E nuritdinov odam fiziologiyasi

qon ishlanishining tashqi omlli 
deb ataladi. 
Eritropoyezning tezligi qon yo'qotish gipoksiya va turli potologik jarayonlarda 
bir necha marta oshadi. Bunday sharoitda qon zardobida eritropoyez jarayonini 
faollashtiradigan moddalar - 
eritropoetinlar sintezi 
kuchayadi. Ular glikoprotein 
tabiatli gormonlar bo'lib, buyrak, jigar va jag' osti bezlarida hosil bo'ladi. 
Eritropoetinlar 
gemoglobin 
paydo 
bo'lish 
jarayonini 
ham 
tezlashtiradi. 
Eritropoetinlardan tashqari, qon ishlanishida androgenlar va mediatorlar ham faol 
ishtirok etadi. Bu moddalar 
qon ishlashining ichki omillari 
deb ataladi. 
Leykositopoyez va Iromositopoyez eritropoyezga qaraganda kamroq o'rganilgan. 
Leykositopoeyz va eritropoyez to'g'ridan-to'g'ri leykotsitlarning parchalanishiga 
bog'liq: parchalanish qancha ko'proq bo'lsa, leykotsitlarning yangilanishi shuncha 
tezroq amalga oshiriladi. Leykopoyezning faolligi nuklein kislotalar va gipofiz 
gormonlari ta'sirida o'tadi. 
Leykopoyez mikroorganizmlar va toksinlar ishtirokida ham o'tadi. Masalan, 
leykopoetinlarning ta'sirida suyaklarning ko'mik hujayralari shakllanadi va shu 
bois leykotsitlarning yangilanishi va parchalanishi muntazam ravishda amalga 
oshiriladi. Leykotsitlarning hayotiy muddati turlicha bo'lib, ular bir necha soat, 
kun va oy yashaydi. Lekin leykotsitlarning bir qismi odam va hayvonlar 
organizmida umr davomida yashay oladi. Ulaming parchalanish makoni-hazm 
tizimining shilliq pardalari va retikular to'qima hisoblanadi. 
Trombositopoez 
fiziologik 
jarayonlarini 
boshqaruvchi 
omili 
trombositopoetinlar 
hisoblanadi. Kimyoviy nuqtayi nazardan ular oqsillarning 
katta molekular fraksiyalaridan tashkil topgan bo'lib, gamma -globulinlarga 
o'xshaydi. 
Hozirgacha qon ishlab chiqarishda qaysi ixtisoslashgan tizim ishtirok etadi 
degan savolga javob yo'q. Biroq, qon ishlab chiqaradigan to'qimalarning turli 

---

23 
asab tolalariga boyligi ularda interoretseptorlarning ko'pligi bu jarayonning 
reflektor xarakterga ega ekanligidan dalolat beradi. Ilk bor qon ishlab chiqarishda 
va uning shaklli hujayralarining taqsimlanishi, ya'ni asab boshqarilishi haqidagi 
fikmi rus olimi S.P.Botkin aytib o'tgan edi. Keyinchalik bu fikr V.N 
Chernigovskiy va A.Ya.Yaroshevskiy tomonidan tasdiqlangan. 
Shunday qilib, qon tizimi a'zolari (ko'mik, taloq, jigar, limfa tugunlari) 
retseptorlarga boy, bu retseptorlarga ta'sir etilganda turli fiziologik reaksiyalar 
ro'y beradi. Bu a'zolar asab tizimi bilan ikki yoqlama bog'langan: ular markaziy 
asab tizimidan axborotlar (signallar) oladi (bu axborotlar ularning holatini 
boshqaradi) va o'z navbatida qon tizimi holatini o'zgartiruvchi reilekslar manbayi 
hisoblanadi.