Еkiston rеspublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi toshk еnt irrigatsiya va melioratsiya instituti «Suv xo’jaligi iqtisodi» kafedrasi qishloq
Yüklə 39,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Urug`, ko`chat;
- Ijtimoiy sug`urta; Soliqlar, qarzlar;
- E’TIBORLARINGIZ UCHUN RAHMAT!
|
Pul xarajatlari
Iqtisodiy elеmеntlar bo`yicha Mеhnat xarajatlari Mat е rial xarajatlari Doimiy ishchilarga m е hnat haqi to`lash; Ch е tdan jalb qilingan yollanma ishchilarga m е hnat haqi to`lash Urug`, ko`chat; Min е ral va organik o`g`itlar; O`simliklarni himoya qilish uchun kimyoviy vositalari; Yoqilg`i va moylash mat е riallari; Ehtiyot qismlar; Qurilish mat е riallari; Kam baholi, t е z tuzuvchan buyumlar; Boshqa mat е riallar xarajatlari Ijtimoiy sug`urta; Soliqlar, qarzlar; Bank kr е ditlari uchun foiz to`lovlari; Jarimalar; Ijara haqi; Е r solig`i; Transaktsion; Divid е nd to`lovlari; Boshqa pul xarajatlari • 3. Mahsulot tannarxi haqida tushuncha (o`rtacha xarajatlar), uning turlari va aniqlanish tartibi • • Bozor iqtisodiyoti sharoitida tarmoqlar, korxonalar miqyosida umumiy qiymat ko`rsatkichlari bilan birgalikda o`rtacha xarajatlar, ya'ni tannarx ko`rsatkichi ham faoliyat ko`rsatishi taqozo etiladi. Tannarx bozor iqtisodi sharoitida iqtisodiy kategoriya hisoblanadi. Uning yordamida qishloq xo`jaligida yetishtirilayotgan mahsulotlar, bajarilayotgan ishlar va ko`rsatilayotgan xizmatlarning bir birligi xo`jaliklar uchun qancha so`mga tushganligi aniqlanadi. • 3. Mahsulot tannarxi haqida tushuncha (o`rtacha xarajatlar), uning turlari va aniqlanish tartibi • • Bozor iqtisodiyoti sharoitida tarmoqlar, korxonalar miqyosida umumiy qiymat ko`rsatkichlari bilan birgalikda o`rtacha xarajatlar, ya'ni tannarx ko`rsatkichi ham faoliyat ko`rsatishi taqozo etiladi. Tannarx bozor iqtisodi sharoitida iqtisodiy kategoriya hisoblanadi. Uning yordamida qishloq xo`jaligida yetishtirilayotgan mahsulotlar, bajarilayotgan ishlar va ko`rsatilayotgan xizmatlarning bir birligi xo`jaliklar uchun qancha so`mga tushganligi aniqlanadi. • Qishloq xo`jaligida 1 s. mahsulotning narxi; 1 etalon gektarning; 1 tonna-km ning; 1 kvt/soat elektroenergiyaning tannarxi aniqlanadi. Uni quyidagi formula yordamida aniqlash mumkin: • Bunda: Tn – mahsulot, ish, xizmat tannarxi, so`mda; • I х –ishlab chiqarish xarajatlarining umumiy summasi, so`mda; • Мm (Im, Хm) – yalpi yetishtirilgan mahsulot, jami bajarilgan ish, xizmatlar miqdori sen., tonnada, etalon gektarda, tonna km va boshqalar. • Yetishtirilayotgan mahsulotlarning: • ishlab chiqarish tannarxi; • to`liq tannarxi, tijorat tannarxi ham aniqlanadi. • Mahsulotning ishlab chiqarish tannarxini aniqlash usuli yuqorida keltirilgan. Uning to`liq yoki tijorat tannarxi jami xarajatlarni (jumladan, sotish xarajatlari bilan) yetishtirilgan yalpi mahsulot miqdoriga yoki sotiladigan mahsulot miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi. • 4. Qishloq xo`jalik mahsulotlarining tannarx darajasi, dinamikasi va xarajatlarni qisqartirish, mahsulotlar tannarxlarini pasaytirish yo`llari • Respublika Qishloq va suv xo`jaligi vazirligi, Respublika Fermerlar Uyushmasi tizimidagi qishloq xo`jalik korxonalari turli xildagi qishloq xo`jalik mahsulotlarini etishtirish, ishlar va xizmatlarni bajarish jarayonida material, pul va mehnat sarflamoqdalar. Bozor iqtisodiyotiga o`tish davrida bu xarajatlar yil sayin oshib bormoqda. Agarda 1997 yilda jami ishlab siqarish xarajatlar summasi 104,2 mlrd.so`mni tashkil etgan bo’lsa, 2000 yilga kelib 265,7 mlrd.so’m, 2001 yilda esa 469,2 mlrd.so`mga to`g`ri kelgan. Respublikada boshoqli don yetishtirish bilan bog’liq bo’lgan ishlab chiqarish xarajatlari elementlarining salmog’i. • Mamlakatda boshoqli don mahsulotlari ishlab chiqarishda sarflanayotgan xarajatlarni viloyatlar bo’yicha farq qilishiga asosan quyidagi omillar ta’sir etgan: • -sug’oriladigan ekin maydonlarining salmog’i va ularning meliorativ holati; • -mahsulot etishtiruvchi fermer xo’jaliklarining ixtisoslashganligi, ekin maydonlarining optimallashganligi; • -fermer xo’jaliklarining ishlab chiqarish vositalari bilan ta’minlanganligi va ularning narxlarini darajasi va boshqalar. • har bir so`mni oqilona, maqsadga muvofiq sarflashga harakat qilish, ya'ni material, pul hamda mehnat xarajatlarini tejashga, shu orqali yetishtiriladigan mahsulotlarning, bajariladigan ish va xizmatlarning tannarxlarini pasaytirishga erishish lozim. Buning uchun: • dehqonchilik va chorvachilik tarmoqlarida mavjud bo`lgan barcha ishlab chiqarish vositalaridan yil davomida tadbirkorlik bilan oqilona, samarali foydalanib, barcha ishlarning vaqtida, sifatli bajarilishini ta'minlashga; • ekinlarning tezpishar, kam suv talab qiladigan, yuqori hosilli, samarali navlarini, urug`chilikni, chorva hayvonlarining mahsuldor zotlarini hayotga iloji boricha ko`proq tatbiq etishni ta'minlash; E’TIBORLARINGIZ UCHUN RAHMAT! Yüklə 39,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|