ƏHLİ-SÜNNƏ VƏ camaatin rəHBƏr və başÇilari

ƏHLİ-SÜNNƏT VƏ YARIMÇIQ SALAVAT

Ötən fəsillərin birində qeyd etdik ki, bir ayə nazil olduqda, Həzrət Peyğəmbər (s) özü həmin ayəni təfsir edib, müsəlmanlara kamil salavat göndərməyin yolunu öyrətdi, onları yarımçıq salavat göndərməkdən çəkindirdi və onun Allah dərgahında qəbul olmadığını bildirdi. Bununla belə, sünnülər yarımçıq salavat göndərməkdə israr edir və öz salavatlarında “Ali-Mühəmməd” (Mühəmməd (s)-in övladları) ifadəsini işlətmirlər. Əgər çarəsizlik üzündən onu desələr də, səhabələri də ona əlavə edirlər. Əgər onların qarşısında bir nəfər “Səlləllahu əleyhi və alihi” desə, dərhal həmin şəxsin şiə olduğunu bildirirlər. Çünki Peyğəmbər (s)-ə kamil salavat göndərmək şiələrə məxsusdur.

Bu, danılmaz bir həqiqətdir, mən öz təhqiqlərimdə həmişə buna yəqin etmişəm və hər zaman bir yazıçının Mühəmməd (s) ifadəsindən sonra “Səlləllahu əleyhi və alihi və səlləm” cümləsini kamil şəkildə yazdığını gördükdə, dərhal onun şiə, “Səlləllahu əleyhi və səlləm” formada yazıldığını gördükdə isə, onun sünnü olduğunu bilir və şiələrin həmişə Peyğəmbər (s)-in şərif sünnəsinə əməl etdiyini, sünnülərin isə həmişə ondan üz çevirdiyini və yarımçıq salavat göndərdiyini başa düşürəm. Onlar yalnız çıxılmaz vəziyyətdə qaldıqda, “alihi” ifadəsini artırır və Əhli-beytin səhabələrdən artıq məqam və fəzilətlərə malik olmadıqlarını bildirmək üçün, heç bir istisna etmədən “səhabələr” ifadəsini də əlavə edirlər.

Bunların hamısı Bəni Üməyyənin Əhli-beyt (ə) qarşısında tutduğu mövqelərinin və onlarla etdikləri düşmənçiliklərinin nəticəsidir ki, onlara salavat göndərmək əvəzinə lənət deyir və camaatı da bu işə məcbur edirdilər.

Lakin sünnülər müsəlmanların içərisində rüsvay olmasınlar deyə, bu məsələdə onlara itaət etmədilər, Əhli-beytə nalayiq sözlər deməkdən və lənət etməkdən əl çəkdilər, amma ürəklərində onlara qarşı olan kin-küdurəti və düşmənçiliyi davam etdirdilər. Hər bir vasitəyə əl ataraq onların nurunu söndürmək, səhabələrin yanında onların düşmənlərini uca tutmaq üçün əllərindən gələni əsirgəmədilər və onlar üçün həqiqətlə uyğun gəlməyən fəzilətlər və üstünlüklər düzəltdilər. Səbəbi də bundan ibarətdir ki, sünnülər indiyə qədər Müaviyənin, eləcə də bir çox səhabələrin Əhli-beyt (ə)-a təqribən səksən il lənət göndərmələri haqqında heç bir söz demir, üstəlik onlar üçün Allahdan razılıq diləyirlər. Bir sözlə, səhabələrə irad tutan, onların cinayətlərinin üstünü açan hər bir müsəlmanı kafir hesab edib, onun ölümünə fətva verirlər.

Bəzi hədis düzəldənlər Peyğəmbərin səhabələrə öyrətdiyi kamil salavata əlavə sözlər artırmasına səy göstərmiş və bununla da Əhli-beytin məqam və fəzilətinin azalmasını güman etmişlər. Belə ki, rəvayət edərək demişlər ki, belə salavat göndərin: “Əllahummə səlli əla Muhəmmədin və ali Muhəmməd və əla əzvacihi və zurriyyətih!” (İlahi, Mühəmmədə, onun ailəsinə, zövcələrinə və övladlarına salavat göndər!). Halbuki təhqiq əhli salavata artırılan hissəni başa düşüb, Aişəni Əhli-beytə əlavə etmək istədiklərindən agah olur.

