"e-Dalğa" Şəbəkə Kulturoloji-Ədəbi Dərgi

qədər çox seviriksə, mənəvi kamilliyin dərkinə bir o qədər yaxınlaşırıq. Həqiqətən 
kamilliyə çatmış insanlar – ürəkləri məhəbbətlə alovlananlar - öz dövrlərinin  bütün 
xürafatını, maneələrini dəf ediblər. Onlar mahnı oxuyublar, gülüblər, yüksək səslə dua 
ediblər, oynayıblar, apostol Pavelin «müqəddəs dəlilik» adlandırdığı hər şeyi həyata 
keçiriblər. Onlar şən olublar – zira dünya sevənlərin qarşısında diz çökür və onlar, 
itirmək qorxusundan xəbərsizdir.Əsl məhəbbət özünü bütünlüklə verməkdir. 
  «Rio-Pyedranın sahilində oturdum və ağladım» kitabı bunun nə qədər vacib olması 
haqqındadır. Pilar və onun dostu -uydurma personajlardır. Lakin onlar həm də Fərqli 
Məkan axtarışlarında  qarşılaşdığımız bir çox konfliktləri simvolizə edirlər. Gec, ya tez 
hər birimiz öz qorxularımıza qalib gəlməli olacağıq - zira mənəviyyatın yolu gündəlik 
qazanılan məhəbbət təcrübəsindən keçir. 
  Bir dəfə rahib Tomas Merton dedı: «Mənəvi həyat məhəbbətə bərabərdir. Kiməsə 
kömək eləmək, kimisə qorumaq, xeyriyyəçilik məqsədilə sevmirlər. Belə olanda 
yaxınımız bizim üçün sadəcə obyektə çevrilir, özümüzü isə xeyirxah və müdrik adamlar 
kimi görürük. Bunun məhəbbətə heç bir dəxli yoxdur. Sevmək - başqa adamın bir parçası 
olmaq, onda İlahi odun qığılcımlarını tapmaq deməkdir». 
   Qoy, Piların Rio-Pyedra sahilində tökdüyü göz yaşları bizə İlahi oda gedən yolu 
göstərsin.          
 
*** 
 
   Əgər rəvayətə inansaq, bu çayın sularına düşən hər şey – yarpaqlar, həşəratlar, quş 
lələkləri - zamanla onun yatağını döşəyən daşlara çevrilirlər. Of, əgər mən ürəyimi 
sinəmdən qopara bilsəydim. Qopara və coşğun sulara ata - bir də nə əzab, nə həsrət, nə də 
xatirə olmasın deyə. 
   Rio- Pyedranın sahilində oturdum və ağladım. Qışın soyuğu mənə yanaqlarımdakı göz 
yaşlarını hiss etdirdi və göz yaşları qarşımda axan buz kimi soyuq sulara qarışdı. Hardasa 
bu çay başqasıyla, sonra üçüncüsü ilə birləşir, o vaxta qədər ki  - ancaq artıq mənim 
gözümdən və könlümdən uzaqda - bütün bu sular dəniz suyu ilə qarışır. 
  Qoy, sular ona qarışmış göz yaşlarını da uzaqlaşdırsın, onda mənim məhəbbətim 
bilməyəcək ki, mən nə vaxtsa ona yas tutmuşam. Qoy, sular ona qarışmış göz yaşlarını 
uzaqlaşdırsın ki, mən Rio - Pyedranı, monastırı, Pireneyin ətəklərindəki kilsəni, birlikdə 
getdiyimiz yolları və dumanı unuda bilim. 
   Mən yuxuda gördüyüm yolları, dağları, düzənlikləri unudacağam -onlar yuxularıma 
girirdilər, ancaq mən bundan xəbərsizdim. 
  Lakin mən adi «hə» və ya «yox»un bizim bütün yaşamımızı dəyişməyə qadir  olduğu 
həmin sehirli anı xatırlayıram. Sanki bu çoxdan baş verib, bununla belə cəmi bir həftə 
əvvəl mən yenidən onunla görüşdüm və yenidən itirdim. 

