"e-Dalğa" Şəbəkə Kulturoloji-Ədəbi Dərgi

Məhz, onda mən mənəvi çağırışı eşitdim. Daha doğrusu, mən bu çağrıya cavab verdim, 
çünki o məndə - elə sən də - uşaqlıqdan mövcud idi. Mən anladım ki, Tanrı mənim 
yaşamımda həddindən artıq vacib yer tutur və əgər arzumun ardınca yollanmasam, heç 
vaxt xoşbəxt ola bilməyəcəyəm. Mən İsanın simasını dünyada qarşıma çıxan hər kasıbın 
üzündə görürdüm və mən Onu görməzdən gələ bilməzdim. 
 
  O susdu, mənsə onu tələsdirməmək qərarına gəldim. 
İyirmi dəqiqədən sonra o, maşını saxladı və biz düşdük. 
  - Biz Lurddayıq, - o dedi. – Buraları yayda görəsən. 
  İndi isə mən adamsız küçələr, bağlı mağazalar, mehmanxanaların girişində polad 
şəbəkələr görürdüm. 
  - Yayda burda altı milyon turist olur, - o  şövqlə davam etdi. 
  - Bilmirəm yayda necədi, amma hal-hazırda o xəyalət-şəhəri xatırladır. 
  Biz körpünü keçdik. Əzəmətli dəmir darvazanın bir tayı – kənarlarında mələk fiqurları 
olan - açıq idi. Və biz içəri girdik. 
  - Sonra nə baş verdiyini danış, - mən xahiş elədim, baxmayaraq ki, bir az əvvəl təkid 
etməməyə qərar vermişdim. – İsanın simasının adamların üzündə necə tanınmasından 
danış. 
   Elə o dəqiqədə başa düşdüm – o söhbətini davam etdirmək istəmir. Ola bilsin ki, indi 
vaxtı deyil və bura da yeri deyil. Ancaq bir halda ki başlayıb, sona çatdırmalıdır. 
 
  Biz hər iki tərəfində qarlı düzənliklər sərilmiş geniş prospektlə irəlilədik.  Uzaqda 
məbədin  silueti görünürdü. 
  - Danış, - mən təkrar elədim. 
  - Sən artıq hər şeyi bilirsən. Mən seminariyaya daxil oldum. Hələ birinci il Allahdan 
sənə olan sevgimi bəşəri sevgiyə çevirmək üçün kömək etməsini istədim. İkinci kursda 
başa düşdüm ki, mənim dualarım eşidilib. Üçüncü il - nə qədər qəribsəsəm də, qəti 
əminlik yarandı ki, sevgim yavaş-yavaş mərhəmətə, duaya, ehtiyac duyanlar üçün 
yardıma çevrilir. 
  - Bəs niyə sən yenidən məni axtardın? Niyə məndə bu odu yenidən alovlandırdın? Niyə 
Özgənin qovulması haqqında danışdın, yaşamımın nə qədər miskin və mənasız olduğuna 
gözlərimi açdın? 
  Mənim səsim titrəyirdi, sözlər dolaşırdı. Keçən hər dəqiqə o, seminariyaya daha yaxın 
və məndən daha uzaq olurdu. 
  - Niyə qayıtdın? Niyə bu əhvalatı mənə yalnız bu gün danışdın - axı, sən görürdün ki, 
mən səni sevməyə başlayıram?!   
  - İndi deyəcəyim sənə axmaqlıq kimi görünəcək, - o, azca yubanaraq cavab verdi. 
  - Görünməyəcək! Mən daha gülməli olmaqdan qorxmuram. Və bunu mənə sən öyrətdin. 

 
105
  - İki ay əvvəl mənim ruhi müəllimim onunla birlikdə bir qadının yanına getməmi xahiş 
elədi - o, ölürdü və bütün əmlakını bizim seminariyaya vəsiyyət eləməyə hazırlaşırdı. 
Qadın Sent-Savendə yaşayırdı. 
  Məbəd artıq lap yaxında idi. Mən təhtəlşüurda hiss etdim: Ona çatan kimi söhbət 
kəsiləcək. 
  - Dayanma, - mən xahiş etdim. – Mənim izahata haqqım var. 
  - Onun evinə girdiyim dəqiqə mənim yadımdadır. Pəncərələr Pireneylərə açılırdı və 
qarın parıltısından daha da gözqamaşdırıcı görünən günəş hər tərəfi doldurmuşdu. Mən 
əşyaları siyahıya almağa başladım, amma tezliklə dayanmağa məcbur oldum. İş ondaydı 
ki, mərhumənin zövqü tamamilə mənim zövqümə uyğun idi – o, mənim aldığım diskləri 
alırdı, pəncərənin arxasındakı bu mənzərəni seyr edə-edə mənim də qulaq asacağım 
musiqiyə qulaq asırdı. Rəflərdə xeyli kitab vardı – onlardan bəzilərini mən oxumuşdum, 
digərlərini isə məmnuniyyətlə oxuyardım. Mebel də, şəkillər də, otaqlara səpələnmiş 
cürbəcür xırda əşyalar da - hər şey elə idi ki, sanki onları mən özüm seçmişdim. Və 
həmin gündən mən o evi unuda bilmirəm. Hər dəfə dua  eləmək üçün sovməəyə girəndə 
yadıma düşürdü ki, mənim dünyadan imtinam bütöv deyil. Mən belə bir evdə səninlə 
necə yaşadığımı, həmin musiqini dinlədiyimi, dağların qarlı zirvələrinə, buxarıdakı alova 
baxdığımı təsəvvür edirdim. Mən bizim uşaqların otaqlarda necə o yan - bu yana 
qaçdıqlarını, Sent-Saveni dövrəyə almış çöllərdə necə oynadıqlarını təssəvvür edirdim.  
  Mənsə, baxmayaraq ki, heç vaxt o evdə olmamışdım, onun necə göründüyünü dəqiq 
bilirdim. Və mən istərdim ki, o, daha heç bir söz deməsin, onda mən xəyal qura bilərdim. 
  Ancaq o davam edirdi: 
  - İki həftə əvvəl mən ruhi yorğunluğumun öhdəsindən gələ bilmədim. Öz müəllimimi 
tapdım, ona baş verən hər şeyi danışdım. Səni sevdiyimi və evi siyahıya alarkən hansı 
hissləri keçirdiyimi etiraf elədim.  
  Pəncərənin arxasında xırda yağış yağmağa başladı. Mən başımı aşağı saldım, bərk-bərk 
jaketə büründüm. Mən sonra nələr baş verdiyini öyrənməyə qorxurdum. 
  - O isə mənə dedi: «Allaha xidmət eləməyin yolları müxtəlif və rəngarəngdir. Əgər sən 
düşünürsən ki, bu sənin taleyindir, get, axtar onu. Yalnız xoşbəxt olan kəs xoşbəxtlik 
yaymağa qadirdir». «Bunun mənim taleyim olub-olmadığını bilmirəm, - mən ona dedim. 
– Bu monastıra qapanmaq qərarını verəndə mən ruhi rahatlıq tapdım». «Onda dünyaya 
get, bütün şübhələrindən azad ol,- o cavab verdi. – dünyada qal, ya da seminariyaya 
qayıt. Ancaq özün üçün seçəcəyin həmin yerdə sən özünlə tam vəhdətdə olmalısan. 
Bölünmüş çarlıq kiçik təzyiqdən dağılacaq. Bölünmüş insan həyatın üzünə ləyaqət və 
cəsarətlə baxa bilməz». 
  O cibində nə isə çıxartdı və mənə uzatdı. Bu açar idi. 
  - Mənim müəllimim o qadının evinin açarını mənə verdi və dedi ki, əşyaları satmaqda 
tələsməyim. Mən bilirəm – o, mənim ora səninlə qayıtmamı istəyirdi. Madriddəki 
mühazirəni o, mənim üçün təşkil eləmişdi, bizim yenidən görüşməmiz üçün. 
  Mən onun əlindəki açara baxdım və səssizcə gülümsədim. Ancaq sinəmdə sanki zənglər 
çalınırdı, başımın üstündə göylər açılmışdı. O, Allaha xidmət edəcək, lakin özünəməxsus 
şəkildə - mənim yanımda. Çünki mən bunun uğrunda mübarizə aparacam.  
  - Götür, - o dedi. 
  Mən əlimi uzatdım, açarı barmaqlarımın arasında sıxdım, cibimdə gizlətdim.  
 
  Məbədin baziliki artıq qarşımızda idi. Mən söz deməyə macal tapmamış kimsə onu 
gördü və ona tərəf qaçdı. Narın çisək yağmaqda davam edirdi və mən burda nə qədər 
qalacağımızı bilmədiyimdən bir dəqiqə belə unutmurdum - mənə islanmaq olmaz, 

 
106
dəyişək yoxdur. 
 
  Mən ancaq bu barədə fikirləşməyə çalışdım və  yer və göy arasında asılı olan və taleyin 
əlinin nə zaman ona toxunacağını gözləyən ev haqqındakı  fikirləri  qovdum.    
  O, məni səslədi və mən yaxınlaşanda bir neçə nəfərə təqdim elədi. Kimsə haradan 
gəldiyimizlə maraqlandı və o Sent-Savenin adını çəkəndə dedi ki, orada müqəddəs zahid 
dəfn olunub. Rəvayətə görə, məhz, o, birinci dəfə meydanın ortasında quyu tapıb və 
başlanğıcda şəhərcik əvvəlki kimi yaşamaq istəməyən, dağlarda Allah axtaran möminlər 
üçün sığınacaq qismində nəzərdə tutulub. 
  - Onlar indi də ordadırlar,- mən daha kiminsə səsini eşitdim. 
  Mən bu əhvalatın nə qədər gerçək olduğunu bilmirdim və «onların» kimliyi barədə heç 
bir təsəvvürüm yox idi.  
  Təzə adamlar da gəldilər və hamı mağaranın girişinə tərəf istiqamətləndi. Digərlərindən 
böyük görünən bir nəfər mənimlə fransızca danışdı, lakin mənim, demək olar ki, heç nə 
anlamadığımı görəndə sınıq ispan dilinə keçdi: 
  - Siz bura qeyri-adi bir adamla gəlmisiniz. Möcüzə yaradan bir adamla.  
 
*** 
 
 Mən heç nə demədim, ancaq yadıma Bilbaodakı axşam və ona sarı atılan ümidsiz kişi 
düşdü. Onda hara getdiyini o, mənə demədi, mənəsə bu maraqlı idi. İndisə mənim 
fikirlərim evdə cəmlənib - mən onun necə olacağını dəqiq bilirdim: orada hansı kitablar 
və disklər olacaq, pəncərədən hansı mənzərə görünəcək. 
Dünyada elə bir yer var ki, orada bizim əsl evimiz dayanıb, günlərin bir günü biz ora 
gələcəyik. Mənim sakitcə onun qayıtmasını gözləyəcəyim ev. Balaca qız və oğlanın 
dərsdən sonra qaça-qaça gələrək yaşam sevinci liə dolduracağı ev.  
Adamlar Zühürün baş verdiyi yerə çatana qədər yağışın altında bükülərək səssizcə 
getdilər. Hər şey düz mənim təsəvvürümdəki kimi idi – mağara, Müqəddəs Ananın 
heykəli və bir vaxtlar möcüzənin baş verdiyi yerdə, şüşənin altında çeşmə. Ziyarətçilərin 
bəziləri dua edirdi, digərləri sadəcə gözlərin yumaraq sakitcə oturmuşdu. Mağaranın 
qabağından çay axırdı və onun səsi mənə sakitləşdirici təsir etdi. Müqəddəs Məryəmin 
obrazını görəndə mən qısa bir dua pıçıldadım - Müqəddəs Anadan mənə kömək 
eləməsini istədim, zira mənim ürəyimə daha əzab gərək deyil. 
«Əgər qismətimdə, əzab çəkmək varsa, qoy o, tez gəlsin, - mən deyirdim.  – Çünki 
mənim qarşımda bütöv bir həyat var və ondan mümkün olduqca yaxşı istifadə eləmək 
lazımdır. Əgər o seçim etməlidirsə, qoy tez eləsin. Onda mən onu gözləyəcəyəm. Ya da 
unudacağam. Gözləmək - işgəncədir. Unutmaq - ağırdır. Ancaq əzablardan ən dəhşətlisi 
– hansı qərarı verəcəyini bilməməkdir». 
 Qəlbimlə hiss elədim ki, mənim dualarım eşidildi. 
 
 
*** 
 
Bazilikanın üzərindəki saat gecəyarısını göstərəndə bizim ətrafımıza artıq yetərincə çox 
adam toplaşmışdı - yüzdən az olmazdı. Onların arasında keşişlər, rahiblər vardı və hamı 
gözlərini obrazdan çəkmədən yağışın altında hərəkətsiz dayanmışdı.  
- Eşq olsun sənə, Qüsursuz Hamilə qalmış Müqəddəs Məryəm! – mənim yanımda kimsə 
dilləndi və elə həmin an saatın sonuncu zərbəsi səsləndi. 

