E. N. Lutfullayev, Z. N. Normurodov

METALLMASLARNING XOSSALARI
V O D O R O D
L aboratoriyada vodorod, k o ‘pincha, ruxga xlorid kislota 
yoki sulfat kislota ta ’sir ettirish y o ‘li bilan olinadi. B undan 
tash q a ri, b a ’zi m e ta lla rn i suv yoki ishqorga t a ’sir e ttirib , 
suvni elektroliz qilib ham vodorod olish m um kin. V odorod 
b ilan ishlash ju d a eh tiy o tk o rlik n i talab qilad i. V o d o ro d
y o n u vchan , u kislorod yoki havo bilan p o rtlo vch i a ralash ­
m a hosil qiladi. Ikki hajm vodorod va b ir hajm kisloroddan 
ib o ra t a ra la sh m a ju d a k u c h li p o rtla y d i, bu a ra la sh m a
qaldiroq g az
deb a ta lad i. A gar vo d o ro d n i b iro r asbo bd a 
q izd irish kerak b o ‘lsa yoki u n d a n ch iq a y o tg an p a y td a
yoqish lo zim b o i s a , tajrib a g a ch a asbo bd an h a v o n i t o ‘liq 
c h iq a rish , keyin v o d o ro d n in g tozalig in i tek sh irib k o 'ris h
kerak. B u nin g u c h u n ikkita p ro b irk a ta y y o rla n a d i, gaz 
ch iq aruv ch i nayga q u ru q p ro b irk a kiygiziladi (5 — 10 sek), 
keyin sekin c h iq a rib o lin a d i va bosh b a rm o q b ila n b erk i- 
tiladi, o ‘rniga esa ikkinchi probirka q o ‘yiladi. V odorod bilan 
t o ‘ldirilgan p ro b irk a tu b in i yuqoriga q aratg an h o ld a a la n - 
gaga y a q in la sh tirila d i. B arm o q o lin ib , v b d o ro d yoqiladi. 
P ro b irk a la rn i k e tm a -k e t alm a sh tirib ,v o d o ro d d eyarli to 
vushsiz y o n g u n c h a u n in g tozaligi sin alad i. F a q a t ajralib 
c h iq ay o tg an v o d o ro d n in g tozaligiga isho n ch hosil qilgan- 
dan k eyin, asb o b d an c h iq ay o tg an v o d o ro d n i yoqish yoki 
asb o b n i q izd irish m u m k in ( o ‘qituv ch i ish tiro k id a).
38

---

V O D O R O D N IN G O L IN IS H I
1. Kislotaga metall ta’sir ettirish yo‘li bilan
vodorod olish
U ch i c h o ‘zilgan sh ish a nay o ‘tk azilg an tiq in li p ro b ir- 
k a d an ib o ra t asbob y ig ‘ing. P ro b irk ag a b ir n e c h a b o ‘lak 
rux solib, yning 1/3 qism igach a suyultirilgan sulfat kislota 
q uying. N ay o ‘tk a z ilg a n tiq in n i p ro b irk ag a zic h qilib 
tiq in g , p r o b irk a n i s h ta tiv q isq ic h ig a v e rtik a l h o la td a
o ‘rn atin g . G a z ajralib c h iq ish in i kuzatin g . N a y o rq ali 
c h iq a y o tg a n v o d o ro d d a h av o b o r - y o ‘q lig in i y u q o rid a
a y tilg a n id e k te k s h irib k o ‘ring. A sb o b d an c h iq a y o tg a n
v o d o ro d n in g to zalig iga ish o n c h hosil q ilin g an d a n keyin, 
n ay d an c h iq a y o tg an g azn i yon d iring . V o d o ro d alangasi 
ustiga q u ru q stak an tu tin g . S takan d evo rlarida m ayda suv 
to m c h ila ri p ay d o b o i is h i n i kuting. R eak siy alar te n g la ­
m ala rin i yozing.