 
70
   Rio-Pyedranın sahilində mən bu əhvalatı yazdım. Mənim əllərim donmuşdu, ayaqlarım 
narahat oturmaqdan keyimişdı və mən hər an dayanmağa, yazdıqlarımı tullamağa can 
atırdım. 
  -Sadəcə yaşamağa çalış. Xatirələri saxla qocalara - o belə deyirdi. 
   Bəlkə, məhəbbət bizi vaxtından əvvəl qocaldır və elə o da çoxdan ötmüş gəncliyi 
qaytarır. Axı o anları necə xatırlamamaq olar? Mən həm də sonsuz həsrəti işıqlı kədərə, 
tənhalığı xatirəyə çevirmək üçün yazıram. Bu əhvalatı özümə danışıb, sonra çaya 
tullamaq üçün - yanında sığınacaq tapdığım qadın mənə belə dedi. Əgər müqəddəslərin 
sözlərinə inansaq - onda su yanğı ilə yazılanları söndürəcək. 
  Bütün sevgi əhvalatları bir - birinə oxşayır. 
  Biz bir yerdə böyüyüb, bir yerdə boya-başa çatmışıq. Sonra o, ata yurdundan getdi, zira 
gec, ya tez bütün cavanlar doğma daldabucaqlarını tərk edirlər. Dedi ki, dünyanı görmək 
istəyir, onun arzuları üçün Soriyanın çölləri çox dardı. 
  Bir neçə il mən onun haqqında heç nə eşitmədim.Yalnız hərdən bir ondan qısa 
məktublar  gəlirdi - vəssalam. Zira bizim uşaqlığımızın küçələrinə və  meşələrinə o, bir 
də heç vaxt qayıtmadı. 
  Mənsə məktəbi bitirib Saraqosa getdim və orada anladım: O haqlı idi. Soriya kiçik 
şəhərcikdir və dünyaya bağışladığı yeganə məşhur şairin ən məşhur sözü «yol onunla 
getmək üçün yaranıb» misrası idi. Mən universitetə daxil oldum, nişanlandım. Hələ də 
qalib gələ bilmədiyim açıq müsabiqəyə hazırlaşmağa başladım. Təhsil haqqını ödəmək 
üçün  satıcı işlədım. Müsabiqədən kəsildim, nişanlımdan ayrıldım.  
Bütün bu vaxt ərzində isə ondan gələn məktubların sayı çoxalırdı və xarici ölkələrin 
markalarına baxanda mən həsəd aparırdım. Bax, - mən fikirləşirdim - mənim dostum 
yetkinləşib, o, hər şeyin dadına baxıb, o bütün dünyanı gəzib, onun qanadları böyüyüb, 
mənsə hələ də kök atmağa çalışıram. 
    
Bir vaxt gəldi ki, eyni ünvandan - kiçik fransız şəhərciyindən göndərdiyi məktublarında  
o, tez - tez Allahdan danışmağa başladı. Günlərin bir günü isə seminariyaya daxil olmaq, 
özünü duaya və moizəyə həsr etmək istədiyini bildirdi. Cavab məktubunda mən ondan 
tələsməməsini, azadlığın kefini bir az da çıxartmasını, yalnız bundan sonra belə ciddi 
addım atmasını xahiş etdim. 
  Təzədən oxudum və məktubu cırmaq qərarına gəldim - mən kiməm ki, azadlıq və ya 
rahiblik haqqında hökm çıxardım? Ondan da, o birisindən də o xəbərdardır, mən yox. 
  Yenə bir müddət keçəndən sonra mən onun mühazirə oxuduğunu eşitdim və 
təəccübləndim - axı, o, başqalarını öyrətmək üçün çox gəncdir. Ancaq iki həftə keçəndən 
sonra o, mənə yazdı ki, Madriddə mühazirə oxuyacaq və çox xahiş edir ki, mən də ora 
gəlim. 
  Və mən Saraqosdan Madridə qədər dörd saat yol getdim, çünki onu yenidən görmək 
ıstəyirdim. Onun səsini eşitmək istəyirdim. Onunla kafedə oturmaq, birlikdə oynadığımız 
zamanları yada salmaq istəyirdim - onda bizə elə gəlirdi, dünya o qədər böyükdür ki, onu 
gəzib qurtarmaq, dərk etmək mümkün deyil. 