 
107
- Eşq olsun! – hamı xorla cavab verdi və əl çaldı. 
Dərhal bizə gözətçi yaxınlaşdı və sakitliyi qorumamızı xahiş etdi – biz başqa  zəvvarlara 
mane oluruq. 
- Axı, biz uzaqdan gəlmişik, - bizim qrupdan kimsə dedi. 
- Onlar da, - gözətçi yağışın altında dayanmış adamları göstərərək cavab verdi. – Buna 
baxmayaraq səssiz dua edirlər.  
Mən gözətçinin ziyarətgaha bir daha girməməsini elə çox istərdim ki.. Mən buradan çox 
uzaqda, onunla təklikdə olmaq, əlindən tutmaq, nələr hiss etdiyimi demək istəyirdim. Biz 
planlar qurardıq, ev haqqında və məhəbbət haqqında danışardıq. Mən onu 
sakitləşdirərdim, mən mehriban və nəvazişli olardım, mən deyərdim ki, onun arzusunun 
həyata keçməsinə az qalıb - çünki mən onun yanındayam və ona kömək edəcəyəm. 
Gözətçi tezliklə uzaqlaşdı, keşişlərdən biri isə astadan təsbehlə dua eləməyə başladı. O, 
duanın «iman gətirirəm» adlı son hissəsinə çatanda hamı gözlərini qapayaraq hərəkətsiz 
dayanmışdı. 
- Bu adamlar, kimdi onlar? – mən soruşdum. 
- Xarizmatiklər, - o cavab verdi. 
Mən bu sözü artıq eşitmişdim, amma mənasını izah edə bilməzdim. O bunu daşa düşdü. 
 - Bu adamlar Müqəddəs Ruhun alovunu qəbul edirlər. İsanın qoyduğu alovu, o alovu ki, 
yalnız bəzilərinə onun odundan  öz şamını yandırmaq qismət olur. Bu adamlar 
xristianlığın ilkin həqiqətinə - hamının möcüzə yaratmağa qadir olduğu ideyasına 
yaxındırlar. Bu adamlar Gün İşığına Bürünmüş Qadına bəllidirlər, - o, gözləri ilə 
Məryəmin heykəlini göstərərək dedi. 
Adamlar sanki yalnız onların eşitdiyi bir əmrə tabe olaraq yavaş səslə oxumağa 
başladılar.  
- Sən əsirsən. Donmusan? Sən bunda iştirak etməyə bilərsən. 
- Bəs sən? 
- Mən qalacağam. Bu – mənim yaşamımdır. 
- Onda mən də qalıram, - mən cavab verdim, baxmayaraq ki, buradan çoz uzaqda olmağı 
üstün tutardım. – Əgər bu sənin dünyandırsa, mən onun bir hissəsi olmaq istəyirəm və 
bunu öyrənəcəyəm. 
Adamlar oxumaqda davam edirdilər. Mən gözlərimi yumdum, anlamadığım fransız 
sözlərini mənasız səs yığını kimi tələffüz edərək melodiyanı izləməyə çalışdım. Vaxt belə 
tez ötürdü.  
Bütün bunlar tezliklə qurtaracaq. Və biz Sent-Savenə qayıda biləcəyik. Yalnız ikimiz - o 
və mən.  
Mən fikirləşmədən, avtomatik oxumaqda davam edirdim və tezliklə başa düşdüm ki, 
musiqi məni ovsunlayır, sanki o öz həyatını yaşayır və mənə hipnoz kimi təsir edir. 
Yüngül titrətmə keçdi, mən artıq yağışa əhəmiyyət vermirdim, dəyişəyim olmadığını 
yadıma salmırdım. Musiqi məni oxşayırdı, əhvalımı yüksəldirdi, Allahın yaxın olduğu və 
mənə kömək elədiyi zamanlara aparırdı.  
Mənim tamamilə musiqiyə qarışdığım anda o kəsildi. 
Mən gözlərimi açdım. Bu dəfə gözətçi yox, keşiş işə qarışdı. O, dua edənlərin sırasındakı 
həmkarına yanaşdı və ona astadan nə isə deyərək getdi. 
İkinci keşiş bizə tərəf çevrildi: 
- Biz dualarımızı çayın o biri sahilində etməli olacağıq. 
Və budur, biz səssizcə göstərilən yerə yönəlirik. Mağara ilə üzbəüz dayanan körpüyə 
qalxırıq, çayın qarşı sahilinə keçirik. Bura gözəldir - ağaclar, düzənlik və indi bizimlə 
mağara arasında uzanmış çay.  Buradan Müqəddəs Məryəmin işıqlandırılmış heykəli 

 
108
aydın görünür və biz başqa zəvvarlara mane olmaqdan çəkinmədən yüksək səslə oxuya 
bilərik. 
Belə bir hiss təkcə məndə yaranmayıb – o sanki hamıya sirayət edir: adamlar başlarını 
səmaya qaldıraraq və gülümsəyərək bərkdən oxumağa başlayırlar, yağış damlaları isə bu 
arada onların üzüylə axır. Kimsə əllərini göyə açır, bir andan sonra hamı onun etdiyini 
təkrarlayır və musiqinin ritminə uyğun yırğalanır.  
Məndə daxili mübarizə gedir – mən həm bu vəhdətdə əriyirəm, həm də eyni zamanda 
ətrafımda nələrin baş verdiyini diqqətlə izləmək istəyirəm.  Yanımdakı keşişlərdən 
hansısa ispanca oxumağa başlayır və mən də onun sözlərini təkrar edirəm.  Bu yalvarışlar 
Müqəddəs Ruha və Məryəmə ünvanlanmışdı - dua edənlərin üzərinə ensinlər, onlardan 
hər birini öz nemətləri ilə mükafatlandırsınlar, öz qüdrətlərindən pay versinlər deyə. 
- Qoy, bizə dil qabiliyyəti iltifat edilsin, - o biri keşiş dedi və sonra bu cümləni ispanca və 
italyanca təkrarladı. 
Sonra baş verənləri tam dərk eləmədim. Ətrafımda dayanan adamlardan hər biri mənə 
məlum olmayan dildə danışmağa başladılar. Bu nitqdən daha çox əlaqəsiz səs-küy idi - 
sözlər sanki birbaş qəlbdən gəlirdi, heç bir məntiqi ardıcıllıq olmadan. Mən dərhal bizim 
kilsədəki söhbətimizi -  onun vəyh haqqında və hər bir elmin hər şeydən əvvəl öz 
qəlbinin səsini dinləmək bacarığından ibarət olması haqqında danışdıqlarını xatırladım. 
«Ola bilsin ki, bu mələklərin dilidir», - mən, onları yamsılamağa çalışaraq və bunun 
mənasız olduğunu hiss  edərək fikirləşdim. 
Sanki transdaymış kimi hamı çayın o biri sahilinə, Məryəmin heykəlinə baxırdı. Mən onu 
gözlərimlə axtardım, gördüm ki,  əllərini göyə qaldıraraq məndən aralanıb və o da surətlə 
hansısa sözlər deyir, sanki Məryəmlə danışır. O, hərdən razılaşaraq gülümsəyirdi, hərdən 
də elə bil, anlamırdı. 
«Budur onun dünyası», - mən düşündüm. 
Bütün bunlar məni qorxutmağa başlayırdı. Yanımda tutmaq istədiyim kişi danışırdı ki, 
Allah həm də qadın cinsinə aiddir, naməlum, ağlagəlməz dillərdə sözlər deyirdi, transa 
düşürdü və adama elə gəlirdi ki, mələklərə yaxınlaşıb. Və mənim xəyalını qurduğum 
dağdakı ev reallıqdan itirdi, onun geridə qoyduğu dünyanın bir hissəsinə çevrilirdi.  
Madriddəki mühazirələrdən başlayaraq son bir neçə gün mənə bir yuxu,  mənim yaşam 
məkanından və zamanından kənar səyahət kimi görünürdü. Ancaq bu yuxuya dünyanın 
sonsuzluğu hissi, kitab marağı, yeni macəraların ruhu hopmuşdu. Nə qədər mübarizə 
aparsam da, mənə məlum idi ki, məhəbbət qadın ürəyini tez alovlandırır,  odur ki, mənim 
küləyə əsmək, suya isə bəndi yıxmaq icazəsi verməyim – sədəcə zaman məsələsidir. 
Prinsipcə, nə qədər buna qarşı olsam da, mən əvvəllər sevmişəm və indi mən yaranmış 
situasiyanı necə həll etmək barədə fikirləşirdim. 
Lakin burda nə isə elə bir şey vardı ki, mən dərk eləmək gücündə deyildim. Allah 
qanunları dərslərində mənə bu katolik dinini  öyrətmirdilər. Öz həyat yoldaşımı mən belə 
təssəvvür etmirdim, belə görmürdüm. 
«Həyat yoldaşı… nə qəribə söz birləşməsidi», - mən düşündüm və düşüncələrimə özüm 
də heyrətləndim. 
Çay və kaha mənim qəlbimdə qorxu və qısqanclıq doğurdu. Qorxu – çünki bu mənim 
üçün yeni idi, yeniliksə həmişə qorxudur. Qısqanclıq – çünki mən tədricən başa 
düşürdüm: məhəbbət mənim təsəvvür etdiyimdə böyükdür, məhəbbət elə sərhədləri keçir, 
elə yerlərdə gəzir ki, ora heç vaxt mənim ayağım dəyməyib. 
«Bağışla məni, Müqəddəs Məryəm, - mən dedim. – Bağışla ki, bu qədər cılız, yazıq, 
miskin olan mən bu adamın təkcə məni sevməsini tələb eləyirəm». Bəs əgər onun əsl 
taleyi – dünyadan çəkilmək, seminariyaya qapanmaq və mələklərlə dua etməkdirsə, necə 

 
109
olsun? 
 
O öz arzusuna qarşı nə qədər müqavimət göstərə biləcək, onun evi, musiqini, qiraəti 
atması üçün nə qədər vaxt keçəcək? Və hətta o, seminariyaya qayıtmasa belə, onu əsl 
arzusuna yaxın buraxmamaq üçün mən hansı bədəli ödəməli olacağam? 
Adama elə gəlirdi ki, ətrafda hamının bütün fikrini elədiklərinə cəmləşdirmişdi – hamı, 
məndən savayı. Mən gözümü ondan çəkmirəm, o isə mələklərin dilində danışır. 
 
Tənhalıq qorxu və qısqanclığı sıxışdırdı. Mələklər özlərinə həmsöhbət tapdılar, mənsə tək 
dayanmışdım.  
Bu qəribə dildə danışmağa məni nəyin vadar elədiyini bilmirəm. Ola bilsin, onunla 
dəhşətli dərəcədə görüşmək, görüşmək və nələr hiss etdiyimi ona danışmaq zərurəti. Ola 
bilsin, qəlbimin mənimlə söhbət etməsinə ehtiyacım vardı – ürəyim şübhələrlə dolu idi və 
mənə cavablar lazım idi. 
Ancaq mən nə etmək lazım gəldiyini bilmirdim, - nə qədər gülünc göründüyüm 
düşüncəsi böyüyür və möhkəmlənirdi. Lakin mənim yanımda, mənim ətrafımda adamlar 
dayanmışdılar – kişilər və qadınlar, qocalar və cavanlar, dünyəvilər və ruhanilər, rahiblər 
və tələbələr. Onların yaxınlığı mənə güc verdi və mən Müqəddəs Ruhdan mənə qorxunu 
yenməm üçün güc istədim. 
«Cəhd elə, - mən özümə dedim. Anlamadığın sözləri deyə bilmək üçün ağzını açmaq və 
cəsarətini toplamaq kifayətdir. Cəhd elə». 
Və mən cəhd etmək qərarına gəldim. Lakin əvvəl nə vaxt başladığını başa düşmədiyim 
bu sonsuz – uzun günü əvəz etmiş gecənin mənim üçün zühur gecəsi olmasını istədim. 
Və Tanrı da, sanki mənim dualarımı eşitdi. Və sözlər asan səslənməyə başladı, tədricən 
onlar insan dilinin cizgilərini itirdilər. Artıq utanc məni o qədər də incitmirdi, özümə 
inam artmışdı və dilim də itaətkar və çevik oldu.  Mən əvvəlki dediklərimdən heç nə başa 
düşmürdüm, ancaq  bu qəribə sözlər mənim qəlbimə aydın idi. 
Mən cəsarətimi  topladığım və mənasız sözləri dediyim üçün sevinc dalğası hiss elədim. 
Mən azad idim, əməllərimə izahat verməyə və ya axtarmağa artıq ehtiyacım yox idi. Yeni 
əldə etdiyim bu azadlıq məni göylərə qaldırırdı – elə bir yerə ki, orda yanında özünü heç 
zaman atılmış hiss etməyəcəyin, hər şeyi bağışlayan Böyük Məhəbbət mənə qucağını 
açacaq.  
«Mənə elə gəlir ki, mən təzədən inanıram», - məhəbbətin yaratmağa  qadir olduğu bütün 
o möcüzələrə təəccüblənərək fikirləşdim. Mən hiss edirdim – Müqəddəs Məryəm öz 
libası ilə məni örtərək və qızındıraraq əllərində saxlayır.  Naməlum sözlər mənim 
dodaqlarımdan get-gedə daha yüngül və çevik qopurdular. Mən ağladım, göz yaşlarımın 
səbəbini özüm də bilmədən. Sevinc mənim ürəyimi doldurdu, məni başdan-ayağacan 
batırdı. O, qorxudan, mənim miskin həqiqətimdən, həyatımın hər saniyəsini etmək 
məqsədindən güclü idi.  
Mən başa düşürdüm – bu göz yaşları mənə yuxarıdan göndərilib, axı, hələ məktəbdə 
rahibələr mənə təlqin edirdilər ki, ən ali yüksəliş anında müqəddəslər ağlayırlar. Mən 
gözlərimi qaranlıq səmaya baxaraq açdım, göz yaşlarının yağış damlaları ilə necə 
qarışdığını hiss elədim. Torpaq canlı idi, yüksəklikdən enən su özü ilə dağ zirvələrinin 
möcüzəsini gətirirdi. Biz bu möcüzənin bir parçasıydıq.  
- Nə yaxşı, Allah qadın ola bilər, – mən yavaşca dedim, çünki başqaları oxuyurdular. – 
Əgər bu belədirsə, onda onun, məhz, qadın siması bizə sevməyi öyrədib.  
 

