E. N. Lutfullayev, Z. N. Normurodov

Hajm, ml
Konsen-
tratsiya
Ko'k rang
hosil bo‘l-
guncha
o ’tgan vaqt,
t, sek
Nisbiy
reaksiya
tezligi,
V =J/t
h
2
s o
4
Na2S 0 3
a
H ,0
b
KJO.
d
C =a/a+b+d
1
1
3
I
1
1
2
1
1
2
1
3 - K-173
33

---

O lingan tajriba natijalari grafikka jo ylan ad i. G rafikning 
abssissa o ‘qiga konsentratsiya (C ), ord in ata o ‘qiga esa tezlik 
q iy m ati (V) q o ‘yiladi.
Reaksiya tezligining tem peraturaga bog‘liqligi
T ajrib a u c h u n su y u ltirilg an (1:200) n a triy tio sulfat va 
sulfat kislo ta e ritm a si o lin a d i. U c h ta raq a m la n g a n p ro - 
b irk alarga 10 m l d a n n atriy tiosulfat eritm asid an va u c h ta
b o sh q a p ro b irk ag a 10 ml d a n su lfat k islo ta e ritm a sid a n
quying va ularni uch juftga ajrating. 1-juftlikdagi 1-probir- 
kaga n a triy tio su lfa t va 2 -p ro b irk a g a sulfat kislota e rit­
m asid a n solib lab o ra to riy a te m p e ra tu ra s id a suyu qliklarni 
b ir-b irig a quying va c h a y q atib , k islo ta quyilgan v a q td an , 
loyq a hosil b o ‘lg u n ch a k etg an v a q tn i an iq lang . Ik k in ch i 
ju ftd ag i p ro b irk alarn i suvli kim yoviy stakanga tushiring va 
te m p e ra tu ra s in i uy te m p e ra tu ra s ig a n isb a ta n 10°C ga 
k o ‘taring . P ro birk adag i su y u q lik larn i b ir-b irig a quying va 
q u y g a n d a n boshlab loy qa hosil b o ‘lg u n ch a sa rf b o 'lg a n
v a q tn i aniq lan g. U c h in c h i ju ftd a g i p ro b irk a la rn in g te m ­
p e ra tu ra s in i h a m uy te m p e ra ^ ra s ig a n isb atan 20°C ga 
k o ‘taring va loyqa hosil b o ‘lguncha ketgan vaqtni aniqlang. 
O lin g an n a tija la rn i quyidagi jad v a lg a yozing.
№
Na2S20 3 
eritmasi 
hajmi, ml
h
2
s o
4
eritmasi 
hajmi, ml
r 
£
Tempe­
ratura,
"C
Loyqa 
hosil 
bo’lguncha 
ketgan vaqt, 
t, sek
Reaksiya 
tezligi shartli 
birliklarda, 
V = l / t
1
10
10
#
2
10
10
3
10
10
Bu tajrib a u c h u n reaksiya tezligi b ila n te m p e ra tu ra
orasidagi b o g 'liq lik n i izoh lov ch i grafikni tuzing. B uning 
u ch u n abssissa o ‘qiga m a ’lum m assh tab d a te m p e ra tu ra n i, 
ordinata o'qiga esa reaksiya tezligi 
V= \ / t
qiymatini q o‘ying. 
K o ‘p c h ilik kim yoviy reaksiyalar u c h u n te m p e ra tu ra koef-
34

---

fitsiyenti qan d ay qiym atga ega b o ‘ladi? K im yoviy reaksiya 
tezlig in in g te m p e ra tu ra koeffitsiyenti: 
Y = t +
1 0 ° /К fo r­
m u la b o ‘yicha hisoblanadi.
R eaksiya tezligining m oddalar m aydalanish darajasiga
bog ‘liqligi.
T exnik ta ro z id a 0,1 g yaxlit m a rm a r p a rc h a sin i to rtib
oling va quruq probirkaga soling. Xuddi shuncha og‘irlikdagi 
k u k u n holid agi m a rm a rn i h am to rtib o lib , q u ru q p ro b ir­
kaga soling: ularga 1 ml d an 10% li (yoki 2 n) HC1 eritm a­
sid an quyib, h a r qaysi p robirkadagi reaksiyaning borishini 
s e k u n d o m e r y o rd am id a qayd eting. H a r ikkala reaksiya 
tezligi 
V —\ / t
form u la b ila n hisoblab chiq arilad i. Reaksiya 
tezligi qaysi h o ld a tez yoki qaysi h o ld a sek in ro q borishini 
ku zatin g . R eaksiya ten g la m a sin i yozing. B u la rd a n b irid a 
reaksiya tezligini k atta b o ‘lishiga sabab nim a?