Biz onlara deyirik: Əgər sizin sözünüzü və bu rəvayətin düzgünlüyünü qəbul edib, möminlərin anaları sayılan Peyğəmbər (s)-in zövcələrinin də Əhli-beytdən olduğunu desək, bunun səhabələrə heç bir dəxli yoxdur. Mən bütün müsəlmanları bu barədə mübahisə və müsabiqəyə dəvət edir və onlardan istəyirəm ki, buna Qurandan və ya sünnədən hətta bir dəlil belə gətirsinlər. Lakin bu, qeyri-mümkün bir işdir.

Quran və sünnə səhabələrə və onlardan sonra qiyamət gününə qədər dünyaya gəlib yaşayan bütün insanlara Peyğəmbər və onun Əhli-beytinə salavat göndərməyə göstəriş verir. Bu, onların yüksək məqam və fəzilətə malik olmaqları, eləcə də heç bir kəsin onlardan üstün olmaması üçün kifayətdir.

Əbu Bəkr, Ömər, Osman, səhabələr və dünyada yaşayan milyonlarla müsəlmanlar namaz qılanda, “Əllahummə səlli əla Muhəmməd və Ali-Muhəmməd” – cümləsini deməsələr, namazları batil sayılır. Bunu Şafeinin nəzmə çəkdiyi şerdə də görmək olar:

“Kəfakum min əzimiş-şəni ənnəkum,

Mən ləm yusəlli ələykum la səlatə ləhu.”

“Sizin məqam və mənzilətinizdə bu qədər bəsdir ki,

Hər kəs sizə salavat göndərməsə, onun namazı düzgün sayılmaz.”

Şafeini nəzmə çəkdiyi bu şerə görə şiəlikdəə ittihamlandırdılar. Çünki Bəni Üməyyənin və Bəni Abbasın siyasətləri bundan ibarət idi ki, hər kəs Mühəmməd və onun Əhli-beytinə salavat göndərsəydi, yaxud onların fəzilətləri barəsində bir şer, yaxud bir hədis desəydi, onu şiəlikdə ittihamlandırırdılar!

Bu barədə çoxlu danışmaq olar, lakin biz dediklərimizlə kifayətlənirik, əlavə məlumat əldə etmək istəyənlər bu haqda yazılan kitablara müraciət edə bilərlər.

Əhəmiyyət kəsb edən məsələ budur ki, bu fəsildə şiələrin Peyğəmbər (s)-in sünnəsinin həqiqi ardıcılları, namazlarının kamil və düzgün olduğunu başa düşdük. Bunu hətta şiələrin müxalifləri də qəbul edirlər. Sünnülər (öz alimlərinin dedikləri kimi) bu məsələ ilə əlaqədar Peyğəmbər sünnəsi ilə müxalifət edib namazlarını və salavatlarını yarımçıq yerinə yetirirlər.

أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَآ آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُم مُّلْكًا عَظِيمًا

“Yoxsa onlar Allahın öz nemətindən bəxş etdiyi şeyə görə insanlara həsəd aparırlar? Halbuki Biz İbrahim övladına da kitab və hikmət vermiş və onlara böyük mülk bəxş etmişdik.”¹

PEYĞƏMBƏRİN İSMƏTİ VƏ ONUN ƏHLİ-SÜNNƏYƏ OLAN TƏSİRİ

Müsəlmanlaar “ismət” məsələsində eyni fikirdədirlər. Bu, müsəlmanların Peyğəmbər (s)-in hökmlərini qeydsiz-şərtsiz qəbul etməklərinin əsas amilidir. Çünki onların əqidələrinə əsasən, o Həzrət nə deyirsə, nəfsi istəklər üzündən deyil, vəhyə və İlahi ilhama əsaslanmışdır. Əgər Peyğəmbərin hökmləri və qəzavətləri öz şəxsi nəzərləri olub, Quran və vəhydən ibarət olmasaydı, heç kəs ona itaət etməzdi.

Əgər insanların hamısı bütün hökmlərin Allah tərəfindən olub, həmin hökmləri camaata çatdırmaq üçün Peyğəmbərin yalnız bir vasitə olduğunu qəbul etsəydilər, onda şiə hesab olunardılar. İmam Əli (ə) və bir çox səhabələrin əqidələri məhz bu olmuşdur. Çünki Peyğəmbərin sünnəsini olduğu kimi icra edib deyirdi: “Allahın hökmləri müqabilində ictihad edib nəzər vermək caiz deyildir.”

