Dunyosi va ularni muhofaza qilish

1-jadval 
Bioxilma-xillikning boyligi 
№ 
Tiplar 
Turlar soni 
% 
1 
Baktriyalar 
1942 
7,19 
2 
Viruslar 
200 
0,7 
3 
Soda organizmlar 
870 
3,2 
4 
Yassi chuvalchanglar 
300 
1,1 
5 
Yumaloq chuvalchanglar 
930 
3,4 
6 
Mollyuskalar 
140 
0,5 
7 
Bo’g’imoyoqlilar 
11300 
41,8 
8 
Umurtqalilar 
664 
2,5 
9 
Suv o’tlari 
2008 
7,4 
1 
Yuqori o’simliklar 
4146 
4500 
15,3 
16,6 
 
O’zbekiston asosiy tabiiy-hududiy majmuasi florasining
xilma-xilligi 
2-jadval 
Majmualar 
Maydoni km
2
 
% 
Turlar 
soni 
Cho’llar 
Qumli cho’llar 
Taqirlar 
Shag’alli cho’llar 
Sho’rxok cho’llar 
9870 
13185 
1700 
1310 
22 
29 
4 
3 
320 
400 
566 
304 
Namlangan 
maydonlar 
Daryo qayirlari va 
ko’llar 
1541,3 
3,5 
285 
Dashtlar 
Tog’oldi yarim cho’l 
Tog’ quruq dashtlari 
459 
365 
1 
0,7 
1180 
634 
O’rmon-
o’tloq dashtlar 
Tog’ bargli o’rmon va 
butazorlar 
Archazorlar 
218 
85,6 
0,4 
0,2 
248 
235 
 
О‘zbekiston Respublikasi hududida 4,5 mingga yaqin yovvoyi о‘simlik va 2000 dan 
ziyod zamburug‘ turlari mavjud. Shundan 577 tasi dorivor, 103 turi bо‘yoqbop, 560 turi efir 
moyli о‘simliklar hisoblanadi. Ular orasida jiddiy muhofazaga muhtoj kо‘pgina kamyob, endem 
va relikt turlar ham bor. Bunday turlarning soni 400 ta atrofida bо‘lib, ular О‘zbekiston 
florasining 10-12 % ini tashkil etadi.
Aholining tabiatga notо‘g‘ri munosabati ham о‘simliklarning kamayib ketishiga sabab 
bо‘lmoqda. Ayniqsa, keyingi yillarda qizil lola, sallagul, shirach va shunga о‘xshash nafis gulli 
о‘simliklarning juda kamayib ketganligining guvohi bо‘lib turibmiz.

---

О‘simlik turlarini saqlash va muhofaza qilish uchun 1979 yilda О‘zbekiston “Qizil 
kitobi” ta’sis etildi. Qizil rang - xavfli, ta’qiqlovchi va ma’n qiluvchi ramziy ma’noni anglatadi. 
“Qizil kitob” nabotot olamining kamyob, yо‘qolib ketish xavfi ostidagi turlari haqida 
mukammal ma’lumot beradi. Uning vazifasi - jamoatchilik va davlat idoralarini tabiat 
muhofazasi masalasiga jalb etishdan va turlar genofondini saqlab qolishga kо‘maklashishdan 
iborat.
О‘zbekiston florasining yо‘qolib ketish xavfi ostida turgan 163 turi “Qizil kitob”ning 
1984 yilgi nashriga kiritilgan. Shuni esda tutish kerakki, “Qizil kitob” ning birinchi jildi (tomi) 
hayvonlar bо‘yicha bо‘lib, 1983 yilda nashr qilingan. 1998 yilga kelib, О‘zbekiston “Qizil 
kitobi” ga kiritilgan о‘simlik turlarining soni 301 taga yetdi. 2009 yilda nashr etilgan 
О‘zbekiston Respublikasining «Qizil kitobi» ga esa 321 ta о‘simlik va 3 ta zamburug‘ turlari 
kiritilgan.
О‘simlik dunyosini muhofaza qilish jarayonida keng omma ishtirok etgan taqdirdagina 
ijobiy natijalarga ega bо‘lish mumkin. Shundagina, biz kelgusi avlodlar uchun nabotot 
olamining bebaho boyligini saqlab qoldirgan bо‘lamiz. 
Ko’lmakdagi krevetka balig’i 
 
Yo’qolib borayorgan turlar Kaliforniyaning markaziy vodiysidagi mavsumiy suv 
havzalarida yashaydi. Ifloslanish shahar urbanizatsiyasi kengayishi va boshqa ta’sirlar vodiydagi 
90 % bahoriy ko’lmaklarni yo’qolib ketishiga olib kelmoqda. Bu turlarning yo’qolib borishi 
ularning kelib chiqishi va paydo bolishi holatlarining beqaror bo’lib borishga sabab bo’lmoqda.