*** 
   
     Mühazirəyə  mənim fikirləşdiyimdən də çox adam gəlmişdi, elə mühit də çox 
təntənəli və ciddi idi. Və mən heç nə anlamırdım. 
  «Bəlkə o, məşhur adam olub» - mən fikirləşdim.Öz məktublarında o, bu barədə heç nə 
deməmişdi. Mən zalda oturanlarla danışmaq, onları bura nəyin gətirdiyini soruşmaq 
istədim - ancaq cürət eləmədim. 

 
71
  Onu görəndə təəccübləndim. O, mənim bir vaxtlar tanıdığım yeniyetməyə heç 
oxşamırdı. Axı qəribə nə var ki, on bir il – az müddət deyil. O,gözəlləşmişdi, gözləri 
parıldayırdı. 
  -O, bizə bizim olanı qaytarır, - məndən solda əyləşmiş qadın dilləndi. 
  Qəribə sözlərdir. 
  -Nəyi qaytarır ? - mən soruşdum. 
  -Bizdən oğurlanmış olanı. İnamı. 
  -Yox, qaytarmır, - sağ tərəfdəki qonşu etiraz etdi, o, nisbətən gənc idi. -Onsuz da bizə 
məxsus olanı qaytarmaq mümkün deyil. 
  -Eləsə, siz bura niyə gəlmisiniz? - birinci qadın əsəbi halda xəbər aldı. 
  -Ona qulaq asmaq istəyirəm. Mənə onların indi nə fikirləşdiyi  maraqlıdır. Vaxt vardı, 
onlar bizi tonqalda yandırırdılar. Bəlkə elə bilirlər, az yandırıblar?  
  -Bu yalqız səsdi, – birinci dedi. - O, bacardığını edir. 
  İkinci qadın istehza ilə gülümsündü və söhbəti kəsib üzünü çevirdi. 
  -Bir seminarist üçün o, çox cəsarətlidir, - birinci qadın indi də mənə müraciət edərək və 
məndən dəstək gözləyərək davam etdi. 
  Ancaq mən heç nə başa düşmürdüm və susdum. Gənc qadınsa mənə göz vurdu - onun 
əlbiri, müttəfiqiyəmmiş kimi.    
  Mənsə ona görə susurdum ki, fikrim başqa şeylə məşğul idi. Mən birinci qadının dediyi 
haqqında düşünürdüm. 
  «Seminarist» 
  Ola bilməz. O, mənə xəbər verərdi. 
  O, danışmağa başladı, ancaq mən heç cür diqqətimi cəmləyə  bilmirdim. «Yaxşı 
geyinmək lazım idi» - bunun məni niyə belə narahat etdiyini başa düşmədən 
fikirləşirdim. O, zalda məni gördü və mən onun nə düşündüyünü, xoşuna gəlib - 
gəlmədiyimi tapmağa çalışdım. Yəqin ki, o vaxtkı mənlə indiki mən arasında böyük fərq 
var - onda mənim 18 yaşım vardı, indi 29. 
  Səsi heç dəyişməmişdi. Lakin tamam fərqli sözlər deyirdi. 
  Mütləq risk eləmək lazımdır. Həyatın möcüzəsini yalnız gözlənilməz hadisələrə hazır 
olduğumuz zaman tam şəkildə  dərk edə bilərik. 
Tanrı hər gün bizə - günəşlə birlikdə - bizi bədbəxt edən hər şeyi dəyişmək imkanı 
göndərir. Və hər gün biz özümüzü elə aparırıq ki, guya bu imkanı görmürük, guya o, 
ümumiyyətlə mövcud deyil, guya bu gün tamamilə dünənə oxşayır və sabahdan 
fərqlənmır. Ancaq öz gününə diqqətlə baxan kəs həmin sehirli anı tapacaq. O, bizim 
sabaha gedən qapını açdığımız saatda, ya da şam yeməyindən sonra yaranan səssizlik 
anında, ya da bir - birindən ayırmadığımız minlərlə xırda detallarda gizlənə bilər. Həmin 
an - ulduzların gücünün bizə keçdiyi və bizə möcüzə yaratmaq imkanı verən an 
mövcuddur. 
