Dünya İqtisadi Forumu bütün hüquqları qorunur. İngilis dilində orjinal adı və naşiri

Rəqəmsal, fiziki və bioloji dünyaları birləşdirmək
Rəqəmsal, fiziki və bioloji aspektləri birləşdirmək qabiliyyətinə 
sahib olan şirkətlər əksər hallarda bütün sektorları və əlaqəli istehsal, 
bölgü və istehlak sistemlərini köklü şəkildə dəyişdirməyi bacarırlar. 
“Uber”in əksər şəhərlərdəki məşhurluğu müştəri təcrübəsinin 
yaxşılaşması ilə başlayır. Bu yaxşılaşmaya mobil cihaz vasitəsilə av-
tomobilin yerinin izlənilməsi, avtomobil standardlarının təsvir edil-
məsi, nöqsansız işləyən ödəmə sistemi və nəticədə, hədəfl ənən yerə 
gecikmədən çatmaq aiddir. Təcrübə fiziki məhsulla (bir şəxsin A 
nöqtəsindən B nöqtəsinə çatdırılması) birləşdirilməklə və aktivdən 
(sürücünün sahib olduğu avtomobil) istifadə optimallaşdırılmaqla 
yaxşılaşdırılır. Belə hallarda rəqəmsal imkanlar, yalnız daha yüksək 
bir qiymətə və ya daha aşağı bir xərcə çevrilmir, eyni zamanda bir 
biznes modelini tamamilə dəyişirlər. Bu, xidmətin əldə edilməsindən 
çatdırılmasına qədər davam edən bir proses ilə təmin edilir.
Birləşməyə əsaslanan bu biznes modelləri köklü dəyişikliyin 
dərəcəsini göstərir. Bu, rəqəmsal aktivlərin və mövcud rəqəmsal 

---

 T
Ə
S
İ
RL
Ə
R
75
platformaların əlaqəli birləşmələri fiziki aktivlərlə olan əlaqəni ye-
nidən təşkil etmək məqsədilə istifadə olunduğu zaman baş verir. 
Eyni zamanda, bu, sahiblikdən əlçatanlığa keçidi ifadə edir. Heç 
bir şirkət öz bazarındakı aktivlərə sahib deyil: avtomobil sürücüsü 
avtomobilə sahibdir və onu istifadəyə təqdim edir, ev sahibi isə öz 
otağını istifadəyə təqdim edir. Hər iki halda da, rəqabət üstünlüyü, 
üstün təcrübə əsasında əməliyyat və çəkişmə xərclərinin azalması 
nəticəsində ortaya çıxır. Bu şirkətlər, eyni zamanda tələblə təklifi 
daha sürətli və əlverişli şəkildə görüşdürürlər ki, bu da köhnə şirkət-
lərin biznes modellərini sıradan çıxarır.
Bu bazar yanaşması, daha çox köhnə şirkətlərin mövcud mövqe-
yini zəifl ədir və sektorlar arasındakı sərhədləri ortadan qaldırır. Bir 
çox baş menecer gələcək 3-5 ildə sektorların yaxınlaşmasını şirkət-
lərinə təsir göstərəcək əsas amil kimi görürlər.
39
Müştəri, proses çər-
çivəsində bir platformaya etibar etməyə başladığı zaman rəqəmsal 
təchizatçının məhsul və xidmətlərini təqdim etməsi çox asanlaşır. 
Sürətlə hərəkət edən rəqiblər bir tərəfdən daha ənənəvi sektor 
siloslarının (
vəsaitlərin, məhsulların qorunduğu yer, ambar – tərc.
) 
və dəyər zəncirlərinin parçalanmasını təhrik edir, digər tərəfdən 
isə şirkətlərlə müştərilər arasındakı mövcud münasibətləri aradan 
qaldırır. Yeni rəqiblər mövcud rəqiblərlə müqayisədə çevik şəkildə 
və daha aşağı xərclərlə miqyas iqtisadiyyatına keçə bilirlər və proses 
daxilində şəbəkə təsirlərinin köməyi ilə maliyyə qazanclarını daha 
sürətlə artırmağı bacarırlar. “Amazon”un bir kitab satıcısından ildə 
100 milyard dollar dəyərindəki pərakəndə şirkətlər qrupuna çev-
rilməsi, müştəri sədaqətinin, seçimlərlə bağlı məlumatlar və güclü 
tətbiqlə birləşdiyi zaman çox müxtəlif sektorlarda satışı artırdığını 
göstərir. Eyni zamanda, miqyasın səmərələrini də ortaya qoyur.
Demək olar ki, bütün sektorlarda rəqəmsal texnologiyalar məh-
sul və xidmətləri birləşdirmənin yeni inqilabi yollarını yaratdılar 
və proses daxilində sektorlar arasındakı ənənəvi sərhədləri ortadan 
qaldırdılar. Avtomobil sektorunda avtomobil, indi təkərli kom-
püterdir, çünkü avtomobilin istehsal xərcinin təxminən 40%-ni 