 
110
  - Gəlin «çadırlarla» dua edək, - keşiş dedi və dərhal da cümləsini ispan, fransız, italyan 
dillərində təkrarladı. 
Mən yenə çaşdığımı və nə baş verdiyini anlamadığımı hiss elədim. Kimsə mənə 
yaxınlaşdı, qolunu çiynimə doladı. Başqa biri də o biri tərəfdən qucaqladı. 
Biz səkkizimiz də birlikdə qucaqlaşaraq dairə yaradırıq, elə əyilirik ki, başlarımız bir-
birinə toxunur.  
Doğrudan da, bu canlı çadıra oxşayır. Yağış güclənir, lakin heç kim ona fikir vermir. 
Dayandığımız poza bizim bütün diqqətimizi və bədənimizin istiliyini tələb edir. 
 - Qüsursuz Hamilə qalmış Müqəddəs Məryəm, mənim oğluma kömək elə, qoy o, öz 
yolunu tapsın, - məni sağ tərəfdən qucaqlamış kişi deyir. – «Ave Mariya»nı mənim 
oğlum üçün oxuyaq. 
- Amin, - digərləri cavab verir və səkkiz baş duaya başlayır. 
- Müqəddəs Məryəm, məni nurlandır, mənə loğmanlıq qabiliyyəti göndər, - bizim çadırda 
qadın səsi deyir. – «Ave Mariya» oxuyaq. Yenə «Amin» və ardınca da dua səslənir.  
Səkkiz nəfərdən hər biri öz xahişini bildirir və hamı onu öz duası ilə dəstəkləyir. Mən 
özüm özümə heyrət edirəm – çünki uşaq kimi dua edirəm və uşaq kimi də inanıram ki, 
bizə Ənam veriləcək. 
Bir anlığa sakitlik yarandı. Mən başa düşdüm ki, mənim Məryəmə dua ilə müraciət 
eləmək vaxtım çatıb. Başqa şəraitdə mən utandığımdan ölərdim – deməyə heç nə 
tapmazdım. Amma burda Zühuretmiş vardı və mənə inam verirdi.   
- Müqəddəs Məryəm, mənə sevməyi öyrət, Sən sevdiyin kimi, - mən öz səsimi eşidirəm. 
– Qoy, bu sevgi məndə və kimə xitab olunubsa, onda möhkəmlənsin. «Ave Mariya» 
oxuyaq. 
Biz birlikdə dua edirik və mən yenə də azad oluram. 
Neçə illər mən öz ürəyimə qarşı mübarizə aparmışam, çünki unudulmaqdan, əzabdan, 
kədərdən qorxurdum. Lakin həmişə bilirdim ki, əsl məhəbbət – bütün bunlardan 
yüksəkdir, bilirdim ki, ölmək yaxşıdır, nəinki bir daha sevməmək. 
Ancaq mənə elə gəlirdi ki, bunun üçün gərəkli cəsarətə başqaları sahibdir, məndəsə o 
yoxdur. Və yalnız indi anladım – var! Hətta məhəbbət özü ilə ayrılıq, tənhalıq, qüssə 
gətirsə belə, o, bizim onun üçün ödədiyimiz bədələ dəyər.  
«Təkcə bu barədə fikirləşmək olmaz, mən diqqətimi mərasimdə cəmləşdirməliyəm».  
Bizim qrupu idarə edən keşiş dairəni açmamızı istədi və dedi ki, indi biz xəstələr üçün 
dua edəcəyik. İnsanlar yağışın altında Allahın və Müqəddəs Məryəmin şərəfinə dualar 
edir, oxuyur, oynayırdılar. Hərdənbir hamı əllərini göyə qaldıraraq yırğalana-yırğalana 
naməlum dillərdə danışmağa başlayırdı.  
- Aramızdan kimin gəlini axsayırsa, bilsin ki, o sağalır, - birdən qadın dedi.  
Dualar və onunla birlikdə nəğmələr və rəqslər bərpa olundu. Aradabir həmin qadının səsi 
eşidilirdi: 
- Aramızdan kimin bu yaxınlarda anası ölübsə,  qoy qəti əmin olsun ki, o Allahın 
rəhmətini qazanıb. 
Sonra o mənə danışdı ki, peyğəmbərlik vergisi deyilən nəsnə, məhz, budur və bəzi 
adamlar özlərindən minlərlə mil uzaqda bu dəqiqə nələr baş verdiyini və ya verəcəyini 
hissetmə qabiliyyətinə sahibdirlər. 
Və o heç vaxt xəbər tutmadı ki, mən möcüzələrdən danışan qadının səsinin gücünə 
inanırdım. Mən gözləyirdim ki, bu qadın ikimizin sevgisi haqqında danışacaq, ümid 
edirdim ki, o deyəcək – bu məhəbbətə bütün mələklər, müqəddəslər, Allah və İlahə xeyir-
dualarını verdilər. 
 

 
111
Mərasimin nə qədər davam etdiyini bilmirəm. Adamlar dəfələrlə naməlum dillərdə 
danışır, oxuyur, oynayır, öz yaxınları üçün dualar edir, möcüzə göndərilməsini istəyir, 
onlara xeyir-dua verildiyini bildirirdilər. 
Və nəhayət, mərasimə rəhbərlik edən keşiş dilləndi: 
- Gəlin, xarizmatik yeniləşmədə bu gün birinci dəfə olanlar üçün dualar edək.  
Belə çıxır ki, mən burda tək deyiləm. Bu fikrin dərki məni sakitləşdirdi. 
Yenidən nəğmələr səsləndi. Bu dəfə mən hamı ilə birgə oxumurdum, yalnız qulaq asır və 
arzularımın xeyir-dua almasını istəyirdim.  
Mənəsə çox şey lazım idi. 
- Xeyir-dua alaq, - keşiş dedi. 
Hamı üzünü çayın o biri sahilindəki işıqlandırılmış mağaraya tərəf çevirdi. Keşiş bir neçə 
dua oxudu və bizə xeyir-dua verdi. Bundan sonra hamı bir-birini öpdü, bayram 
münasibətilə təbrik etdi və dağılışdı. 
 
O, mənə yaxınlaşdı. Siması adətən olduğundan daha şən idi. 
- Sən tamam yaşsan, - o dedi. 
- Sən də, - mən gülərək cavab verdim. 
Biz maşına oturduq və Sent-Savenə qayıtdıq. Mən bu dəqiqəni necə arzulayırdım, amma 
indi o an çatanda – bilmirəm, nə deyim. Dağlardakı evi, kitabları və diskləri, anlaşılmaz 
dilləri və səkkiz ibadətçinin yaratdığı  çadırı hansı sözlərlə təsvir etmək olar? 
 
O, iki dünyada yaşayır. Nə vaxtsa və hardasa bu dünyalar qovuşacaqlar və mən bunun 
necə baş verəcəyini mütləq anlamalıyam. 
Lakin belə anlarda sözlər heç bir anlam daşımır. Sevgi yalnız sevgi ilə dərk olunur. 
 
- Mənim təkcə bir sviterim var, - biz otağa daxil olanda o dedi. – Geyin onu. Sabah 
özümə başqasını alaram. 
- Gəl, paltarları kaloriferin üstünə asaq. Sabaha qədər quruyacaq, - mən cavab verdim. – 
Mənim maykam var, dünən onu yumuşam.  
Bir neçə anlıq sakitlik çökdü.  
Paltar. Çılpaqlıq. Soyuq. 
O, çemodanından bir dənə də futbolka çıxartmalı oldu. 
- Gecəköynəyi əvəzinə yarayar? 
- Əlbəttə. 
Mən çırağı söndürdüm. Qaranlıqda yaş paltarı əynimdən çıxartdım, kaloriferin üstünə 
asdım və tənzimləyicini tam gücü ilə açdım. 
Mənim siluetimi görməsi və çılpaq olduğumu bilməsi üçün küçə fənəri yetərincə işıq 
salırdı. Mən maykamı geyindim və yorğanın altına girdim. 
- Mən səni sevirəm, - onun səsini eşitdim və cavabında dedim: 
- Mən səni sevməyi öyrənirəm. 
O siqaret yandırdı.  
- Necə bilirsən, indi münasib vaxtdır?  
Mən onun nədən danışdığını bilirdim. Qalxdım və onun çarpayısının qırağında oturdum. 
Siqaretin qızılı qığılcımı bərabər fasilələrlə onun sifətini işıqlandırırdı. O, mənim əlimdən 
tutdu və biz bir az belə oturduq. Sonra mən əlimi çəkdim və onun başını sığalladım. 
- Sən soruşmamalısan, - mən cavab verdim. – Məhəbbət sual vermir, əgər biz düşünməyə 
başlasaq, qorxmağa başlayacağıq. Bu – izahedilməz qorxudur, hətta mən onu sözlə ifadə 
etməyə belə çalışmayacam. Bu  rədd edilmək, sevilməmək  qorxusu ola bilər, qorxu 

 
112
cazibəni pozacaq. Axmaq səslənir, amma bu belədir. Ona görə də soruşmaq yox, hərəkət 
eləmək lazımdır. Sən özün də dəfələrlə dediyin kimi - riskə getmək lazımdır.  
- Mən bilirəm. Və əvvəllər heç vaxt soruşmamışdım. 
- Sən artıq mənim ürəyimə sahib olmusan, - özümü onun sözlərini  eşitmirmiş kimi 
göstərərək dedim. – Sabah məni tərk edə bilərsən, amma  bu günlərin möcüzəsini biz 
daim xatırlayacağıq: romantik məhəbbəti, arzunu, imkanı. Ancaq məncə, Tanrı fövqaladə 
və sonsuz müdriklik sahibi olduğundan cəhənnəmi cənnətin ortasında gizlədib.  Və ona 
görə belə edib ki, biz həmişə ayıq olaq. Ona görə ki, biz Mərhəmətin sevincindən həzz 
ala-ala Qanunlar sütununu da unutmayaq.  
Mənim saçlarımı sığallayan əllər gərginləşdi.    
- Sən bacarıqlı şagirdsən, - o dedi. 
Bu qeyd məni təəccübləndirdi, ancaq sonra səsim yadıma düşdü: «Əgər bildiyinə 
inansan, əvvəl-axır biləcəksən». 
- Fikirləşmə ki, mən toxunulmazam, - mən dedim. – Mənim çox kişilərim olub. Mən 
hətta yaxşı tanımadığım kişilərlə də sevgi oynamışam. 
- Mən də, - o cavab verdi. 
O istədi ki, bu təbii səslənsin, lakin onun əlinin təmasının dəyişməsindən anladım, mənim 
sözlərim onu ağrıtmışdı.  
- Lakin bu səhərdən etibarən mən yenə bakirə oldum. Başa düşməyə çalışma – yalnız 
qadın bilir, mən nədən danışıram. Mən sevgini özümçün təzədən açıram. Və bu kəşf 
zaman tələb edir.  
O mənim yanağıma toxundu. Mən dodaqlarımla  azacıq onun dodaqlarına toxundum və 
öz çarpayıma qayıtdım. 
Özüm də bilmirəm ki, niyə özümü başqa cür yox, məhz, bu cür aparırdım. Başa 
düşmürəm – onu özümə daha möhkəm bağlamaq istəyirdim, yoxsa azadlığa buraxmaq.  
Ancaq bu gün elə uzun oldu ki… Mən düşünmək üçün həddindən artıq yorulmuşdum.  
 
Gecə mən tamamilə sakit və rahat oldum. Elə bir dəqiqə oldu ki, dərin yuxuda olsam da, 
oyandığımı sandım. Mən yanımda sanki çoxdan tanıdığım qadının varlığını duydum, ona 
görə də özümü müdafiə olunmuş və sevimli hiss etdim.  
 
Əslində isə mən saat yeddidə dözülməz istidən ayıldım. Yadıma düşdü ki, paltarı 
qurutmaq üçün qızdırıcını tam gücüylə işləməyə qoymuşam. Bayır hələ qaranlıq idi. Onu 
oyatmamaq üçün səssiz hərəkət eləməyə çalışaraq mən qalxdım. 
Qalxdım və gördüm ki, o yoxdur. 
Məni təlaş bürüdü. Və özgə də həmin dəqiqə  gözlərini açaraq dilləndi:    «Hə, görürsən? 
Sən razılıq verən kimi o yoxa çıxdı. Bütün kişilər eynidir». 
Təlaş hissi dəqiqəbədəqiqə güclənirdi. Mən özümə nəzarəti itirə bilməzdim. Lakin Özgə  
səsini kəsmədən danışırdı: 
«Mən hələ burdayam. Sən küləyə istiqamətini dəyişməyə icazə verdin, sən qapıları 
taybatay açdın ki, sevgi həyatına daxil olaraq onu batırsın. Əgər vaxt itirmədən hərəkətə 
başlasaq, hər şeyi təzədən nəzarət altına ala bilərik». 
Mən buludlarda uçmağa son qoymalıyam. Mən diqqətli olmalıyam.  
«O getdi, - Özgə davam edirdi. – Və indi sən mümkün qədər tez bu daldabucaqdan canını  
qurtarmalısan. Sənin Saraqosadakı həyatın hələ dəyişməyib, qayıt ona. Tələs, var-gücünlə 
qaç. Nə qədər ki, bu qədər ağır zəhmətlə əldə etdiklərini itirməmisən». 
«Onun, yəqin ki, bir səbəbi olmalıdır», -  mən fikirləşdim.  