     Düzdür, xoşbəxtlik hərdən başımıza göydən yağır, ancaq əksər hallarda o mübarizə, 
qələbədir. Sehirli an bizə dəyişməkdə və arzularımızın axtarışlarına çıxmaqda kömək 
edir. Doğrudur, bu yolda bizi  ağrı - acı, əzab, ehtiyac gözləyir, çoxlu məyusluqlarla 
rastlaşacağıq - lakin onların hamısı keçicidir, heç bir iz qoymur. Gələcəkdə biz geriyə 
qürur və inamla baxacağıq. 
    O şəxs bədbəxtdir ki, riskə getməkdən qorxur. Yəqin ki, o, məyusluqdan və 
illüziyaların puça çıxmasından xəbərsizdir, əzab çəkmir - arzu edən və arzusunu həqiqətə 
çevirməyə can atanlardan fərqli olaraq. Amma o, geri baxdığı zaman – o isə mütləq 
baxacaq, zira bu bizim hər birimizə xasdır - ürəyinin ona necə: « Sən, Tanrının bu qədər 
səxavətlə sənin günlərinə, iş və asudə vaxtlarına səpələdiyi həmin möcüzələri neynədin? 

 
72
Ustadının sənə etibar etdiyi istedadı, zəkanı necə dəyərləndirdin? İtirməkdən qorxduğun 
üçün dərinə basdırdın? Yaxşı, bundan sonra arxayın ola bilərsən: sən öz həyatını yelə 
verdin və xərclədin, puç və israf etdin. Bu arxayınçılıq  sənin yeganə qazancın olacaq». - 
dediyini eşidəcək. 
  Bədbəxt o kəsdir ki,  belə sözlər eşidir. Bədbəxtdir, çünki indi o, möcüzənin 
mümkünlüyünə inanır, lakin sehirli anlar bir daha qayıtmayacaq. 
  O, mühazirəni bitirəndə, adamlar hər tərəfdən onu əhatəyə aldılar. Mən bir qədər aralıda 
gözləyirdim və gərgin halda  uzun illərin ayrılığından sonra ona necə təsir 
bağışlayacağım barədə fikirləşirdim. Mən özümü körpə uşaq kimi hiss edirdim - onu 
təzə, yad dostlara qısqanan, qorxaq bir uşaq. Mən əzab çəkirdim, çünki o, başqalarına 
daha çox diqqət ayırırdı, nəinki mənə. 
  Nəhayət ki, o yaxınlaşdı. Yanaqları allandı və mən qarşımda bir dəqiqə əvvəl ciddi 
şeylərdən danışan yetkin kişi yox, bir vaxtlar mənimlə birlikdə müqəddəs Saturiya 
sovməəsində - (kiçik kilsə) gizlənən balaca oğlanı gördüm. Həmin oğlan mənə dünyanı 
gəzmək arzusundan danışdığı vaxt, valideynlərimiz polisə zəng edirdilər, çünki elə 
bilmişdilər ki, çayda boğulmuşuq. 
 -Salam, Pilar, - o dedi. 
  Mən onu öpdüm. Mən onun çıxışını tərifləyə  və bu qədər çox adamın içində özümü 
nədənsə yaxşı hiss etmədiyimi  deyə bilərdim. Mən  uşaqlığımızdan hər hansı bir gülməli 
hadisəni xatırlaya  və indi başqalarının ona necə heyranlıqla baxdığını görəndə qürur 
duyduğumu etiraf edə bilərdim. Mən Saraqosa gedən sonuncu gecə avtobusuna çatmaq 
üçün tələsməli olduğumu ızah edə bilərdim. 
  Bilərdim. Biz heç vaxt bu sözlərin mənasını sonacan anlamayacağıq. Zira həyatımızın 
hər bir anında nə isə bir şey baş verə bilər - baş verə bilər, ancaq vermir. Elə sehirli anlar 
var ki, geridə qalır və kəşf olunmadan keçir, və ya taleyin əli qəflətən bizim dünyamızı 
dəyişir. 
