Амин Бабайев, Вцгар Бабайев

6.1.8. Ekoloji tərəvəzçilikdə qarışıq əkinlər 
 
Qarışıq əkin dedikdə eyni vaxtda müxtəlif bitkilərin bir tarlada becərilməsi başa 
düşülür. Bu üsul yetişmə müddətləri müxtəlif olan, kök sistemi torpağın dərin və ya 
dayaz qatlarında yerləşən, qida maddələrinə  zəif və yaxud güclü tələbat göstərən 
tərəvəz bitkilərinin digər sələf, aralıq və növbəti bitklərlə becərilməsini nəzərdə tutur. 
Bunun hesabına  bütün vegetasiya dövrü ərzində torpaq bitki örtüyü ilə mühafizə 
olunur.  Nəticədə torpaq proseslərinin getməsi və alaq otlarının dəf olunması üçün 
əlverişli şərait yaranır.  
Qarışıq əkinlərdə müxtəlif bitkilərin qida maddələri ilə təmin olunması balans-
laşdırılır. Ona görə ki, torpaqdan qida maddələrinin birtərəfli aparılması baş vermir. 
Bununla yanaşı məlumdur ki, kök və yarpaqların ifraz etdikləri spesifik maddələrin 
hesabına bir çox bitkilərin eyni vaxtda becərilməsi onların inkişafını gücləndirir, 
həmçinin hər birinin zərərverici və xəstəlik törədicilərinə qarşı davamlılığını artırır.  
Bir çox həssas insanların fikrincə müxtəlif növ mədəni bitkilərin qarışıq 
əkinlərdə  məqsədyönlü becərilməsi hesabına məhsulun dad göstəricilərinin (məs: 
cəfərini pomidorla yanaşı  əkdikdə  hər ikisinin dadında xüsusi ətir yaranır, və ya 
kartofun cərgəaralarında nanənin yerləşdirilməsi yumrulara xüsusi ətir verir) yaxşı-
laşdırılmasına nail olmaq mümkündür. 
Bitkilərin bir-birinə təsirini öyrənən elm sahəsi allelopatiya adlanır. Bitkilər bir-
birinə birbaşa və ya dolayı  yolla təsir edə bilir. 
 Birbaşa təsir -  bitkilərin bilavasitə qonşuluğu ilə, köklər və yarpaqların ifraz 
etdiyi müxtəlif maddələr vasitəsilə baş verir. Yarpaqlar uçucu maddələr (məs: güclü 
ətrə malik aromatik otlar) yaxud  suvarma və ya yağış suları ilə yuyularaq torpağa 
keçən, suda həll olan birləşmələri ifraz edir. 
 Köklər torpağa böyük miqdarda suda həll olunan üzvi birləşmələr ifraz edir. 
Onların arasında bir çox bioloji fəal maddələr, stimulyatorlar və ya boy ingibitorları 
olur. İfraz olunan üzvi maddələr yanaşı yerləşmiş bitkilərin kökləri ilə mənimsənilir 
və onlara müəyyən təsir göstərir. 
Hər bir bitki növü yalnız özünəməxsus xüsusi maddələr mübadiləsinə malikdir. 
Bir növ üçün əhəmiyyətsiz olan və ətraf mühitə ifraz edilən hər hansı bir maddə digər 
növ qonşu bitkiyə güclü müsbət və ya mənfi təsir göstərə bilər. 
Bu uçucu maddələrin havaya və ya suda həll olunanların torpağa ifrazı vasitəsilə 
qonşu bitkilərə birbaşa təsirini şərti olaraq «kimyəvi»  adlandıraq. 

---

 
172
Eyni ilə ucaboylu bitkilərin alçaqboylu bitkilər üçün qismən kölgə  və yüksək 
rütubət yaradaraq müəyyən mikroiqlim şəraitinin yaradılması vasitəsilə baş verən 
təsiri  şərti olaraq «fiziki»  adlandırmaq olar. 
Birbaşa qarşılıqlı təsirin daha bir növünü «bioloji» kimi qeyd etmək olar. Tarla-
da yaradılmış biomüxtəliflik bütün bu ərazinin ekosisteminə müsbət təsir göstərir. 
Əsas bitkini müşayiət edən bitkilər «faydalı» orqanizmlərə qida verir və sığınacaqdır. 
Bitkilərin dolayı yolla qarşılıqlı təsiri  - əsasən, torpaq vasitəsilə baş verir. Sələf 
bitkilərinin növbəti bitkilərə  təsiri torpağın xüsusiyyətlərinin dəyişdirilməsi, onun 
üzvi və ya mineral maddələrlə zənginləşməsi və ya kasıblaşması, məsaməliliyi və ya 
sıxlığı vasitəsilə özünü büruzə verir. 
Ekoloji  əkinçilikdə  ətraf mühitə müsbət təsir göstərən bitkilər dinamik bitkilər 
adlanır. Bunlara gicitkən, çobanyastığı, zəncirotu, pişikotu və boymadərən (qanotu)  
aiddir.