 
113
«Kişilərin həmişə səbəbi var, - Özgə mənə etiraz elədi. –   O cavab vermədi, üzü isə 
dalğın ifadə aldı. «Bu cür suallardan qaçmaq lazımdır, mən fikirləşdim. – Yoxsa, o, elə 
düşünər ki, mən onun həyatına soxulmaq istəyirəm». 
  Biz səssiz bir az da getdik və bu bapbalaca şəhərciyin meydanında «Restoran «El Sol»» 
yazılmış neon elanı gördük. 
  -Açıqdır, gəl, girək, - vəssalam, onun dediyi təkcə bu oldu. 
  Qırmızı bibərlə əhatəyə alınmış ançouslar boşqaba ox şəklində düzülüb, yanında da 
qoyun pendirinin yarımşəffaf tikələri. 
  Stolun mərkəzində yanan şam və «Rioxi» şüşəsi qoyulub. 
  -Orta əsrlərə aid çaxır anbarından, - ofisiant – oğlan izah elədi. 
  Bu gec saatda barda heç kim yox idi. O ayağa durdu, telefona yaxınlaşdı, sonra isə stola 
qayıtdı. Mən dəhşətli dərəcədə onun kimə zəng etdiyini soruşmaq istəyirdim, ancaq bu 
dəfə özümü saxlaya bildim.  
  -Biz gecə üçün yarısına qədər işləyirik, - ofisiant davam etdi. – Lakin əgər siz 
bağlanandan sonra da qalmaq istəsəniz, əlavə vetçina, pendir, şərab da verə bilərik və siz 
meydanda oturarsınız. Şərab sizi donmağa qoymaz.  
  -Yox, oturmağa vaxtımız yoxdur, - o cavab verdi. – Biz səhər Saraqosda olmalıyıq.  
  Oğlan piştaxtanın arxasına qayıtdı. Biz təzədən qədəhləri doldurduq. Onda, Bilbaoda 
olduğu kimi mən yenə də yüngüllük hiss etdim: «Rioxo» öz yumşaq təsirini göstərməyə 
və söhbətin çətin anlarında kömək etməyə başlamışdı. 
  Mən bir qurtum da içdim və dedim: 
  -Sən maşın sürməkdən yorulmusan, həm də biz içirik. Yaxşı olardı ki, burda bir yerdə 
gecələyək. Yolda mən parador gördüm. 
  O, razılıq əlaməti olaraq başını tərpətdi və dedi: 
  -Bir o stola bax. Yaponlar bunu şibumi adlandırırlar – sadəlikdə mürəkkəblik. Adamlar 
pul yığırlar, bahalı restoranlara gəlirlər və elə hesab edirlər ki, dəbdəbəli yaşayırlar.  
  Mən bir az da içdim.  
  Parador. Onunla yanaşı daha bir gecə. 
  Əsrarəngiz şəkildə bərpa olmuş bakirəlik. 
  -Seminaristin dəbdəbə haqqında necə mülahizə yürütdüyünü eşitmək gülməlidir, - mən 
öz düşüncələrimdən qopmağa çalışaraq dedim.  
  -Niyə ki? Məhz, seminariyada mən başa düşdüm ki, inamımızın sayəsində biz nə qədər 
Allaha yaxınlaşırıqsa, O, bir o qədər sadələşir. Və o, nə qədər sadələşirsə, mövcudluğu 
bir o qədər güclü hiss olunur.  
  Onun əli stolun üstü ilə sürüşdü. 
  -İsa ağac kəsə – kəsə, ağac yona – yona, şkaf, çarpayı, stul düzəldə - düzəldə  öz 
missiyasını öyrənib. Hansı iş görməyimiz vacib deyil – istənilən şey bizi Tanrı sevgisinin 
dərkinə gətirib çıxarda bilər -  İsa bunu göstərmək üçün bizə dülgər qismində göndərilib. 
  Qəflətən o dayandı:  
  -Bu barədə danışmaq istəmirəm. Başqa sevgi barədə danışmaq istəyirəm. 
  Onun əlləri mənim üzümə toxundu. 
  Şərab bir çox şeyləri onun üçün yüngülləşdirmişdi. Elə mənim üçün də. 
  -Niyə susdun? Niyə Allah haqqında, Bakirə Məryəm haqqında, mənəvi aləm haqqında 
danışmaq istəmirsən? 
  -Mən başqa sevgidən danışmaq istəyirəm, - o təkrar etdi. – Kişi və qadının sevgisindən. 
Bu sevgidə də möcüzələr baş verir. 
  Mən onun əllərini sıxdım. Bəlkə də ona İlahənin böyük sirləri əyandır – lakin məhəbbət 
haqqında o da mənim qədər bilir. Hərçənd bütün dünyanı gəzib. 

 
114
  Və o, tələb olunan bədəli ödəməyə məcburdur – ilk addımı o atmalıdır. Çünki qadın 
daha yüksək bədəl ödəyir – o özünü verir. 
  Biz hələ uzun müddət beləcə oturduq: əl – ələ tutaraq. Mən onun gözlərində qədim 
qorxuların əksini görürdüm – onlar həqiqi sevginin keçməli olduğu sınaqlar idi. Mən 
onun gözlərində  dünən gecə ona təslim olmadığımı, bizim uzun ayrılığımızı, monastırda 
belə əhvalatların baş vermədiyi dünyanın axtarışına sərf edilmiş illəri görürdüm. 
   Mən onun gözlərində görürdüm ki, o dəfələrlə bunun necə baş verəcəyini – mənim saç 
düzümümdən tutmuş paltarımın rənginə qədər bizi əhatə edəcək hər şeyi xəyalından 
keçirib. Mən ona «hə» demək, «xoş gəlmisən» demək istəyirdim, demək istəyirdim ki, 
mənim ürəyim bu döyüşdə qalib gəldi. Mən onu necə sevdiyimi, bu dəqiqə necə 
arzuladığımı demək istəyirdim. 
  Lakin susmaqda davam edirdim. Susmaq və sanki kənardan, yuxuda olduğu kimi, onun 
daxili mübarizəsini izləmək. Mən görürdüm ki, onun qarşısında mənim «yox» um 
dayanıb, məni itirmək qorxusu, yaddaşdakı, belə anlarda səslənən kəskin sözlər onu sıxır 
– zira biz hamımız bundan keçirik və  indiyə qədər heç kim yara və çapıqlardan can 
qurtara bilməyib. 
  Budur, nəhayət, onun gözləri parıldadı. Mən anladım ki, o, bütün bu əngəllərin 
öhdəsindən gəlməyi bacardı. 
  Onda mən, əlimi onun əlindən çəkərək stəkanı götürdüm və stolun lap kənarına 
qoydum. 
  -Düşəcək, - o xəbərdarlıq etdi.  
 -Yəqin ki. Mən sənin onu atmanı istəyirəm. 
  -Stəkanı sındırım? 
  Bəli, stəkanı sındırmaq. İlk baxışda sadə bir hərəkət – lakin o, özündə o qədər qorxular 
gizlədir ki,  biz heç vaxt onları axıradək dərk edə bilmərik. Ucuz stəkanı döşəməyə 
çırpmaqda qeyri – adi nə var? – axı, hər birimiz bunu dəfələrlə təsadüfən və qəflətən o 
qədər etmişik ki… 
  -Stəkanı sındırım? – o təkrarladı. – Axı, neyçün? 
  -Mən sənə geniş izahat verə bilərdim, - mən cavab verdim. – Amma yalnız bir şey 
deyəcəyəm – onun sınması üçün. 
  -Bu sənə lazımdır? 
  -Təbii ki, mənə yox. 
  O, stolun lap qırağında dayanmış stəkana baxırdı və onun düşəcəyindən  ehtiyatlandığı 
aşkar görünürdü.  
  «Bu ritualdır, - mən demək istəyirdim. – Bu – qadağadır. Bilərəkdən stəkanı qırmaq 
olmaz. Biz öz evimizdə və ya restoranda oturanda çalışırıq ki, stəkanı stolun qırağına 
qoymayaq. Bizim Kainat ehtiyatlı olmamızı tələb edir, stəkanlar döşəməyə düşməsinlər 
deyə». 
  Əgər qəfildən və naqolaylıqdan sındırsaq, qeyri – adi heç nəyin baş vermədiyini 
görəcəyik. Ofisiant: «Narahat olmayın» deyəcək, mən də hələ ömrümdə bir dəfə də 
görməmişəm ki, sınmış stəkanı hesaba qatsınlar. Stəkan qırmaq – adi işdir, məişətdə baş 
verir və heç kimə zərər toxunmur – nə bizə, nə restorana, nə yaxınımıza. 
  Mən stola toxundum. Stəkan tərpəndi, amma düşmədi.  
  -Yavaş! – o ucadan dedi. 
  -Sındır onu, - mən inadla təkrar elədim, özümsə düşündüm: 
  «Sındır onu, bu simvolik jesti elə. Çalış başa düşəsən ki, mən içimdə stəkandan daha 
qiymətli və vacib bir şeyi sındırmışam – və mən xoşbəxtəm. Daxilində mübarizə gedən 
qəlbinə bax, - və sındır onu». 

 
115
Zira bizim valideynlərimiz bizə stəkanlara və bədənə ehtiyatla yanaşmağı öyrədiblər. 
Beynimizə yeridiblər ki,  uşaqlıq ehtirası – mümkünsüzdü, biz ruhani olmağa hazırlaşan 
insanı seçdiyi yoldan sapdırmamalıyıq, insanlar möcüzə yaratmağa qadir deyillər və əgər 
hara apardığını bilmirsənsə, yola çıxmaq lazım deyil.  
  Xahiş edirəm, stəkanı sındır – və sən ikimizin də üstündən bu cadunu siləcəksən, 
inadkarcasına hər şeyin izahını axtarmaq meylindən, yalnız başqalarının bəyənəcəyi işləri 
görmək xəstəliyindən azad edəcəksən. 
 - Sındır stəkanı,- mən bir də dedim. O, zəndlə mənim gözlərimə baxdı. Sonra onun əli 
yavaş-yavaş stolun üstü ilə sürüşdü, stəkana toxundu-və sərt hərəkətlə onu yerə saldı. 
Şüşənin cingiltisi hamının diqqətini çəkdi.Qışqırmaq, naqolaylığına görə özünü 
danlamaq, ya da buna bənzər bir şey etmək əvəzinə o, sakitcə, təbəssümlə mənə baxdı-
mən də gülümsədim. 
- Eybi yoxdur!- gənc qarson bizə müraciətlə səsləndi. 
Lakin o, qarsonu eşitmədi. Azacıq qalxdı, başımı özünə yaxınlaşdırdı və dodaqlarını 
dodaqlarıma yapışdırdı. 
Mən də barmaqlarımı onun saçlarına saldım, onun dilinin ağzımda necə tərpəndiyini hiss 
edə-edə dodaqlarımla dodaqlarını sordum. Sevginin anlamını başa düşmədiyimiz 
vaxtlarımızda, uşaqlıq illərində çay sahilində doğulmuş bu öpüşü mən çox gözləmişdim. 
Bizim yetişkin çağlarımzda sanki havada asılı qalmış, medalyon haqqındakı xatirələrin 
ardınca bütün dünyanı dolaşmış, məni müsabiqəyə hazırlamaq kimi xeyirxah məqsəd 
güdən kitab qalaqlarının arxasında gizlənmiş öpüşü. Bu öpüş neçə dəfə yoxa 
çıxmışdı,neçə dəfə itmişdi və nəhayət, biz onu tapdıq. Onda-cəmi bir dəqiqə çəkməsinə 
baxmayaraq-uzun illərin axtarışları, məyusluğu, həyata keçməyən arzuları gizlənmişdi. 
Mən öpüşə cavab verdim. Yəqin ki, barın azsaylı müştəriləri bizə baxırdılar və 
fikirləşirdilər ki, qeyri-adi heç nə baş vermir – iki nəfər öpüşür. Onlar hardan biləydilər 
ki, həmin an öpüş mənim yaşadığım bütün günlərin, onun və günəşin altında öz yolunu 
gözləyən, onu axtaran və onu arzulayan hər kəsin bütün həyatının  cəmi və nəticəsi oldu. 
 Mənim  yaşamımın bütün xoşbəxt anları əriyərək bu öpüşə qarışdı. 
 