Amma əgər bu əqidədə olsalar ki, Peyğəmbər Qurani-Kərimin ayələrindən başqa, digər əməlində və sözündə xətaya yol vermişdir, onda əhli-sünnətdən sayılardılar. Çünki onların nəzərinə görə, səhabələr Peyğəmbərin sözləri və hökmləri müqabilində ictihad edib, camaatın məsləhəti və həmin dövrün şəraiti ilə uyğun gələn hər bir məsələni onun yerinə qoya bilərlər. Hakim olan şəxs məsləhət gördüyü hər bir hökmü, Peyğəmbərin sünnəsi ilə müxalif olsa da belə, icra edə bilər.

Məlum olduğu kimi, (Əli (ə)-dan başqa) raşidin xəlifələrinin məktəbləri həmişə Peyğəmbərin sünnəsi müqabilində qərar tutan ictihad əsasında qurulmuşdu. Hətta Quran ayələri müqabilində də ictihad edirdilər.

Onların nəzərləri risalə fomasında yığılmış, sünnülər özləri ona əməl etdikləri kimi, digər müsəlmanların da ona əməl etmələrini lazım bilirlər.

Biz “Düz danışanlarla birgə” və “Zikr əhlindən soruşun” adlı kitablarımızda Əbu Bəkrin, Ömərin və Osmanın ictihadları barəsində danışmırıq və Allahın köməyi ilə bu haqda ayrıca bir kitab yazıb çap etmək istəyirik.

Bildiyimiz kimi, sünnülər İslam şəriətinin iki əsas mənbəsinə – Quran və sünnəyə digər mənbələr də əlavə etmişlər. O cümlədən, Əbu Bəkr və Ömərin sünnəsi, səhabələrin ictihadı. Buna görə də bəzi səhabələr öz ictihadlarına və şəxsi nəzərlərinə istinad edib Həzrət Peyğəmbər (s)-i məsum bilmir, o Həzrətin nəzərlərini araşdırır və səhvini aradan qaldırırdılar!

Buradan aydın olur ki, sünnülər Peyğəmbər (s)-in məsum olmamasını dedikdə, məqsədləri o Həzrətlə müxalifət etməyin – istər bilərəkdən, istərsə də səhvən olduğunun – caiz olmasıdır. Buna dəlil gətirib deyirlər ki, günahsız olan və səhv etməsi bizə bəlli olan şəxsə, həm şəri, həm də əqli baxımdan itaət etmək vacib deyildir və düzgün olmayan nəzəri necə qəbul etmək olar?

Bunun müqabilində şiələr Peyğəmbərin ismətini qeydsiz-şərtsiz qəbul edib, ona itaət etməyi vacib bilirlər. Çünki onların əqidələrinə görə, Peyğəmbər (s) heç vaxt səhvə, xətaya yol vermir və heç bir halda onunla müxalifət etmək olmaz. Hər kəs onunla müxalifət etsə, sanki Allah ilə müxalifət etmişdir. Qurani-Kərimin çoxlu ayələrində də buna işarə edilmişdir. Aşağıdakı ayələri misal göstərmək olar:

a)

وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا

“Peyğəmbər sizə nə (hökm) verirsə, onu götürün (qəbul edin); nəyi qadağan edirsə, ondan əl çəkin.”¹

b)

وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ

“Allah və Peyğəmbərə itaət edin.”²

v)

قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللّهُ

“(Ya Peyğəmbər!) De: “Əgər siz Allahı sevirsinizsə, mənim ardımca gəlin ki, Allah da sizi sevsin.”²

Bu və digər ayələr Peyğəmbərin – məsum olduğu üçün – əmrinə tabe olub əksinə çıxmamağı müsəlmanlara vacib etmiş və buyurmuşdur ki, Peyğəmbər Allahın vəhyindən başqa bir şey demir.

Deməli, qəbul etmək lazımdır ki, Peyğəmbərin sünnəsinə əməl edənlər, onun məsum və günahsız, ona itaət etməyin vacib olduğuna inananlar məhz şiələrdir.