---

DÖRDÜNCÜ S
Ə
NAYE 
İ
NQ
İ
LABI
76
elektronika təşkil edir. “Apple” və “Google” şirkətlərinin avtomobil 
bazarına daxil olma qərarı hazırda bir texnologiya şirkətinin avto-
mobil şirkətinə çevrilə biləcəyini göstərir. Gələcəkdə dəyər elektro-
nikaya doğru yönəldikcə, texnologiya və lisenziyalaşdırılmış proq-
ram istehsalı avtomobil istehsalı ilə müqayisədə strateji baxımdan 
daha faydalı ola bilər.
Maliyyə sektoru da oxşar köklü dəyişiklikdən keçir. P2P (bərabər 
səviyyəli tərəfl ər arasında) platformalar indi giriş maneələrini aradan 
qaldırır və xərcləri aşağı salırlar. İnvestisiya fəaliyyətində yeni “ro-
bo-məsləhətçi” alqoritmləri və müvafiq tətbiqi proqramlar, məsləhət 
xidmətləri və portfel alətləri təqdim edir (əvvəlki əməliyyat xərclə-
rinin çox cüzi bir qismi qarşılığında - ənənəvi 2% əvəzinə 0,5%) və 
beləliklə, bütövlükdə mövcud maliyyə sektorunu təhdid altına salır. 
Sektor, eyni zamanda maliyyədəki mümkün tətbiqi proqramları ilə 
hesablaşma və əməliyyat xərclərini 20 milyard dollara qədər azalda 
biləcək blokçeynin onun fəaliyyət tərzini qısa zaman ərzində kö-
kündən dəyişdirəcəyinin də fərqindədir. Paylaşılan məlumat baza-
sı texnologiyası müştəri hesablarının saxlanılmasından, transmilli 
ödəmələrə və ticarət klirinqi və hesablaşmalarına qədər müxtəlif fəa-
liyyətləri asanlaşdıra bilər. Eyni zamanda, broker olmadan özü-özünü 
icra edən ağıllı müqavilələr kimi (məsələn, bir ölkə və ya şirkət ödə-
niş etmədiyi zaman avtomatik ödəniş edən bir kredit derivativi) hələ 
mövcud olmayan məhsul və xidmətlər də yarana bilər. 
Tibb sektoru da fiziki, bioloji və rəqəmsal texnologiyalardakı 
eyni vaxtlı inkişafı əhatə etmək problemi ilə qarşı-qarşıyadır. Yeni 
diaqnoz və müalicə yanaşmalarından, geyinilə bilən alətlərlə topla-
nan məlumatın zənginliyindən və implantasiya texnologiyalardan 
faydalanmaq ehtiyacı ilə xəstə qeydiyyatlarını rəqəmsallaşdırma eh-
tiyacı kəsişir.
Bütün şirkətlər eyni köklü dəyişmə mövqeyində olmasalar da, 
dördüncü sənaye inqilabını yönləndirən qüvvələr tərəfindən bir 
transformasiya əyrisi boyunca yuxarı doğru itələnirlər. Sektorlara və 
müştəri bazasının demokrafik profilinə görə fərqlər var, lakin qey-

