E. N. Lutfullayev, Z. N. Normurodov

Tajriba quyidagicha bajariladi:
T arozida 0,2 g magniy kukuni tortib olinadi va uni shu 
tarozida, aw al tortib qo'yilgan chinni tigelga solinadi. Shundan
20

---

so‘ng, magniyni m o‘rili shkafda nitrat kislota егпша: k: 
tiladi. 0,2 g m agniyni to*la eritish uchun 2 
n
isiuai 
eritm asidan qancha kerakligini hisoblang. Kislota eritm asini 
tigelga oz-ozdan magniy to ‘liq eriguncha quying. Hosil bo'lgan 
m agniy nitrat eritm asini ehtiyotlik bilan bug‘lating. So‘ngra 
tigelda qolgan qattiq moddani ochiq alangada cho‘g‘languncha 
qizdiring (mo'rili shkafda). Nim a uchun? M odda cho‘g‘langach 
tigelni alangadan oling va eksikatorda soviting. Sodir bo'lgan 
reaksiyalarning tenglam alarini ish daftariga yozib qo'ying.
Tigel sovigandan keyin uni (ichidagi moddasi bilan birga) 
texno-kimyoviy tarozida torting. So'ngra tigeldagi modda ikkinchi 
m arta cho‘g‘ holigacha qizdiriladi va eksikatorda sovitilgandan 
keyin yana tortiladi. Bu jarayon so‘nggi ikkita tortish natijasi 
bir xil b o ‘lguncha (ya’ni m agniy nitrat batam om parcha- 
la n g u n c h a ) ta k ro rla n a v era d i. T opilgan n a tija la r asosida 
m agniyning ekvivalenti hisoblab chiqariladi.
Tajriba natijalarini hisoblash
1. C hinni tigelning og'irligi (a).
2. Magniy kukunining og'irligi (b).
3. C hinni tigelning m agniy oksid bilan og'irligi (s).
4. H osil qilingan m agniy oksidning og‘irligi (s-a).
5. M agniy bilan birikkan kislorodning og‘irligi (s-a)-b.
6. M agniyning ekvivalenti:
E - 8b / ( s - a ) - b

---

ERITMALAR
HAR XIL KONSENTRATSIYADAGI
ERITMALARNI TAYYORLASH
a) 5% li ka liy bixrom at eritm asini tayyorlash.
50 g 5% li eritm a tayyorlash u c h u n kaliy b ix ro m atd an
q an ch a m iqdorda kerakligini hisoblang. U n d a qan cha hajm
suv olish kerak? T exno-kim yoviy taro zid a (0,02 g aniqlik 
bilan) soat oynasining massasini aniqlang. Bunda hisoblangan 
m iqdordagi kaliy bixrom atni tortib oling. M enzurkada kerakli 
hajm dagi d istillangan suvni o 'lch a n g . B ixrom at idishini 
stak an ch ag a soling. Soat oynasi u stid a q olgan kristallarni 
m en zu rk ad ag i suv bilan yuvib tushiring. M enzurkadagi 
q o lg an suvni sh ish a ta y o q c h a o rq ali stak an g a quying. 
A ralashm ani tuz kristallari to 'liq eriguncha aralashtiring va 
5 0 —60 ml li silin drg a, u n in g 4 /5 h ajm ig ach a quying. 
Tayyorlangan eritm aning zichligini areom etr bilan aniqlang. 
Tortishning ham m a hisob va natijalarini laboratoriya jum aliga 
yozing. Z ichlikka asoslanib (1-jadval) eritm adagi bixro- 
m atn in g foyiz konsentratsiyasini toping. T opilgan k onsen - 
tratsiya bilan berilgan konsentratsiya orasidagi farqni a n iq ­
lang. T ayyorlangan eritm an in g m olyarligini aniqlang.
b) bariy xloridning 0 ,ln va 0,1m li eritm alarini ta y ­
yorlash.
50 m l 0 , l n va 0 ,1 m li e ritm a tay y o rlash u c h u n bariy 
x lo rid n in g k ristallo g id ratid an q a n c h a gram m kerakligini 
hiso b lang. H iso blar o 'q itu v c h i to m o n id a n teksh irilgan dan
s o ‘ng, te x n o -k im y o v iy ta ro z id a to p ilg a n b a riy x lo rid
m iq d o rin i soat oynasida to rtib oling. 50 ml li o ‘lchov 
kolbasiga uchi kesilgan (d iam etri 3—5 sm ) voronka o ‘rna-
22

---

ting. U n ga tuzli so at oynasini engashtiring. Yuvgich o iq a a
oz m iq d o rd ag i d istillan g a n suv b ila n so at oynasidagi tuz. 
qoldiqlarini voronka ustiga yuvib tushiring. Suvni asta sekin 
quyib va kolbani aylan m a h arak atlan tirib tu rib tu zn i to 'liq
eriting. B unda suv kolba hajm ining 2 /3 qism igacha to ‘lsin. 
F a q a t tu zn in g ham m asi e rig an d an keyin suyuqlik hajm in i 
ko lb a belgisig acha yetkazing. Suvning s o ‘nggi po rsiy ala- 
rin i p ip e tk a o rq ali to m c h ila tib quying. S uyuqlik sa th in i 
m eniskning pastki sathiga nisbatan aniqlang. K olbani tiqin 
b ila n m a h k a m b e rk itib , k o lb a tu b in i y u q o rig a q ilib , 
e ritm a n i yaxshilab aralashtiring. Ju rn alg a h a m m a hisoblar 
va e ritm a tay yo rlash uslubini yozing.
1- jadval