  Və onda da, məhz,  belə oldu. Bütün o deyə biləcəklərimin əvəzinə, mən cəmi iki söz 
dedim - bir həftədən sonra məni bu çayın sahilinə gətirib çıxardan, bu sətirləri yazmağa 
məcbur edən ikicə söz... 
    - Qəhvə içək? – bax, onda mən bunu dedim. 
 Və o, mənə tərəf dönərək taleyin ona uzatdığı əli geri çevirmədi.  
   - Səninlə danışmağa elə ehtiyacım var ki. Sabah Bılbaoda mühazirə oxuyacam. Mən 
maşınlayam. Gedirik? 
   - Mən Saraqosa qayıtmalıyam - bunun yeganə çıxış yolu olduğunu bilmədən cavab 
verdim. Ancaq sonrakı saniyədə ya yenidən uşaqlıq dövrünə döndüyüm üçün, ya da ona 
görə ki, həyatımızın ən gözəl anlarını biz yazmırıq, mən dedim: 
  - Amma, yox, Müqəddəs Məryəmin qüsursuz haimləliyi bayramı münasibətilə istirahət 
günləri olacaq. Mən səninlə Bilboaya gedə bilərəm, Saraqosa da oradan qayıdaram. 
  Yanımda oturmuş qadının «seminarist» barədə replikası mənə rahatlıq vermirdi və 
deyəsən o, bunu hiss etdi. 
   - Sən məndən nə isə soruşmaq istəyirsən? 
   - İstəyirəm, - mən biclik işlətməyə çalışaraq cavab verdim. - Bir qadın mühazirədən 
qabaq dedi ki, sən ona məxsus olanı qaytarırsan. 
   - Bu vacib deyil. 
   - Mənim üçün vacibdir, - mən etiraz etdim. - Axı, mən sənin haqqında, həyatın 
haqqında heç nə bilmirəm. Səni dinləmək üçün bu qədər adamın gəldiyini görəndə 
heyrətə gəldim. 

 
73
   O, gülərək yanındakı adamlara tərəf çevrildi və artıq onlarla söhbətə başlamağa 
hazırlaşdı. 
   - Dayan, - mən onun qolundan çəkərək dedim. - Sən mənə cavab vermədin. 
   - Pilar, inan ki, bu sənin üçün o qədər də maraqlı olmayacaq. 
   - Hər halda, mən bilmək istəyirəm. 
   O, dərindən nəfəs aldı və məni zalın küncünə çəkdi. 
   -Əsasında təkallahlıq duran böyük dinlərın hər üçü - iudaizm, xristianlıq, islam kişi 
dinləridir. Din xadimləri - kişilərdir. Qanunları kişilər qoyur, mərasimləri kişilər icra edir. 
   - Zaldakı o xanım nəyi  nəzərdə tuturdu? 
   O, çaşdı, duruxdu, ancaq hər halda cavab verdi: 
   - Mənim hər şeyə fərqli yanaşdığımı. Tanrının qadın simasına inandığımı. 
 Mən yüngülcə nəfəs aldım - qadın səhv etmişdi. O, seminarist ola bilməzdi, zira 
seminaristlər hər şeyə fərqli yanaşa bilməzlər. 
  - Müfəssəl izahatdır, - mən cavab verdim. 
 Qapıda məni zalda mənə göz vuran həmin qız gözləyirdi. 
  - Mən bilirəm ki, biz səninlə eyni məzhəbə etiqad edirik, - o dedi. - Mənim adım 
Bridadır.   
  - Nə barədə danışırsan? Başa düşmürəm. 
  - Çoz gözəl başa düşürsən, – o güldü. 
 Və mənə nə isə izah etməyə imkan vermədən əlimdən yapışmağı ilə çölə çıxmağı bir 
oldu. 
  Yetərincə isti axşam idi, ancaq mən səhərə qədər küçədə qala bilməzdim, gecələmək 
üçün hara getmək lazım gəldiyi haqqında isə heç bir fikrim yox idi. 