O, paltarımı soyundurdu və mənə daxil oldu – qorxa-qorxa, var-gücüylə, ehtirasla. Mən 
yüngül ağrı hiss elədim, lakin onun heç bir əhəmiyyəti yox idi. Həmin anda duyduğum 
kəskin həz də heç bir əhəmiyyət daşımırdı. Mən onun başını qucaqlamışdım, iniltisinə 
qulaq asırdım və allaha təşəkkür edirdim – onun mənimlə və məndə olduğu üçün, hər 
şeyi birinci dəfəymiş kimi hiss etdiyim üçün. 
Biz bütün gecə sevişdik – gerçəklik xülyalarla, yuxuyla qarışmışdı. Mən onun varlığını 
içimdə duyurdum və var –gücümlə onu özümə sıxırdım- hər şeyin həqiqətən baş 
verdiyinə əmin olmaq,  indi otelə çevrilmiş bu qəsrdə qədim zamanlarda yaşamış gəzəri 
cəngavərlərin getdiyi kimi gözlənilmədən getməsinə yol verməmək üçün. Səssiz Daş 
divarlar və tağtavanlar gözləməyə, göz yaşı axıtmağa, bir xəbər, bir ümid, bir işarə 
həsrətilə üfüqə baxaraq günlərini pəncərə önündə keçirməyə məhkum olan gözəllər 
haqqında xatirələri qoruyurdu. 
 Yox, mən heç vaxt bunları yaşamayacağam – özümə and içdim. Mən heç vaxt onu 
itirməyəcəyəm. O, əbədilik və daima mənimlə olacaq – zira mən mehrabdakı xaça 
baxanda Müqəddəs Ruhu eşidirdim və O, bütün dillərdə və ləhcələrdə deyirdi ki, mən 
günah etmirəm. 
Mən onun yol yoldaşı, dostu olacağam, biz yenidən yaradılmış dünyanı fəth edəcəyik. 
Biz Müqəddəs Ananın haqq sözünü yayacağıq, biz arxangel Mixaillə çiyin-çiyinə 
döyüşəcəyik, biz yalnız öncüllərin qisməti olan əzabları və fərəhi birlikdə yaşayacağıq.. 

 
116
Bunları mənə dillər deyirdilər –və təpədən-dırnağa qədər inamla silahlanmış mən onların 
həqiqəti dediklərini bilirdim. 
 
                                                                  *** 
 
Mən onun sinəmə qoyduğu əllərinin təmasından oyandım. Pəncərə arxasında gün 
tamamilə işıqlanmışdı və yaxındakı kilsənin zəngləri çalınırdı. 
O, məni öpdü. Əlləri bir də bədənim boyu sürüşdü. 
- Vaxtdır, - o dedi. – Bu gün bayram sona çatır, yollar maşınla dolu olacaq.  
- Mən Saraqosa getmək istəmirəm,- mən cavab verdim. – Mən sənin olduğun yerdə 
olmaq istəyirəm. Tezliklə banklar açılacaq, mən hesabdan pul götürəcəyəm, özümə paltar 
alacağam. 
- Axı, sən deyirdin ki, pulun azdır? 
- Bəs eləyər. Mən öz keçmişimlə əlaqəni qəddarcasına kəsməliyəm. Əgər Saraqosa 
qayıtsam, axmaqlıq etdiyimi, tezliklə imtahanların başlayacığını və mən onları verənə 
qədər, iki ay bizim ayrı qala biləcəyimizi fikirləşəcəyəm. 
Əgər imtahanlardan kəsilsəm, ola bilsin ki, Saraqosdan getmək istəməyəcəyəm. Yox, 
yox, mən qayıda bilmərəm. Körpüləri yandırmaq lazımdır- indiki mənlə əvvəlki arasında 
heç bir əlaqə qalmamalıdır.  
- Barselona, - o, sanki öz-özünə danışırmış kimi dedi. 
- Nə? 
- Yox, heç nə. Yolumuza davam edək. 
- Axı sənin mühazirən var. 
- Hələ iki gün var, - o cavab verdi və mənə elə gəldi ki, onun səsi nə isə qəribə səsləndi. 
- Başqa şəhərə gedək. Birbaş Barselonaya getmək istəmirəm. 
Mən çarpayıdan qalxdım. Xoşagəlməz heç bir şey haqqında düşünmək istəmirdim – 
bəlkə kimnləsə ilk eşq gecəsindən sonra kefsiz oyanmaq və karıxdığından belə soyuq 
olmaq onun xasiyyətidir.  
Pəncərəyə yaxınlaşdım, pərdəni çəkdim, balaca küçəyə baxdım. Qonşu evlərin 
eyvanlarında alt paltarları asılmışdı. Kilsə zəngləri çaldı. 
- Bilirsən, nə var?- mən dedim. – Gəl, uşaqlıqda getdiyimz yerə gedək. Mən o vaxtdan 
orda olmamışam. 
- Harda «orada»? 
- Pyedra monastırında. 
Biz oteldən çıxırıq, zənglərsə hələ də çalır. O, kilsəyə girməyi təklif edir.  
- Biz elə bununla məşğuluq, - mən cavab verirəm. – Kilsə, dualar, ayinlər. 
- Düz deyil, - o deyir. – Biz sevişmişik. Üç dəfə sərxoş olmuşuq. Dağlarda gəzmişik. 
Mərhəmət və Ciddiliyi əməlli-başlı tarazlaşdırmışıq.  
Yersiz danışdığımı hiss edirəm. Mən artıq yeni həyata öyrəşməliyəm.  
- Bağışla, - mən deyirəm. 
- Az oturarıq. Zənglər bizə işarə verir.  
O, tamamilə haqlı çıxdı, ancaq mən bunu yalnız növbəti gün başa düşəcəkdim. 
İşarənin gizli mənasını sonadək anlamadan biz maşina oturduq və dörd saatdan sonra 
monastırda idik.  
 
Tavanın suvağı qopub, müqəddəslərin azsaylı heykəlləri isə başsız qalıb. Hamısı. 
Birindən başqa.  

 
117
Mən ətrafa nəzər saldım. Yəqin ki, keçmiş zamanlarda burada güclü iradəyə malik, hər 
bir daşın təmizlikdən parıldamasının, hər bir skamyada o dövrün qüdrətli 
yepiskoplarından birinin oturmasının qayğısına qalan adamlar sığınacaq tapırmışlar.  
Lakin indii hər şey xarabalığa çevrilmişdi. Onları uşaq vaxtı birlikdə oynadığımız, mənim 
öz sehrli şahzadəmi axtardığım qəsrlər kimi təsəvvür etmək mümkün idi. 
Pyedra monastırının rahibləri əsrlər boyu bu cənnət bucağını özləri üçün qoruyublar. 
Təbii geoloji çökəklikdə yerləşmiş monastır yarandığı ilk gündən göylərin mərhəməti 
sayəsində, qonşu şəhərlərin, qəsəbələrin ağır zəhmət və yalvarışlar bahasına əldə etdiyi 
şeyi – suyu elə–belə alırdı. Burda Rio-Pyedra onlarla qollara bölünürdü, şəlaləyə 
çevrilirdi, göllər əmələ gətirirdi, onun sahillərində qalın və sıx ağaclar, kollar, otlar 
bitirdi. 
Amma bir neçə yüz addım atmaq kifayət edirdi – və sən yarğandan çıxırdın. Hər tərəf 
cansız, bəhrəsiz səhraya çevrilirdi. Hətta bu təbii çökəklikdə fırlanmaqdan yorulmuş çay 
öz gənclik qüvvəsini itirirdi və yenidən zorla sezilən su şırnağı olurdu. 
Rahiblər bu barədə bilirdilər və suyu qonşularına baha qiymətə satırdılar. Monastırın 
tarixi yerli sakinlər və rahiblər arasında baş vermiş saysız toqquşma və qarşıdurmalarla 
zəngindir. Və bir dəfə İspaniyanı sarsıtdığı dövrdə monastırı kazarmaya çevirdilər. 
Monastır kilsəsinin içində atlar gəzirdilər. Bir – birini bayağı əhvalatlarla əyləndirən və 
bütün ətraf yerlərin qadınlarını zorlayan əsgərlər skamyaların arasında öz çadırlarını 
qurmuşdular. 
Beləliklə, gec də olsa, monastır öz cəzasına çatdı. O, qarət olundu və dağıdıldı.  
Və bir daha heç vaxt rahiblər öz itirilmiş cənnətlərini qaytara bilmədilər. Hətta sonsuz 
məhkəmə çəkişmələrindən birində kimsə yerli əhalinin Allahın monastıra çıxardığı 
hökmü yerinə yetirməsini təklif etdi. Zira İsa susuzların yanğısını söndürməyi əmr 
etmişdi, rahiblərsə onun sözlərinə kar qalmışdılar. Bax, elə buna görə də Allah təbiətin 
təkcə onlara aid olduğunu fikirləşənləri cəzalandırdı. 
Bəlkə elə həmin səbəbdən monastır kilsəsi əvvəlki kimi xarabalıq idi, baxmayaraq ki, 
monastırın çox hissəsini yenidən tikib mehmanxanaya çevirmişdilər. Yerlilər, təbiətin 
insanlara havayı verdiyi bəxşiş üçün əcdadlarının necə baha qiymət ödəməli olduqlarını 
unutmamışdılar.  
 - Bu bütöv qalmış heykəl kimindir?- mən soruşdum. 
- Müqəddəs Tereza Avillinin,- o cavab verdi.- O, qüdrət sahibidir. Və qisas hissi yerli 
əhalini nə qədər yandırsa da, heç kim onu murdarlamağa cəsarət etməyib. 
O, mənim əlimdən tutdu və biz çıxdıq. Monastırın sonsuz dəhlizlərində addımladıq, geniş 
taxta pillələrlə qalxdıq, kəpənəklər uçuşan daxili həyətə girdik. Mən bütün təffərrüatları 
yada salırdım, çünki uşaqlıqda tez-tez burda olurdum və köhnə xatirələr daha aydın və 
parlaq görünürdü. 
Yaddaş. Mənə elə gəlirdi ki, ötən həftəyə qədər olan ayların və xüsusilə günlərin mənim 
həyatıma dəxli yoxdur, ya da mən onları özümün başqa cildimdə yaşamışam. Dünyada 
heç nəyin xətrinə mən o zamana qayıtmaq istəməzdim, zira onun saatlarını məhəbbətin 
əli ölçmürdü. Mən hiss edirdim ki, uzun illər ərzində eyni cür oyanaraq və yataraq, eyni 
sözləri təkrarlayaraq, eyni işləri görərək eyni bir günü yaşamışam. Elə yuxuma da eyni 
şeylər girirdi. 
Mən, atamı və anamı, valideynlərimin valideynlərini və bir çox dostlarımı xatırladım. 
Əslində mənə ümumiyyətlə gərək olmayan bir şeyi əldə etmək üçün nə qədər zəhmət 
çəkdiyimi xatırladım. 
Bütün bunları niyə edirdim? Mən birmənalı cavab tapa bilmirdim. Bəlkə ona görə ki, 
başqa yollar xatarmağa tənbəllik edirdim. Bəlkə başqalarının mənim barəmdə nə 

 
118
fikirləşəcəyindən və nə deyəcəyindən qorxduğum üçün. Bəlkə ona görə ki, həmin 
başqalarından fərqlənmək çətindir. Bəlkə ona görə ki, insan köhnə nəslin addımlarını 
təkrarlamağa məhkumdur – və bu yerdə mən müqəddəs atanı xatırladım –müəyyən sayda 
insanlar fərqli davranmağa başlayana qədər. 
Elə, ya da belə, hər halda dünya dəyişir – və biz də onunla birlikdə. 
Lakin bu artıq məni qane etmirdi. Mən taleyimdən haqqım olanı almışdım və indi o, 
mənə özümü dəyişmək və eyni zamanda dünyanın dəyişməsində iştirak etmək imkanı 
vermişdi. 
Mən yenə də dağlar haqqında düşündüm, yolda rastlaşdığımız alpinistləri yadıma saldım 
– gənc,qarda parlaq ləkə uzaqdan nəzərə çarpsın deyə xüsusi tikilmiş rəngbərəng 
kostyumlarda, dağın ətəyindən zirvəsinə qədər konkret bir marşuruta riayət edən. 
Yamaclara artıq alüminium çəliklər çalınıb – alpinistlərə təkcə qoruyucu kəndirlərin 
qarmaqlarını onlara keçirmək və zirvəyə qalxmaq qalırdı. Onlar istirahət günlərində bura 
kəkin hisslər xatirinə gəliblər, bazar ertəsi isə həmişəki monoton həyatlarına 
qayıdacaqlar, ancaq onlara elə gələcək ki, təbiətə meydan oxuyublar və bu yarışdan qalıb 
çıxıblar.   
Gerçəkdə isə bu heç də belə deyil. Macəra ehtirası buralara başqalarını-təzə yollar 
açanları, öncülləri qovmuşdu. Onlardan bəziləri yoxuşun heç yarısını da qət edə 
bilmədilər- uçuruma yıxıldılar. Digərlərinin əllərini, ayaqlarını don vurdu. Çoxları, 
ümumiyyətlə, xəbərsiz-ətərsiz itdi. Lakin  gözəl günlərin birində kimsə zirvələrdən birinə 
qalxdı. 
Və ilk dəfə onun gözləri aşağıda döşənmiş mənzərəni gördü, onun ürəyi qürurdan tez-tez 
döyündü. O risk etdi və indi öz qələbəsilə – cəhdləri baş tutmayanları, yarıyolda qalanlara 
ehtiram borcunu ödədi. 
Çox ola bilər ki,orada, aşağıda adamlar düşünürlər: «Yuxarıda maraqlı nə var axı? Bəlkə 
təkcə mənzərə. Bu onun nəyinə gərəkdi?» 
Ancaq o, bu zirvələrə birinci qalxan səbəbi bilirdi. Çağırışı qəbul etmək və irəli getmək 
üçün. Bir günün o birisinə bənzəmədiyini, hər səhərin bizə öz təkrarsız möcüzələrini əta 
etdiyini, köhnə qalaktikaların öldüyü və yeni ulduzların doğulduğu sehrli anların 
olduğunu bildiyi üçün.   
Bu zirvələrə birinci qalxan şəxs, yəqin hündürlükdən tüstüsü çıxan evciklərə baxaraq 
özünə həmin sualı verirdi: «Aşağıdakı adamların bir günü o birindən fərqlənmir. Bu 
onların nəyinə gərəkdi?» 
 