Qəti şəkildə deyə bilərik ki, sünnülər Peyğəmbərin sünnəsinə əməl etmir və ondan əl çəkmişlər. Çünki o Həzrətin səhv və xəta etdiyinə inanır və onunla müxalifət etməyi caiz bilirlər.

كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُواْ فِيهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلاَّ الَّذِينَ أُوتُوهُ مِن بَعْدِ مَا جَاءتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ فَهَدَى اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ لِمَا اخْتَلَفُواْ فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللّهُ يَهْدِي مَن يَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ

“İnsanlar tək bir ümmət idilər. Allaha müjdə verən və xəbərdarlıq edən (əzabla qorxudan) peyğəmbərlər göndərdi, insanların arasındakı ixtilafları ayırd etmək üçün o peyğəmbərlərlə birlikdə haqq olan Kitab nazil etdi. Halbuki özlərinə aşkar dəlillər gəldikdən sonra aralarındakı kin və həsəd üzündən (dində) ixtilaf yaradanlar Kitab əhlindən başqası deyildir. Onların ixtilaf etdikləri həqiqətə Rəbbinin izni (iradəsi) ilə iman gətirənləri isə Allah doğru yola hadayət etdi. Allah istədiyini doğru yola hidayət edər.”³

Müsəlmanlar arasında ixtilaf yaradanların, qərəzli insanların, Allahın və Peyğəmbərin düşmənlərinin düzəltdikləri töhmətlərin, pak Əhli-beytin ardıcıllarının əqidələrini sorğu-sual altına salmaq məqsədilə uydurduqları şayiələrin heç bir xeyri yoxdur və çəkdikləri zəhmətlər faydasızdır. Çünki Allah-taala belə buyurur:

الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَاء وَأَمَّا مَا يَنفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الأَرْضِ كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللّهُ الأَمْثَالَ

“Köpük heç bir şey olmadığı üçün aradan gedər. İnsanlara fayda verən bir şey isə yer üzündə qalar. Allah belə misallar çəkir!”¹

Uca Allahdan istəyirik ki, bizi doğru yola hidayət, sevdiyi və bəyəndiyi şeylərdə müvəffəq etsin, Öz qəzəbini bizdən uzaqlaşdırıb yüksək kamallara çatdırsın. Bizim zəhmətlərimizi imam Zaman (ə)-ın zühur etməsi ilə sona çatdırsın və onun zühur etməsini tezləşdirsin!

Nəhayət, aləmlərin Rəbbi olan Allaha həmd və şükürlər edir, İslam Peyğəmbərinə və onun pak və məsum Əhli-beytinə salam və salavat göndərməklə söhbətimizi sona yetiririk!

Allahın rəhmətini və Peyğəmbərin şəfaətini diləyən

Məhəmməd Ticani Səmavi

1 “Təbərinin təfsiri”, 4-cü cild, səh. 191-192; “İbni Kəsirin təfsiri”, 1-ci cild, səh. 609; “Cəlaləddin Süyutinin təfsiri”, 2-ci cild, səh. 756. (“Nisa” surəsinin 174-cü ayəsinin təfsiri.)

2 “Həcc” surəsi, 78-ci ayə.

1 “Bəqərə” surəsi, 185-ci ayə.

2 “Bəqərə” surəsi, 286-cı ayə.

3 “Həşr” surəsi, 7-ci ayə.

4 “Əs-sünənül-kubra”, Beyhəqi, 9-cu cild, səh. 265; “Cəmul-cəvame”, Süyuti, 3-cü cild, səh. 45.

1 “Ali-İmran” surəsi, 31-32-ci ayə.

1 Bu sözə dəlil Peyğəmbər (s)-in buyruğudur: “Sizin üçün elə bir məktub yazacağam ki, ondan sonra heç vaxt azmayasınız.” Həmçinin İbni Abbasın sözüdür ki, deyir: “Əgər o məktub yazılsaydı, bu ümmətdən iki nəfər belə ixtilaf etməzdi.” Ömər həmin o kəsdir ki, Peyğəmbər (s)-in məktub yazmasının qarşısını almış, onu sayıqlamaqda (nəuzubillah) müttəhim etmişdi! O, belə etmişdi ki, Peyğəmbər (s) məktub yazmaqda israr etməsin. Belə isə, məlum olur ki, o, ümmətin (haqq) yoldan çıxmasına səbəb olmuş və onları hidayət olmaqdan məhrum etmişdir.