  - Hara gedirik? - mən soruşdum. 
  - Tanrıçanın heykəlinin yanına, - cavabı gəldi. 
  - Mən ucuz bir otel axtarsam, yaxşıdır. 
  - Hər şeyi sonra başa salaram. 
  Mən kafedə oturub danışmağa, dostum haqqında daha çox şey öyrənməyə üstünlük 
verərdim. Ancaq mübahisə eləmədim və qız məni Paseo-de-Kastelyana küçəsilə aparanda 
itaətkarcasına yanınca gedirdim və bu günə qədər heç vaxt görmədiyim Madridə baxa-
baxa başımı tərpədirdim. 
   Qız prospektin ortasında dayandı və səmanı göstərdi. 
   - Odur! 
   Çılpaq budaqların arasından bütöv ay parıldayırdı. 
   - Gözəldir, - mən dedim. 
   Ancaq qız, məni eşitmədən, qollarını geniş açdı, ovuclarını üzü yuxarı çevirdi, başını 
geri atdı və dondu. 
   «Hara gəlıi çıxmışam, - mən fikirləşdim. Mühazirəyə qulaq asdım, sonra bu 
ağıldankəm qızla Paseo-de-Kastelyanada gəzdim, sabahsa Bilbaoya gedirəm». 
 - Yer Tanrıçasının güzgüsü, - qız gözlərini açmadan dilləndı. - Öz qüdrətimizi dərk 
etməyi bizə öyrət. Elə et ki, kişilər bizi başa düşsün. Doğulan, işıq saçan, ölən və 
göylərdə yenidən dirilən Sən, toxumdan meyvəyə qədər olan yolu bizə göstərirsən. 
   Qız əllərini göyə uzatdı və  uzun müddət bu pozada dayandı. Yoldan keçənlər ona 
baxırdılar, gülürdülər, ancaq o, onlara fikir vermirdi. Əvəzində mən onun yanında 
olduğum üçün utandığımdan yerə girməyə hazır idim. 
   - Mən bunu etməli idim, - o, Aya bütün ehtiramını bildirdikdən sonra dilləndi: 
   - İndi İlahə bizi qoruyacaq. 
   - Bir əməlli başa sal görüm, nədən danışırsan? 

 
74
   - Sənin dostun nədən danışırdısa, ondan, ancaq həqiqi sözlərlə. 
  Və mən mühazirənin mənasını anlamağa çalışmadığım üçün peşman  
oldum. İndi orada nədən söhbət getdiyini bilmirəm. 
   - Biz bilirik ki, Tanrı qadın simasındadır, - yolumuza davam edəndə qız dedı. - Biz 
Böyük Ananı başa düşən və sevən qadınlarıq. Biliyimiz bizə baha başa gəlib - bizi təqib 
ediblər, tonqalda yandırıblar - amma biz sağ qala bildik. Və indi onun sirlərinin mənası 
bizə məlumdur. 
Tonqallar.Cadugərlər. 
  Yol yoldaşımın üzünə baxdım: gözəldir, pərişan, kürən saçları kürəyinə tökülüb. 
   - Kişilər ova gedirdilər, biz mağaralarda Ananın bətnində qalırdıq və uşaqları 
böyüdürdük, - o, davam etdi - Elə orada da Böyük Ana bizə öz elmini öyrətdi. 
   Kişi hərəkətdə olanda, biz Ananın bətnində idik. Ona görə də ailənin necə qol - budaq 
atdığını başa düşdük və kişilərimizi xəbərdar etdik. Biz birinci çörəyi bişirdik və onları 
doyuzdurduq. Biz gildən ilk piyaləni yapdıq və onlara su verdik. Biz yaradılışın necə 
dövr etdiyini anladıq, çünki bizim cismimiz ay fazalarının ardıcıllığını təkrarlayaraq 
yaşayır. Bax, odur! - qəflətən o, sözünü kəsdi.  
Mən onun göstərdiyi tərəfə baxdım. Dörd yandan sonsuz maşın selinın araya aldığı 
meydanın mərkəzində heykəllə bəzədilmış fəvvarə durmuşdu - şirlərin qoşulduğu cəng 
arabasının üzərində qadın. 