İndi dağlar artıq fəth olunub, astronavtlar artıq kosmik fəzaya giriblər və Yer planetində 
kəşf olunmasını gözləyən hətta ən kiçik ada belə yoxdur, lakin böyük ruhi macəralar hələ 
yetərincədir – və onlardan biri indi mənim qismətimə düşüb. 
Bu xeyir-dua idi. Müqəddəs ata heç nə anlamadı. Necə ləzzətli bir əzabdır?! 
İlk addımı atmağı bacaranlar bəxtiyardırlar. Nə vaxtsa adamlar başa düşəcəklər ki, 
mələklərin dilində danışmağa qadirdilər. Başa düşəcəklər ki, bizim hər birimizdə 
Müqəddəs Ruhun vergiləri var və hamımız möcüzə yarada, gələcəyi görə, ehtiyacı 
olanlara sağalda, yaxınlarımızı anlaya bilərik. 
 
Günün bütün ikinci yarısını biz kanyonda gəzirik, uşaqlıq illərini yada salırıq. O, bu 
barədə birinci dəfə danışırdı – Madriddən Bilbaoya qədər getdiyimiz müddətdə mənə elə 
gəlirdi ki, keçmiş ona artıq maraqlı deyil. 
Amma indi o özü mənə yaşıdlarımızın həyatı haqqında sual verir, xoşbəxt olub-
olmadıqlarını soruşur, məşğuliyyətləri ilə maraqlanır. 

 
119
Nəhayət ki, biz Rio-Pyedranın kiçik çayların suyunu bir yerə toplayan və sonra da 
təxminən 30-metrlik hündürlükdən səpələyən ən böyük  şəlaləsinə çatdıq. Biz şəlalənin 
kənarında dayanmışıq, boğuq uğultunu dinləyirik, dumanda əmələ gələn göy qurşağına 
baxırıq. 
- «At Quyruğu», - mən deyirəm və özüm də bu adı hələ unutmadığıma heyrətlənirəm- axı 
onu çoxdan eşitməmişəm. 
- Yadıma gəlir ki… - o danışmağa başlayır. 
- Mən bilirəm, sən indi nə deyəcəksən! 
Əlbəttə bilirəm! Şəlalə nəhəng mağaranı gizlədir. Uşaq vaxtı, Pyedra monastırından 
qayıdandan sonra biz hələ bir neçə gün onun haqqında danışırdıq. 
- … Orda mağara vardı, - o, sözünü bitirir. - Gedək ora! 
Yüksəklikdən tökülən suyun şaquli şırnağı altından keçmək qeyri –mümkündür və 
rahiblər hələ çox qədim zamanlarda kanyonun yuxarısından mağaranın dərinliyinə aparan 
tunel qazmışdılar. 
Girişi tapmaq çətin deyil. Yayda  yəqin turistlər azmasınlar deyə orda şam yandırırlar, 
lakin indi bizdən başqa heç kim yoxdur və tunel qaranlığa qərq olub. 
- Gedirik? – mən soruşuram. 
Əlbəttə. Mənə güvən. 
 
Və biz şəlalənin yanında açılmış dəliyə düşərək enməyə başlayırıq. Bizi zülmət ağuşuna 
almışdı, ancaq biz yolu bilirdik – və bir də o, ona güvənməmi istəmişdi axı. 
«İlahi, sənə təşəkkür edirəm, - biz torpağın bətninin daha da dərinliklərinə endikcə mən 
fikirləşirdim. – Zira mən yolunu azmış qoyun idim, Sənsə məni sürüyə qaytardın. Zira 
mənim həyatım ölü idi, Sənsə onu canlandırdın. Zira məhəbbət çoxdan mənim ürəyimdən 
yaşamırdı, Sənsə yenidən mənə onun xeyir-duasını əta etdin». 
Mən sevgilimin çiynindən yapışmışdım və o, işığın tezliklə yenidən üzümüzə açılacağını, 
bizim sevinəcəyimizi bilərək qaranlıq yollarda mənim addımlarımı istiqamətləndirirdi. 
Çox ola bilər ki, gələcək rolları dəyişsin- mən, eyni sevgi və eyni imanla silahlanacam, 
təhlükəsiz yerə çıxana qədər ona yol göstərəcəm və onda biz rahatlıq tapacağıq. 
Biz yavaş gedirdik və elə bil ki, bu yolun heç vaxt sonu olmayacaqdı. Bəlkə bu yeni ritm 
həyatımın bütöv bir mərhələsinin sonuna işarədir- o zamanlar yaşamımı aydınladacaq 
kiçicik işıq şüası da yox idi. . Tuneldə yeriyə-yeriyə mən eyni bir yerdə tərpənməz 
oturaraq, heç nəyin bitmədiyi və bitməsinin mümkün olmadığı yerdə kök atmağa 
çalışaraq boş-boşuna nə qədər vaxt öldürdüyümü xatırlayırdım. 
Lakin Allah rəhmlidir və budur, mən yenidən keçmiş ruh yüksəkliyini də, yaşama 
sevincini də, arzuladığım macəraları da, özüm də bilmədən bütün həyatım boyu 
gözlədiyim insanı da tapdım. O, seminariyanı atdığı üçün mən bir damcı da vicdan əzabı 
çəkmirdim-müqəddəs atanın Tanrıya xidmət etməyin müxtəlif yolları olduğu və bizim 
məhəbbətimizin bu yolları artıracağı barədə dedikləri yadımda idi. Bu dəqiqədən etibarən 
mən də kömək və xidmət etmək imkanı qazanıram- və bütün bunlar onun sayəsində olur. 
Biz adamların arsına gedəcəyik. O, onların qəlbinə sülh, əmin-amanlıq gətirəcək, mən 
onun.    
«Rəbbim, sənə xidmət etməmə kömək olduğun üçün minnətdaram. Bu şərəfə necə layiq 
olmağı öyrət. Onun missiyasının bir parçası olmaq üçün, onunla yanaşı yerimək üçün , öz 
mənəvi həyatımı diriltmək üçün mənə güc ver. Qoy bizim günlərimiz son bir neçə gün 
kimi olsun- qoy, biz xəstələri sağalda-sağalda, ümidsizlərə təsəlli verə-verə, Müqəddəs 
Ananın məhəbbət sözlərini hamımıza ötürə – ötürə ölkədən-ölkəyə keçək». 
 

 
120
  Qəfildən şəlalənin səs – küyü yenidən eşidilməyə başladı, bizim yolumuz işıqlandı və 
zülmət tunel yer üzünün ən gözəl məkanlarından birinə çevrildi. Biz nəhəng mağaranın – 
baş kilsənin ölçüləri boyda – içində idik. Onun üç divarı daşdan idi, dördüncü divarı 
yüksəklikdən ayağımızın altındakı göy – yaşıl gölə tökülən su əvəz edirdi. 
Günəşin içəpi daxil olan şüaları onun arasından keçirdi və yaş daşlar parıldayırdılar. 
Bir kəlmə belə demədən biz, əldən düşmüş halda divara söykəndik. 
Bizim uşaq oyunlarımızda, körpə fantaziyalarımızda buy er quldurların qarət etdiklərini 
gizlətdikləri xəzinə idi. İndi Torpaq Ananın möcüzəsinə dönmüşdü: mən hiss edirdim ki, 
onun bətnindəyəm, mən bilirdim – O burdadır, Onun daşdan olan üç divarı bizi qoruyur, 
dördüncü, su isə – bizim günahlarımızı yuyur. 
- Çox sağ ol, - mən dilləndim. 
- Kimə təşəkkür edirsən? 
- Ona. Və Onun iradəsinin aləti olmuş, mənə əvvəlki inamımı qaytarmış sənə. 
O, yeraltı gölün yanına getdi. Göy – yaşıl suya baxdı və gülümsədi. 
- Bura gəl.  
Mən yaxınlaşdım.  
- Mən sənə hələ bilmədiyin bir şey danışmalıyam. 
 Bu sözlər məni təşvişə saldı, lakin onun baxışları sakit qalmaqda davam edirdi və mən 
də sakitləşdim. 
- Yer üzündə ki hər bir insana vergi verilib, - o başladı. – Bəzilərində o öz – özünə üzə 
çıxır, digərləri onu tapmaq və meydana çıxartmaq üçün qüvvə sərf etməlidirlər. Məsələn, 
mən seminariyada ueçirdiyim bütün dörd il ərzində çox çalışmışam. 
İndi, əgər qoca qarovulçu bizi sovməəyə buraxmayanda onun dediyi sözü xatırlasaq, mən 
oyun oynamalı idim. 
Özümü elə göstərməliydim ki, guya heç nə bilmirəm. 
«Eybi yox», - mən düşündüm və rolumu yaxşı oynamaq üçün vaxt qazanmaq məqsədilə 
dedim: 
- Sən seminariyada nə edirdin ki? 
- Ümumiyyətlə, bu vacib deyil, - o cavab verdi. – Vacib olan odur ki, mən öz 
qabiliyyətimi inkişaf etdirməyi və möhkəmlətməyi bacardım. Allah izn verəndə, mən 
xəstəlikləri sağalda bilirəm. 
- Bu ki əladır! – mən özümü heyrətlənmiş kimi göstərərək qışqırdım. – Həkimlərə pul 
sərf etməyə ehtiyac olmayacaq. 
Lakin o, mənim zarafatıma gülümsəmədi.Və mən özümü axmaq kimi hiss etdim. 
- Mən öz qabiliyyətimi sənin gördüyün xarizmatik ritualların sayəsində inkişaf 
etdirmişdim. Mənim dualarıma cavab olaraq Müqəddəs Ruh mən zühur etdi və məni 
aydınlatdı, mən naxoşları əlimin təması ilə müalicə edirdim və sağaldırdım.Tezliklə 
bunun sorağı bütün ətrafa yayıldı və monastırın qarşısında səhər erkəndən məndən kömək 
gözləyən əzabkeşlərin, xəstələrin, əlillərin uzun növbəsi düzülürdü. Hər bir irinli, üfunətli 
yarada mən İsanın yaralarını görürdüm. 
- Mən səninlə fəxr edirəm, - mən pıçıldadım. 
- Monastırda çoxları bunun əleyhinə idilər, lakin müqəddəs ata məni daima  
dəstəkləyirdi.  
- Biz bunu davam etdirəcəyik. Dünyanı birlikdə gəzəcəyik. Mən yaraları təmizləycəyəm, 
sən onlara xeyir – dua verəcəksən, Allahsa öz möcüzələrini əyan edəcək. 
O, baxışlarını məndən çəkərək gölə zillədi. Sent – Savendə, quyunun yanında onunla 
şərab içdiyimiz gecə olduğu kimi mən yanımda naməlum varlığın mövcudluğunu hiss 
etdim.  