1 Müslüm öz “Səhih” kitabının 4-cü cildinin 59-cu səhifəsində qeyd etmişdir: İbni Abbas və İbni Zübeyr iki mütə (həcc və qadın) barəsində ixtilaf etdilər. Cabir ibni Abdullah dedi: Biz Peyğəmbərin sağlığında onların hər ikisini edirdik. Bundan sonra Ömər bizi o iki işdən çəkindirdi və biz də daha etmədik.

1 “Əhzab” surəsi, 36-cı ayə.

1 “Tarixi xüləfa”, İbni Qüteybə, 1-ci cild, səh. 31.

1 “Qəsəs” surəsi, 83-cü ayə.

1 “Sünəni-kubra”, Beyhəqi, 3-cü cild, səh. 143-144.

2 “Mühəlla ibni Həzm”, 4-cü cild, səh. 270.

1 “Sünəni Beyhəqi”, 3-cü cild, səh. 140; “Əl-möcəmul-kəbir”, Təbərani, “Əhkamul-Quran”, Cəssas, 2-ci cild, səh. 254.

2 “Səhihi Buxari”, 2-ci cild, səh. 151, “həcc” kitabı, “təməttö və qiran” babı.

1 “Nisa”, surəsi, 58-ci ayə.

1 “Təfsiri ibni Kəsir”, 3-cü cild, səh. 513; “Təfsiri Qurtubi”, 14-cü cild, səh. 228; “Təfsiri Alusi”, 22-ci cild. səh. 74 və başqaları, “Əhzab” surəsinin 53-cü ayəsinin təfsirində.

2 “Əhzab” surəsi, 53-cü cild.

1 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, Mühəmməd Əbdüh, 1-ci cild, səh. 187-188, (“Şiq-şiqiyyə” xütbəsinin şərhi).

2 “Təbəri”, 4-cü cild, səh. 405; “İbni Əbil-hədid”, 2-ci cild, səh. 161; Taha Hüseyn “Fitnətül-kubra” kitabının 149-cu səhifəsində qeyd etmişdir ki: Təlhə Osmandan əlli min dinar borc aldı. Bir gün ona dedi: “Malın hazırdır, bir nəfəri göndər aparsın.” Osman dedi: “Ey Əbu Mühəmməd! O, sənin əli açıqlığının qarşısında hədiyyədir.” Deyilənə görə, Osman daha iki yüz min dinar Təlhəyə bağışladı.

1 “Tarixi Təbəri”, 4-cü cild, səh. 405, Mədaini və Vaqidi (Osmanın öldürülməsi).

2 “Əl-fitnətul-kubra”, Taha Hüseyn, 1-ci cild, səh. 150.

1 “Məaric”, 38.

2 “Sad” surəsi, 28-ci ayə.

3 “Səcdə” surəsi, 18-ci ayə.

4 “Səcdə” surəsi, 19-20-ci ayələr.

1 Bu qaydanın ixtiraçısı Ömər ibni Xəttabdır. Bu yolla Əli (ə) üçün rəqib və müxalifət duzəltmək istəmişdi. Çünki bütün səhabələr xilafətin Əli (ə)-ın haqqı olduğunu bilirdilər. Qüreyş nahaqdan xilafəti onun əlindən almışdı. Xanım Fatimeyi-Zəhra (əleyha-salam) bu barədə onlarla söhbət etdikdə dedilər: Əgər ərin bundan qabaq gəlmiş olsaydı, onu başqasına verməzdik. Ömər hətta ölümündən sonra xilafətin ona çatmasını istəmirdi. Elə buna görə də bu yolla onun üçün hər birinin xilafətdə gözü olan rəqiblər düzəltdi. Dinlərini dünyalarına satdılar və heç bir xeyir də görmədilər.

2 “Əl-fitnətul-kubra”, Taha Hüseyn, 1-ci cild, səh. 147.

3 “Səhihi Buxari”, 4-cü cild, səh. 53.

1 “Tarixi Təbəri”, 4-cü cild, səh. 509; “Əl-kamil”, İbni Əsir, 3-cü cild, səh. 102.

1 “Əl-fitnətul-kubra”, Taha Hüseyn, 2-ci cild, səh. 465; “Tarixi Məsudi”, 2-ci cild, səh. 368.