    -Bu, Kibela meydanıdır, - Mən Madridi yaxşı tanımağımla lovğalandım. Bu heykəli 
dəfələrlə poçt açıqcalarında görmüşdüm. 
   Ancaq qız məni eşitmirdi. O, artıq küçənin ortasında idi və maşınların arasından 
sivişərək fəvvarəyə tərəf qaçırdı.  
  - Gedək! Gedək! – o, əlini yelləyərək qışqırdı. 
   Mən, heç olmasa, otelin adını soruşmaq üçün onun ardınca getmək qərarına gəldim. 
Artıq bütün bu dəyişikliklərdən yorulmuşdum və doyunca yatmaq istəyirdim.  
 Fəvvarənin yanına ikimiz də, təxminən, eyni vaxtda çatdıq – mən - ürəyim ağzıma gələ - 
gələ, o - dodaqlarında təbəssümlə.      
  - Su! - qız qışqırdı. – Su onun əlamətidir! 
  - Xahiş edirəm, mənə ucuz bir otel adı de. 
  O, hər iki əlini fəvvarənin altına tutdu. 
   - Sən də belə elə, - mənə dedi. – Toxun suya. 
   - Dünyasında olmaz. Amma sənə mane olmaq istəmirəm - gedim, gecələməyə yer 
tapım. 
  - Bir dəqiqə də! 
  Bu sözlə, o, çantasından kiçik fleyta çıxartdı və dodaqlarına yaxınlaşdırdı. Mənə elə 
gəldi ki, musiqi məni hipnoz elədi - maşınların səs - küyü uzaqlaşdı, ürəyim sakitləşdi. 
Mən fəvvarənin kənarında oturub suyun şırıltısını və fleytanın nəğməsini dinləyə - 
dinləyə gözümü başımızın üstündə üzən ayın haləsinə zilləmişdim. Nə isə mənə deyirdi 
ki - hərçənd mən bunu tam dərk etmirdim - orada, göylərdə mənim qadın mahiyyətimin 
hansısa bir hissəciyi var. 
Bilmirəm, fleyta nə qədər oxudu. Qız melodiyanı yarımçıq kəsib, üzünü fəvvarəyə 
çevirdi. 
  - Kibela, - o dedi. - Böyük Ananın daha bir əlamətidir. Kibela tarlada sünbülün 
yetişməsini idarə edir, şəhərləri qoruyur, qadını din yoluna qaytarır. 
  - Kimsən sən? - mən soruşdum. - Məndən səninlə gəlməmi niyə istədin? 
  O çevrildi: 
  - Sən nə görürsənsə, mən, məhz, oyam. Mən Yer dininə etiqad edirəm. 

 
75
  - Mən sənin nəyinə lazımam? - yenə təkidlə soruşdum. 
  - Mən sənin gözlərini oxuyuram. Sənin ürəyin mənim üçün açıq kitabdır. Sən qızğın bir 
ehtirasla sevəcəksən. Və əzab cəkəcəksən. 
  - Mən? 
  - Kim haqqında danışdığımı özün bilirsən. Mən onun sənə necə baxdığını gördüm. O 
səni sevir. 
 Təbii ki, o dəlidir. 
  - Ona görə də səni özümlə çağırdım, - qız davam etdi. – O, vacib və qiymətlidir. 
Danışdıqlarının mənasız, cəfəngiyyat olmasına baxmayaraq, hər halda Böyük Ana 
kultunu qəbul edir. Onun məhvinə yol vermək olmaz. Ona kömək elə. 
  - Nə danışdığını özün də bilmirsən. Sən öz fantaziyalarında azmısan, -  mən yenidən 
maşınların arasından sivişə - sivişə dedim və özümə söz verdim ki, bir də heç vaxt bu 
qadının dedikləri barədə fikirləşməyəcəm. 
 
*** 
                                                                    
Biz qəhvə içmək üçün dayandıq.  
 - Həyat sənə çox şey öyrədib, - mən söhbət etməyə çalışaraq dedim. 