 
121
- Mən artıq sənə danışmışam, amma təkrar edəcəyəm, - o dava etdi. -  Bir dəfə mən gecə 
oyandım. Mənim hücrəmə parlaq işıqla işıqlanmışdı. Mən Müqəddəs Ananın simasını, 
Onun sevgi dolu baxışlarını gördüm. O vaxtdan etibarən O, arabir mənim gözümə 
görünməyə başladı. Mən Onu çağıra bilmirəm, lakin hərdən O, qarşımda peyda olur. 
Mən özüm onda artıq Kilsənin həqiqi islahatçılarının sırasında idim. Və qəti bilirdim: 
mən yerdəki vəzifəm – yalnız xəstəlikləri sağaltmaq yox, Qadın – Allahın dünyaya 
gəlməsi üçün yol açmaqdır. Qadın başlanğıcı güclənəcək, təzədən Mərhəmət sütunu 
ucalacaq – insanların ürəklərində Müdriklik Məbədi qurulacaq.  
Mən gözqırpmadan ona baxırdım. Onun bir dəqiqə əvvəl gərginlik ifadə edən siması 
yumşaldı. 
- Bunun öz bədəli vardı və mən ödəməyə hazır idim. 
Və o, sanki nə deyəcəyinibilmədiyindən susdu. 
- Necə yəni «vardı»?- mən soruşdum. 
- İlahənin yolu təkcə söz və möcüzə ilə salına bilərdi. Ancaq bizim dünyamız belə 
qurulmayıb. Hər şey daha çətindir. Göz yaşları, əzab, anlamamazlıq  olacaq. 
«Bu müqəddəs atanın işidir, - mənim başımdan keçdi. – Keşiş onun ürəyinə qorxu səpib. 
Lakin mən onun üçün təsəlli və ruhlandırıcı olacacağam». 
- Bu əzab yox, şöhrət yoludur, - mən cavab verdim. 
- Adamların çoxu hələ də məhəbbətə etibar eləmir… 
Mən hiss edirdim – o, mənə nə isə demək istəyir, amma bacarmır. Bəlkə ona yardım 
etmək lazımdır? 
- Mən bu barədə fikirləşmişəm, - onun sözünü kəsdim. – Pireneylərin ən yüksək zirvəsini 
ən birinci fəth edən kəs anlamışdı ki, risksiz həyat Tanrının nemətlərindən məhrumdur.  
- Sən nemətlər haqqında nə bilirsən? – o qışqırdı və mən sakitliyin onu yenidən tərk 
etdiyini gördüm. – Müqəddəs Ananın adlarından biri – Bərəkətli Müqəddəs Məryəmdir 
və onun əli verdiyi nemətləri qəbul etməyi bacaran hər kəsə xeyir – dua verir. 
Biz başqalarının yaşamlarını mühakimə edə  bilmərik, zira hər kəs təkcə öz əzablarını 
tanıyır və öz məhrumiyyətlərindən keçir. Doğru yolu tapdığını düşünmək bir şeydir, 
özünü və digərlərini bu yolun yeganəliyinə inandırmaq isə tamam başqa. 
İsa deyib: «mənim Atamın evində yaşayanlar çoxdur». Vergi Tanrı nemətinin özüdür. 
Lakin zəhmət və yaxınlarına sevginin olduğu sadə, ləyaqətli həyat da Tanrı nemətləri ilə 
zəngindir. Məryəmin Yer üzündə adsız zəhmətin qiymətini göstərə bilmiş həyat yoldaşı 
vardı. O, özü kölgədə qala – qala arvadını və oğlunu başlarının üstündəki tavan və qida  
ilə təmin elədi, onlara missiyalarını yerinə yetirmək imkanı verdi. Baxmayaraq ki, onun 
əməyini heç kim layiqincə qiymətləndirmədi, o, çox əhəmiyyətlidir. 
Mən dinmədim. O, mənim əlimdən tutdu. 
- Bağışla, mən kobud və səbirsizəm. 
Mən onun ovucunu öpdüm və yanağıma sıxdım. 
- Mənim sənə izah etmək istədiyim budur, - o dedi və onun üzündə təbəssüm peyda oldu. 
– Bizim təzədən görüşdüyümüz dəqiqədən etibarən mən anladım ki, səni əzablara 
məhkum edə bilmərəm, onlarsa mənim bu dünyadakı missiyamın ayrılmaz parçasıdır. 
Mən narahatçılıq  hiss elədim. 
- Dünən mən sənə yalan dedim. Birinci və sonuncu dəfə. Mən dedim ki, seminariyaya 
gedirəm, amma əslində dağa qalxdım və Müqəddəs Ana ilə danışdım.  
Mən Ona dedim ki, əgər O istəsə, mən səndən uzuqlaşacam və öz yolumla getməkdə 
davam edəcəyəm – qapımın ağzandakı xəstələrlə, gecə səfərlərilə, inamı rədd etmək 
istəyənqlərin anlamamazlığıyla, məhəbbətin xilas gətirdiyinə inanmayanların təhqiredici 

 
122
baxışları ilə. Əgər Müqəddəs Ana bunu istəsə, mən ən əziz varlıqdan imtina edəcəyəm – 
səndən. 
Və bu anda müqəddəs ata bir də mənim yadıma düşdü. O haqlı çıxdı. Həmin səhər seçim 
edilmişdi. 
- Lakin yenə də, əgər bu qismətin məndən yan keçməsi mümkündürsə, mən dünyaya sənə 
olan sevgimin vasitəsilə xidmət eləməyə söz verirəm. 
- Sən nə danışırsan? – mən qorxu içində soruşdum. 
Amma sanki eşitmirdi. 
- Öz inamının möhkəmliyini sübut etmək üçün dağları yerindən tərpətmək lazım deyil, - 
o davam etdi. – Mən əzabları təklikdə qəbul etməyə və onlara dözməyə hazıram, laki onu 
səninlə bölüşməyə yox. Əgər mən əvvəlki yoluma davam eləsəm, bizim heç vaxt ağ 
pərdəli pəncərələri dağlara baxan evimiz olmayacaq.  
- Mən o ev haqqında heç nə bilmək istəmirəm! Mən onun kandarından belə keçmək 
istəmirdim! – mən qışqırmamağa çalışaraq dilləndim. – mən səni müşayət etmək, sənin 
mübarizəndə yanında olmaq, birinci risk edənlərin sırasında olmaq istəyirdim. Yəni sən 
başa düşmürsən? Sən mənə inamımı qaytarmısan! 
Cünəş yerini dəyişdi və onun şüaları mağaranın divarlarını işıqlandırdı. Lakin indi bu 
gözəlliyin elə bir mənası yox idi. 
Allah cəhənnəmi cənnətin ortasında gizlətmişdi. 
- Sən anlamırsan,- o dedi və onun gözləri mənə yalvarırdı ki, başa düşüm. – Sən bunun 
necə risk olduğunu anlamırsan. 
- Lakin səni o, xoşbəxt edir! 
- Hə. Amma bu mənim riskimdir. 
Mən onun sözünü kəsməyə cəhd etdim, ancaq o, məni eşitmədən danışırdı: 
- Ona görə də dünən mən Müqəddəs Məryəmdən möcüzə göstərməsini istədim. Xahiş 
elədim ki, o, məni vergimi geri götürsün. 
Mən qulaqlarıma inanmadım. 
- mnim bir az pulum var, saysız – hesabsız səyahətlərdə qazandığım təcrübəm var. Ev 
alarıq, mə niş taparam və Allaha İosif kimi xidmət edərəm – kölgədə qalanın itaətkarlığı 
ilə. İnamımı qorumaq üçün mənə daha möcüzə lazım deyil. Mənə sən lazımsan. 
Mənim ayaqlarım pambıq eimi oldu, sanki indicə huşumu itirəcəkdim. 
- Mən Müqəddəs Məryəmə bu dua ilə müraciət etdiyim an içimdən naməlum dillərdə 
səslər gəldi və mən eşitdim: «Əllərini torpağa daya. Sənin vergin səni tərk edəcək və 
Ananın bətninə qayıdacaq». 
- Ancaq sən bunu etmədin? – mən dəhşətlə soruşdum. 
- Etdim. Mən, məni qoruyan Müqəddəs Ruhun dediklərini etdim. Duman çəkilməyə 
başladı və günəş yenidən dağların zirvələri arxasında parıldadı. Mən hiss etdim ki, 
Müqəddəs Məryəm məni başa düşdü – axı, o da ürəkdən sevib.  
- Amma o, öz ərinin ardınca getdi! Və oğlunun əməllərini bəyəndi! 
- Bizdə Onun gücü yoxdu, Pilar. Mənim vergim başqasına keçəcək – o, bihudə itib – 
batmayacaq.  
Dünən mən barda Barselonaya zəng vurdum və mühazirəni ləğv elədim. Gedək Saraqosa 
– orda sənin tanışların çoxdur, orda balamaq asan olacaq. Mən tez iş tapacağam. 
Mən artıq fikirləşmək iqtidarında deyildim. 
- Pilar! 
Lakin mən artıq tunellə geri qayıdırdım və artıq mənim dayağım, mənə yol göstərən bir 
kimsəm yox idi, mənim ardımca isə minlərlə kütlə gəlirdi – ölümə məhkum edilmiş 

 
123
xəstələr, əzab çəkməyə məhkum edilmiş ailələr, həyata keçirilməmiş möcüzələr, dünyanı 
gözəlləşdiməmiş təbəssümlər, əvvəlki yerlərində qalmağa məcbur dağlar.             
 Mən hər tərəfdən üstümə yeriyən az qala fiziki qatı zülmətdən başqa, demək olar ki, heç 
nə görmürdüm. 
                                      
                                                                          *** 
 
Rio – Pyedranın sahilində mən oturdum və ağladım. O gecə mənim başımdan keçən 
fikirlər dağınıq və tutqun idilər və onda nə barədə düşündüyümü indi yadıma salmaqda 
çətinlik çəkirəm. Bircə onu başa düşürəm ki, ölüm lap yaxınımda idi – ancaq onun 
sifətini xatırlamıram, məni hara apardığını bilmirəm. 
Amma mən onu yadıma salmaq istərdim -  öz ürəyimdən qoparmaq üçün. Ancaq 
bacarmıram. Qaranlıq tuneldən çıxaraq üstünə zülmət çökmüş dünya ilə üz –üzə gəldiyim 
ana qədər hər şey yuxuya bənzəyir. 
GÖydə bir dənə də ulduz yox idi. Maaşına necə çatdığım, oturacaqdan rükzakı necə 
götürdüyüm və hara getdiyimi bilmədən irəlilədiyim tutqun yadıma gəlir. Yəqin, şosseyə 
çıxmışam, Saraqosa gedən yol maşınlarını saxlamağa çalışmışam – amma nəticəsiz. 
Axırda monastırın bağına qayıtmışam.  
Hər yerdən su səsi eşidilirdi – hər tərəf şəlalə idi və mən hara gedirəmsə, gedim, arxamca 
gələn Müqəddəs Ananın varlığını hiss edirdim. Axı, o da dünyanı Allahı sevdiyi qədər 
möhkəm sevirdi, axı, o, öz öğlunu adamlara qurban vermişdi. Lakin onun qadın – kişi 
məhəbbətindən xəbəri vardımı? 
Ola bilsin ki, O da sevgidən əziyyət çəkib, amma bu başqa sevgi idi. Onun Böyük Əri hər 
şeyi bilirdi və möcüzələr yaradırdı. Onun dünyəvi əri qadınının yuxularındakı hər şeyə 
inanan, itaətkar, zəhmətkeş idi. Ona sevdiyin kişini atmağın və ya onun tərəfəndən tərk 
edilməyin nə demək olduğunu bilmək qismət olmayıb. İosif,Onun hamiləliyindən xəbər 
tutub evdən qovmaq istəyəndə, Səmavi Ər buna Mane olmaq üçün onun yanına mələk 
göndərdi. 
Bəli, Oğlu onu tərk etdi. Lakin uşaqlar həmişə ata evindən gedirlər. Yaxınına, oğluna və 
ya bəşəriyyətə sevgi xatirinə əzablara dözmək asandır. Bu əzablar sənin həyatın bir 
parçası olman hissini yaradır və sənin əzabların dahi və alicənabdırlar. Öz missiyanı 
gerçəkləşdirmək üçün, ali amal xatirinə əzablara dözmək asandır – bu əzablar əzabkeşin 
ruhunu göylərə qaldırır.  
Ancaq kişi üçün əzab çəkdiyini necə izah edəsən və bəraət verəsən? Heç cür. Bu 
mümkün deyil. Və biz cəhənnəmə düşürük, zira bu əzablarda nə alicənablıq, nə böyüklük 
var. Bəs nə var? Heç nə yoxdur. Yalnız bədbəxtlik. 
Həmin gecə mən donmuş torpağa yıxıldım və sanki soyuq mənim acılarımı keyləşdirdi. 
Hərdən belə bir fikir yaranırdı: sığınacaq tapmasam, donacağam. Nə olsun? Həyatımdakı 
ən vacib şeylər bir həftə içndə səxavətlə mənə bağışlandı – bağışlandı və həmin anda geri  
alındı, elə tez alındı ki, mən heç səsimi də çıxartmağa macal tapmadım. 
Məni əsməcə tutmuşdu,lakin mən buna fikir vermirdim. Vaxt çatacaq – bədənim məni 
isitmək üçün sərf etdiyi bütün gücünü itirərək dayanacaq və mən artıq heç nə edə 
bilməyəcəyəm. Onda mənim bədənim öz adi sakitliyinə dönəcək, ölüm məni öz qoynuna 
alacaq. 
Bir saatdan çox titrədim. Və rahatlıq gəldi. 
Gözlərim yumulana yaxın qulağıma anamın səsi gəldi. O, mənim uşaqlıqda eşitdiyim 
əhvalatı danışırdı və heç ağlına da gətirmirdi ki, bu əhvalat mənim haqqımdadır. 