---

 T
Ə
S
İ
RL
Ə
R
77
ri-müəyyənliyin səciyyələndirdiyi bir dünyada uyğunlaşma bacarığı 
böyük əhəmiyyət daşıyır. Əgər bir şirkət əyri üzərində yuxarı doğru 
getməyi bacarmasa, o zaman aşağı doğru itələnəcəkdir. Sağ qalan və 
inkişaf edərək güclənən şirkətlər isə öz innovasiya üstünlüklərini qo-
rumaq və daim kəskinləşdirmək məcburiyyətində olacaqlar. Şirkət-
lər, sektorlar və təşkilatlar daim Darvinçi bir təzyiq altında olacaqlar 
və bu səbəbdən də “hər zaman betada olma” (hər zaman təkamüldə 
olma) fəlsəfəsi daha keçərli olacaqdır. Bu, sahibkarların və sahibkar 
şirkətlərin menecerlərinin qlobal sayının artacağı deməkdir. Kiçik 
və orta biznes köklü dəyişmə və innovasiyaya uyğunlaşmaq üçün la-
zım olan sürət və çeviklik üstünlüyünə sahib olacaqdır.
Buna baxmayaraq, böyük şirkətlər miqyas üstünlüklərindən 
dəstək kimi istifadə etməklə və startaplardan və kiçik və orta biz-
nesdən təşkil edilmiş ekosistemlərinə daha kiçik və innovativ 
şirkətləri satın alma və ya tərəfdaşlığa cəlb etmə yolu ilə investisiya 
edərək mövcudluqlarını davam etdirəcəklər. Bu, onlara öz işlərində 
müstəqilliklərini qoruma və daha səmərəli və çevik əməliyyatlara 
girişmə imkanı verəcəkdir. “Google”ın innovativ xarakterini da-
vam etdirmə və çevikliyini qoruma ehtiyacından irəli gələrək özünü 
“Alphabet” adlı bir holdinq şəklində yenidən təşkiletmə istiqamə-
tində qəbul etdiyi qərar bu trendə bir nümunədir.
Nəhayət, bundan sonrakı bölmədə detallı şəkildə təqdim edil-
diyi kimi, tənzimləmə və hüquq sahəsindəki inkişaf prosesləri təd-
qiqatçıların, şirkətlərin və vətəndaşların istifadəçilər üçün dəyər ya-
ratma imkanı verən texnologiyaları və əməliyyat modellərini necə 
inkişaf etdirəcəyini, investisiya edəcəyini və mənimsəyəcəyini əhə-
miyyətli dərəcədə təyin edəcəkdir. Yeni texnologiyalar və innovativ 
şirkətlər bir çox insanın həyatını yaxşılaşdıracaq məhsul və xidmət-
lər təqdim etdiyi halda, eyni texnologiyalar və onları dəstəkləyən 
sistemlər arzulamadığımız təsirlər də yarada bilərlər. Bunlar daha 
əvvəl də müzakirə edilən yüksək işsizlikdən və bərabərsizliyin art-
masından başlayıb, avtomatik silah sistemlərinə və yeni kiber risk-
lərə qədər uzanır.

---

DÖRDÜNCÜ S
Ə
NAYE 
İ
NQ
İ
LABI
78
Hüquqi tənzimləmələrin düzgün qarışığının nələrdən təşkil 
olunacağı mövzusu ilə bağlı perspektivlər fərqli olmaqla yanaşı, 
mənim hökumət, biznes və vətəndaş cəmiyyəti liderləri ilə apardı-
ğım danışıqlar hamısının eyni əhatəli məqsədə sahib olduqlarını 
göstərir. Bu, innovasiyanın cəmiyyətin stabilliyi və rifahı ilə bağlı 
risklərini ən aşağı səviyyəyə endirməklə yanaşı, onların inkişafına 
da imkan yaradan çevik və məsuliyyətli tənzimləmə və hüquq eko-
sistemlərini yaratma məqsədi daşıyır.