  - İlk öncə bizim dərk etməyə qadir və dəyişdirmək istedadına sahib olduğumuzu öyrətdi, 
- o cavab verdi. - Hətta bu qeyri - mümkün görünsə belə.  
  Bununla da söhbətimiz bitdi. Bundan əvvəl, yol kənarındakı barın yanında dayanana 
qədər keçən iki saatlıq yol boyu biz, demək olar ki,  danışmamışdıq. 
  Əvvəlcə, mən birlikdə keçən uşaqlığımızı xatırlamağa cəhd etdim, ancaq bu onu 
maraqlandırmadı və o, sadəcə nəzakət xatirinə danışırdı. O, hətta hərdən mənə qulaq da 
asmırdı və mənim artıq danışdığım haqqında yenidən soruşurdu. 
 Başlanğıcdan düz getməyən nə isə vardı. Bəlkə də zaman və məsafə onu birdəfəlik 
mənim dünyamdan uzaqlaşdırmışdı. «O, sehirli anlar haqqında danışır» - mən 
fikirləşdim. «Bəs Karmenin, Müqəddəs Yakovun və ya Mariyanın getdiyi yollar bir-
birindən nə ilə fərqlənir?» Bəli, o, artıq başqa aləmdə yaşayır, Soriya xatirəyə çevrilib - 
vaxtın yuduğu, keçmişdə ilişib qalmış xatirəyə. Onun uşaqlıq dostları elə uşaqlıqda da 
qalıblar, qocalarsa - əgər hələ sağdırlarsa - iyirmi doqquz il əvvəl neynirdilərsə, indi də 
onu edirlər. 
  Mən artıq onunla getməyə razılıq verdiyimçün peşman olmuşdum.Və həmin barda o, 
yenə də söhbəti yarıda kəsəndə, daha danışmamağa qərar verdim. Bilbaoya qədər qalan 
iki saatlıq yol mənim üçün əsl işgəncə idi. O, yola baxırdı, mən pəncərədən baxırdım və 
heç birimiz pis əhval -ruhiyyəmizi gizlətməyə cəhd belə etmirdik. Kirayə götürülmüş 
avtomobildə radio yox idi və üzücü sükutu heç nə poza bilmirdi. 
  -Gəl, avtobus stansiyasının yerini soruşaq - biz sürət magistralından çıxanda mən dedim. 
- Burdan Saraqosa müntəzəm ekspresslər (sürət avtobusları) gedir. 
  Siesta vaxtı olduğundan küçədə adam az idi. Biz bir kişinin, gənc cütlüyün yanından 
keçdik, ancaq o, maşını saxlamadı, soruşmadı. 
  -Bəyəm, sən onun yerini bilirsən? - mən dözmədim. 
  -Nəyin? 
 O, bayaqkı kimi məni dinləmir və eşitmirdi. 
 Və qəflətən, mən bu sükutun mənasını başa düşdüm. Axı o, dünyaya çıxmağa heç vaxt 
cəsarət tapmamış qadınla nə barədə danışa bilər? Məchulluq və naməlumluqla 
rastlaşanda qorxusundan əsən, yaxşı işi və uğurlu evliliyi dünyada hər şeydən üstün tutan 
bir şəxslə yanaşı addımlamaqdan necə həzz almaq olar? Mənsə - kül başıma! - onunla 

 
76
köhnə dostlar, üstünü toz basmış xatirələr, ucqar şəhərcik barəsində danışmağa 
çalışırdım. Mən başqa nə barədə danışa bilərdim ki? 
  -Bax, elə burda sən məni düşürəcəksən, - biz  mərkəzə çatanda dedim. Mən var 
qüvvəmlə çalışırdım ki, səsim təbii çıxsın. Ancaq əslində özümü axmaq, infantil, 
zəhlətökən kimi hiss edirdim. 
 O, maşını saxlamadı. 
  -Mənə avtobus stansiyasını tapıb, Saraqosa qayıtmaq lazımdır, - mən inad etdim.  
  -Mən heç vaxt burda olmamışam. Mən bilmirəm, otelim harda yerləşir. Bilmirəm,