 
124
«Biri vardı, biri yoxdu, bir gənc oğlan və qız vardı. Onlar biri – birini sevdilər – anamın 
səsi ya ölümqabağı bihuşluqda, ya da yuxuda eşidilirdi. – Və evlənmək qərarına gəldilər. 
Bəy və gəlinsə həmişə birinə hədiyyə verir.  
Oğlan kasıb idi: yeganə sərvəti babasından ona miras qalmış saat idi. O saatı sataraq çox 
gözəl saçları olan sevgilisinə gümüş daraq almaq qərarına gəldi.  
Qızın da nişanlısına hədiyyə almaq üçün pulu yox idi. Onda o, şəhərdəki ən varlı tacirin 
dükanına getdi və öz saçlarını satdı. Qazandığı pulla saata qızıl zəncir aldı.  
Və onlar toy günü görüşəndə gəlin bəyə satdığı saatı üçün qızıl zəncir bağışladı, bəysə 
gəlinə – kəsdirdiyi saçları üçün daraq». 
Kimsə məni möhkəm silkələyərək oyatmağa çalışırdı və mən ayıldım. 
- İç! – mən kişi səsi eşitdim. – Tez iç! 
Mən nə baş verdiyini anlamırdım və müqavimət göstərə bilmirdim. Adam mənim 
dişlərimi araladı və içimi yandıran mayeni ağzıma tökdü. Nəzərimə onun təkcə köynəkdə 
olduğu, öz gödəkcəsi ilə məni bürüdüyü çarpdı.  
- İç! İç! – o tələb etdi.  
Və mən boyun əydim. Sonra yenə gözlərimi yumdum. 
Monastırda ayıldım. Kimsə bir qadın mənə baxırdı.  
- Siz, az qala, ölmüşdünüz, - o dedi. – Əgər monastırın arovulçusu olmasaydı, indi 
dünyanızı dəyişmişdiniz. 
Mən nə elədiyimi tam anlamadan çətinliklə ayağa qalxdım. Dünənki hadisədən bəzi 
şeyləri xatırladım və həmin qarovulçunun yaxınlıqda olmasına təəssüfləndim.  
Lakin ölümün məqamı ötürülmüşdü. Mən yaşamalı idim.  
Qadın məni mətbəxə apardı, qəhvə tökdü, boşqaba yeməyə nə isə qoydu. O, heç nə 
soruşmurdu, mən də heç izah etmədim. Yeməyimi bitirəndə o, rükzakımı mənə uzatdı. 
- Yoxlayın, görün hər şey yerindədirmi? 
- Yəqin ki. Bir də orda qiymətli heç bir şey yoxdu.  
- səni qarşıda həyat gözləyir, qızım. Uzun həyat. Onun qədrini bil. 
- Hardasa buralarda kilsəli olan kiçik şəhər var, - mən özümü ağlamaqdan güclə 
saxlayaraq dedim. – Dünən bura gəlməzdən qabaq mən həmin kilsəyə girmişdim… - və 
tutuldum. - …uşaqlıq dostumla  
birlikdə. Mən kilsələri gəzməkdən yorulmuşdum, amma orda kilsənin zəngləri çaldı və o 
dedi ki, bu işarədir və biz içəri girməliyik. 
Qadın yenidən mənim fincanımı doldurdu, özünə də süzdü və yanımda oturaraq mənə 
söhbətimə qulaq asmağa başladı. 
- Və biz içəri girdik. Ora qranlıq və boş idi. Mən işarənin nə olduğunu 
müəyyənləşdirməyə çalışdım, lakin adi mehrabdan və müqəddəslərin heykəllərindən 
başqa heç nə görmədim. Qəflətən hardasa yuxarıda, orqanın olduğu yerdə canlanma 
yarandı.  
Məlum oldu ki, xorda altı simli gitara çalan bir neçə oğlan alətləri kökləməyə başlayıb. 
Biz qərara gəldik ki, oturub bir az qulaq asaq, sonra yolumuza davam edək. 
Az sonra kimsə bir Adam da bizə qoşuldu. O şən idi və oğlanlara qışqırırdı ki, pasodobl 
çalsınlar. 
- Ümid edirəm, onlar bunu etmədilər! – qadın dedi. – Pasodoblu öküz döyüşündə çalırlar.  
- Etmədilər. Ancaq güldülər və flamenko çaldılar. Bütün bunlar dostumla mənə möcüzə 
kimi göründü – kilsənin dincəldici qaranlığı, gitara simlərinin cingiltisi və yanımızda 
oturmuş o məzəli adam. 
Yavaş – yavaş kilsə camaatla dolurdu. Musiqiçilər flamenko çalmaqda davam edirdilər 
və gələnlərin hamısı melodiyanın ritminə uyaraq gülümsəyirdilər. 

 
125
Mənim dostum messanı dinləyib – dinlməyəciyimi soruşdu – tezliklə ibadət başlamalıydı. 
Mən imtina etdim, çünki yolumuz çox uzaq idi. Biz çıxmağa hazırlaşdıq, lakin əvvəlcə 
həyatımıza bir gözəl an daha yazdığı üçün Allaha təşəkkür etdik.  
Qapıya yaxınlaşanda gördük ki, həddindən çox adam  - az qala bu balaca şəhərin bütün 
sakinləri – kilsəyə axışır. Mən düşündüm ki, bəlkə də bura İspaniyanın sonuncu tam 
katolik şəhəridir – yəqin ona görə ibadətlər burda belə şən və canlı keçir. 
Maşina oturanda dəfn mərasimi gördük. Adamlar əllərində tabut aparırdılar. Ağlaşmaya 
hazırlaşırdılar. Dəfn mərasimi məbədin qapısından içəri girəndə musiqiçilər flamenkonu 
kəsdilər və rekviem çaldılar. 
- Allah rəhmət eləsin! – qadın xaç çəkərək dedi. 
 Mən də xaç çəkdim və davam etdim: 
- Bax, işarə bu idi. Bizə xəbər verilirdi ki, hər bir əhvalatın sonu mütləq kədərlidir. 
Qadın mənə baxdı, amma heç nə demədi. Sonra çıxdı və tez də bir qalaq kağız və 
qələmlə qayıtdı.   
- Gəl, bayıra çıxaq.  
Biz çıxdıq. Hava işıqlanırdı.  
- Dərindən nəfəs al, - o xahiş etdi. – Qoy, səhərin təmiz havası ciyərlərinə dolsun, qanına 
işləsin. Sən dünən möcüzə nəticəsində sağ qalmısan. 
Və belə görünür ki, indicə mənə danışdığın əhvalatın mahiyyətini Heç sən özün də 
anlamırsan. Sən onun təecə kədərli sonluğunu gördün və kilsədə yaşadığın xoşbəxt anları 
unutdun. Unutdun ki, sanki göylərin necə yerə endiyini görmüsən. Unutdun ki, bütün bu 
anları … - o, dilini sürüdü və və gülümsəyərək öz vurub sözünü bitirdi. – uşaqlıq 
dostunla birlikdə və onun yanında yaşamağın necə yaxşı olduğunu düşünmüsən. İsanın 
sözləri yadındadı: «»Qoy, ölülər öz ölülərini basdırsınlar». Zira o bilirdi ki, ölüm yoxdur. 
Həyat biz bu dünyaya gələnə qədər olub və bi zonu tərk edəndən sonra da olacaq.  
Mənim gözlərim yaşla doldu.  
- Eyni şey sevgiyə də aiddir, - o davam etdi. – O, əvvəllər də var olub və əbədilik olacaq.  
- Mənə elə gəlir ki, siz mənim həyatımı bilirsiniz, - mən dedim.  
- Bütün sevgi əhvalatları biri birinə oxşayır. Mən də vaxtlə Bundan keçmişəm. Ancaq 
mən bu yadımda qalmayıb. Yadımda qalan odur ki, sevgi dirildi və başqa insanın, yeni 
ümidlərin, yeni arzuların simasında qayıtdı.  
O, kağızı və qələmi mənə uzatdı. 
- Bütün hiss etdiklərini yaz. O hissləri öz qəlbindən çıxart, onları kağıza tök, sonra da 
tulla. Rəvayətdə deyilir ki, guya Rio – Pyedranın suları elə soyuqdur ki, bu çayın sularına 
düşən hər şey – yarpaqlar, həşəratlar, quş lələkləri – vaxt keçdikcə onun məcrasını 
döşəyən daşlara çevrilirlər. Nə bilmək olar, bəlkə əzabları da selə atmağın xeyri olacaq? 
O, məni öpdü və dedi ki, əgər istəsəm, nahara qayıda bilərəm. 
- Unutma! – o, arxamca çağırdı. – Sevgi əbədidir. Sevgililər dəyişir.  
Mən güldüm, o, mənə əl yellədi. 
Mən uzun müddət çaya baxdım, Göz yaşlarımın quruduğun hiss edənə qədər ağladım.  
Və onda mən yazmağa başladım. 
 
                                   
Epiloq 
 
 Mən bir, iki, üç gün yazdım. Hər səhər çayın kənarına gəlirdim. Axşama yıxın Həmin 
qadın peyda olurdu və əlimdən tutaraq məni öz evinə – köhnə monastırdakı hücrəsinə 
apırırdı.  

 
126
O, mənim paltarlarımı yuyurdu, sadə şam yeməyi hazırlayırdı, boş  - boş şeylərdən 
danışırdı və məni yatırdırdı. 
Bir səhər, işimin sona çatmasına az qalmış, mən eşitdim – maşın gəldi. Ürəyim dayandı, 
sonra bərk çırpındı, lakin mən onun dediklərinə inanmaq istəmirdir. Mən artıq özümü hər 
şeydən azad hiss edirdim və dünyaya qayıtmağa, yenidən onun bir parçası olmağa hazır 
idim.  
Ən təhlükəli an özü haqqında işıqlı kədər qoyaraq keçmişdi.  
Amma ürəyim məni aldatmırdı. Gözümü əlyazmadan çəkmədən onun varlığını duydum, 
addımlarını eşitdim.  
- Pilar, - o, yanımda oturaraq dilləndi.  
Mən cavab vermədim. Yazmağa davam etdim, amma fikirlərim artıq qarışmışdı və mən 
onları bir yerə toplamaq iqtidarında deyildim. Ürəyim elə döyünürdü, elə titrəyirdi ki, 
sanki sinəmi tərk etmək, onun görüşünə cummaq istəyirdi. Lakin mən buraxmırdım. 
O, oturaraq çaya bıxırdı, mənsə dayanmadan qələmi kağızın üzərində gəzdirirdim. Bütün 
səhər beləcə keçdi – heç birimiz bir kəlmə belə danışmadıq – və quyu kənarında 
keçirdiyimiz həmin gecənin səssizliüini xatırladım – onda mənə qəflətən əyan olmuşdu – 
mən onu sevirəm.  
Yorğunluqdan əllərim üyüşdü və mən dayandım. Onda o dedi: 
- mən mağaradan çıxanda artıq qaranlıq düşmüşdü və mən səni gözdən itirdim. Saraqosa 
getdim. Sonra – Soriyaya. Mən səni axtararaq bütün dünyanı dolaşardım. Pyedra 
monastırına qayıtdım və burda bir qadınla rastlaşdım. O, sənin yerini mən dedi. Və əlavə 
etdi ki, bütün bu günlər sən məni gözləmisən.  
Mənim gözlərim yaşla dolurdu.  
- Sən bu sahildə oturduğun müddətcə mən sənin yanında qalacam. Yatmağa gedəngə – 
kandarda uzanacam. Əgər uzaqlara getsən, ardınca yollanacam.  
Sən «Get» deyənə qədər belə olacaq. Onda mən gedəcəm. Amma yenə də bütün həyatım 
boyu səni sevəcəm. 
Mən artıq göz yaşlarımı gizlədə bilmirdim. O da ağlayırdı.  
- İstəyirəm, biləsən ki… - o davam etdi. 
- Heç nə demə. Götür, oxu,- mən cavab verdim və bir topa yazılı vərəqi ona uzatdım. 
Həmin günü mən axşama qədər çaya baxaraq keçirdim. Qadın bizə şərab və buterbrodlar 
gətirdi, hava haqqında nə isə dedi və bizi yenidən tək qoydu. OЁ bir neçə dəfə oxumağı 
dayandırdı və dərin düşüncələrə dalmış halda heç nə görməyən baxışlarını üfüqə zillədi.  
Mən meşədə gəzmək, kiçik şəlalələrə, dağ yamaclarına baxmaq istədim – onların hər 
birinin öz əhvalatı vardı, hər biri gizli anlam daşıyırdı. ,ünəş qüruba enəndə onu qoyub –
getdiyim yerə qayıtdım. 
- Çox sağ ol, - o, əlyazmasını mənə verərək dedi. – Və bağışla.  
 Mən Rio – Pyedranın sahilində oturdum və gülümsədim.  
- Sənin məhəbbətin məni xilas etdi və arzularıma qaytardı, - o davam etdi. 
Mən səssizcə və tərpənmədən oturmuşdum. 
- 137- ci surə yadındadır? – o soruşdu. 
Mən başımı yellədim. Ağzımı açmağa qorxurdum. 
- Babil çaylarının yanında… 
- Hə, hə, əlbəttə, yadımdadır, - mən yavaş – yavaş həyata qayıtdığımı hiss edərək dedim. 
– Orada çöhbət sürgündən gedir.Ürəklərinin istədiyini çala bilmədikləri üçün arfalarını 
ağacların budaqlarından asmış adamlardan danışılır.  
- Lakin ağlaşma bitəndən sonra ağıçı röyalarının torpağını işıqlı kədərlə xatırlayaraq 
özünə söz verir: 

 
127
Əgər  mən səni unutsam, Yerusəlim, 
Unut məni, sağ əlim mənim 
Qırtlağıma yapış, dilim mənim 
Əgər mən səni unutsam, Yerusəlim 
O, yenidən gülümsədi: 
- Mən bunu unutmağa başlamışdım. Sən mənim xatırlamağıma səbəb oldun. 
- Necə bilirsən, sənin vergin sənə qayıdacaq? – mən soruşdum. 
- Bilmirəm. Ancaq Allah həmişə mənə ikinci şans verib. O, mənə səni verir. Və sən 
təzədən öz yolumu tapmaqda kömək edəcəksən. 
- Bizim yolumuzu, - mən düzəliş verdim.  
- Hə, bizim. 
O, mənim əlimdən tutdu, yerdən qalxmağa kömək elədi. 
- Əşyalarını topla. Gedirik. Arzular özbaşına həqiqətə çevrilməyəcək.  
 
(Son)