2 “Tarixi Təbəri”, 4-cü cild, səh. 502; “Tarixi ibni Əsəm”, 2-ci cild, səh. 310.

1 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, İbni Əbil-hədid, 1-ci cild, səh. zo6.

2 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, Mühəmməd Əbdüh, 2-ci cild, səh. 21; “Şərhi ibni Əbil-hədid”, 1-ci cild, səh. 310.

3 Həmin ünvan.

1 “Tarixi Təbəri”, 4-cü cild, səh. 511.

1 “Bəqərə” surəsi, 111-ci ayə.

2 “Əraf” surəsi, 40-cı ayə.

1 “Tarixi xüləfa”, İbni Qüteybə, 1-ci cild, səh. 18.

2 “Tarixi xüləfa”, İbni Qüteybə, 1-ci cild, səh. 48.

1 “Xəsais”, imam Nəsai, səh. 47 və 114.

2 “Ali-İmran” surəsi, 61-ci ayə.

3 “Səhihi Müslüm”, 7-ci cild, səh. 119, “Əli ibni Əbi Talibin fəzilətləri” babı.

1 “Tarixi ibni Əsəm”, 2-ci cild, səh. 258.

1 “Əl-imamətu vəs-siyasət”, İbni Qüteybə, 1-ci cildh, səh. 31.

2 Qabaqkı ünvan, səh. 20.

1 “Fəth” surəsi, 10-cu ayə.

2 “Yunis” surəsi, 99-cu ayə.

1 Bu etizal başqa bir etizaldır və bir məzhəb olan mötəzilədən fərqlidir. Bu etizal siyasi bir etizaldır və Əli (ə) zəmanəsindən başlanmışdır.

2 “Şərhi Nəhcül-bəlağə”, Məhəmməd Əbdüh, 1-ci cild, səh. 34.

1 “Hucurat” surəsi, 9-cu ayə.

1 “Tarixi ibni Kəsir” (Murucuz-zəhəb), 2-ci cild, səh. 77

2 “Tarixi Məsudi”, (“Murucuz-zəhəb” adı ilə məşhurdur), Səd ibni Əbi Vəqqasın tərcümeyi-halında.

1 “Ali-İmran” surəsi, 61-ci ayə.

2 “Təbəri və Məsudi, 3-cü cild, səh. 333; Məsudi və İbni Səd, 3-cü cild, səh. 89; “Fitnətul-kubra”, Taha Hüseyn, səh. 138.

1 O ki, “mən səni iş başına gətirdim” cümləsini işlədir, başa düşürük ki, o özü hər işi həll etmişdi. Və xalqla heç bir məsləhət etməmişdi.

2 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, İbni Əbil-hhədid, 1-ci cild. səh. 188.

3 “Şərhi Nəhcül-bəlağə”, İbni Əbil-hədid, 1-ci cild, səh. 188.

1 “Əhzab” surəsi, 53-cü ayə.

2 “Əhzab” surəsi, 6-ci ayə.

1 “Səhihi Buxari”, 8-ci cild, səh. 91; “Səhihi Müslüm”, “iman” kitabı.

2 “Səhihi Buxari”, 2-ci cild, səh. 36.

1 “İbni Kəsirin tarixi”, 8-ci cild, səh. 55; “İstiyab”, İbni Əbdül-bir, 1-ci cild, səh. 331, Hicr ibni Ədinin halətinin şərhində.

2 “İbni Kəsirin tarixi”, 8-ci cild, səh. 136-137; “Müstədrəki Hakim”, 14-cü cild, səh. 13.

2 “İbni Nəsirin tarixi”, 8-ci cild, səh. 136.

3 “Səhihi Buxari”, 7-ci cild, səh. 90, “ədəb” kitabı, “hicrət” babı.

4 “İmam Əhməd ibni Hənbəlin müsnədi”, 6-cı cild, səh. 77.

1 “Əhməd ibni Hənbəlin Müsnədi”, 6-cı cild, səh. 113.

1 Biz bu komediya barəsində “Düz danışanlarla birlikdə” kitabının “Aişənin Peyğəmbərin sair zövcələri ilə olan fərqləri” fəslində danışmışıq.

2 “Müvəttəi Malik”, 2-ci cild. səh. 606, “rizaətul-kəbir” babı.

1 “Təhrim” surəsi, 10-cu ayə.

2 “Əbqəriyyətu Xalid”, Abbas Əqqad, səh. 24.

3 “Müddəssir”, 11-26-cı ayələr.

1 “Qələm” surəsi, 10-16-cı aylər.

2 “Zuxruf” surəsi, 30-31.

1 “Əhzab” surəsi, 36-cı ayə.

2 “Muminun” surəsi, 71-ci ayə.

3 Yəqubi öz tarixinin 2-ci cildinin 61-ci səhifəsində yazır: Əbdürrəhman ibni Ovf ona dedi: Allaha and olsun! Xalid onları (onlar) iman gətirəndən sonra öldürdü. Xalid dedi: Onları atan Ovf ibni Əbd Ovfa görə öldürdüm. Əbdürrəhman ona dedi: Onları mənim atama görə öldürməmisən, əksinə öz əmin Fakit ibni Müğeyrəyə görə öldürdün.

Siz Allah, özünüz diqqət edin: Müsəlmanları öldürdüyünə görə etiraz etmir, əksinə etiraf edib Əbdürrəhmanın atası Ovfa görə öldürdüyünü deyir. Allahın dinində düzdürmü ki, bir nəfərə görə, ya müsəlmanları bir kafirə görə öldürsünlər?

1 “Ənfal” surəsi, 16-cı ayə.

1 “Ərriyazun-nəzrə”, Təbəri, 1-ci cild, səh. 149.

1 Bu barədə “Təbərsinin “Ehticac” kitabına müraciət edə bilərsiniz, 1-ci cild, səh. 331, hədis: 45.

1 “Səhihi Buxari”, 1-ci cild, səh. 38, “elmi qorumaq” babı, həmçinin 3-cü cild, səh. 3.

2 Məhəmməd Əbu Riyənin “Əbu Hüreyrə” kitabına müraciət edin: səh. 103.

3 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, İbni Əbil-hədid, 4-cü cild, səh. 68.

1 “Səhihi Buxari”, 2-ci cild, səh. 232, “oruc halında cünub olma” babı.

2 “Müvəttəi Malik”, 1-ci cild, səh. 290, hədis: 11.

3 “Şərhi Nəhcül-bəlağə”, İbni Əbil-hədid, 4-cü cild, səh. 67.

1 “Səhihi Buxari”, 7-ci cild, səh. 31, “imamət” babı.

2 “Səihi Buxari”, 6-cı cild, səh. 190.

1 “Nəhcül-bəlağənin şərhi”, İbni Əbil-hədid.

1 “Təbəqati ibni Səd”, 2-ci cild, səh. 63.

1 “Səhihi Buxari”, 1-ci cild, səh. 38.

2 “Bəqərə” surəsi, 159-cu ayə.

3 “Səhihi Buxari”, 1-ci cild, səh. 37-38.

1 “Səhihi Buxari”, 1-ci cild, səh. 30.

1 Buxari bu hədisi 4-cü cild, səh. 191; Müslüm 7-ci cild, səh. 144, Malik və başqaları qeyd etmişdir.

2 “Səhihi Buxari”, 2-ci cild, səh. 158, “şəhadət” kitabı, “uşaqların həddi büluğa çatması” babı; “Səhihi Müslüm”, 6-cild, səh. 30, “əmarə” kitabı, “büluğ yaşı” babı.

1 “Tarixi Təbəri”, 4-cü cild, səh. 238; “Tarixi xüləfa”, Süyuti, səh. 154; “Tarixi ibni Qüteybə”, 1-ci cild, səh. 30; “Müsnədi Əhməd”, 1-ci cild, səh. 75.

1 “Səhihi Müslüm”, 6-cı cild, səh. 23; “Müstədrəki Hakim”, 2-ci cild, səh. 156; “Sünəni Beyhəqi”, 8-ci cild, səh. 144.

2 “Səhihi Müslüm”; “Sünəni Beyhəqi”, 8-ci cild, səh. 169; “Sünəni ibni Macə”, 3-cü cild, səh. 958

1 “Əl-təbəqatul-kubra”, İbni Səd, 3-cü cild, səh. 248.

2 “Ənsabul-əşraf” Bilazəri, 4-cü cild, səh. 38.

1 Görəsən, Allah və Peyğəmbər (s) fasiqlər və cinayətkarlarla beyət etməyə əmr vermişdir, yoxsa Allahın dostları və paklarla? Buyurur: