Ekspozisiya Dövlət imtahanı

çoxcərgəli yerləşmə tətbiq olunurdu.Bu yerləşmə üsulunda ekspozisiya müstəvisi minimal təcridlər olmaqla çoxlu sayda eksponatların yerləşməsini təmin edirdi . XX əsrin əvvəlindən başlayaraq ekspozisiya nümayişinin materialların ölçülərinin simmetriya prinsiplərinə uyğun həyata keçirilməsi üstünlük təşkil etdi . Bir qədər sonralar isə, assimetrik yerləşməyə keçid alındı

Müasir ekspozisiyalarda məzmun və formasına görə uyğun gəlməyən eksponatların tematik əlamətlərinə,xronoloji nizamına görə qruplaşdırılması və bunların ifadəliliyinin yüksəldilməsi məqsədilə təzadlı yerləşdirilməsi mühüm yer tutur.

Müxtəlif xarakterli eksponatların qarşılıqlı əlaqəsi təəssüratı gücləndirməklə ekspozisiyanın plastik rəngarəngliyini artırır. Parlaqlıq, rəng və fakturaya görə materialların tutuşdurulması əşya ilə mühit, forma ilə fon arasında dəqiq fərqlərin yaradılması yolu ilə xarakterik obyektlərin üzə çıxarılmasına xidmət edir.Həcmli eksponatlar üçün bu fərqə, ilk növbədə, işıq-kölgə effektləri ilə, yastı eksponatlar üçün isə, onların parlaqlıq və rəng dərəcələrinin fonla tutuşdurulması üsulu ilə nail olmaq mümkündür.Parlaqlığın həddən artıq təzadı görüntünü zəiflədə bilər.Belə ki, tünd rəngli tablonun tam ağ fonda ,yaxud da aydın, nisbətən parlaq tablonun tünd fonda nümayişi incəliklərin fərqləndirilməsinə çətinlik törədəcəkdir.Илк нювбядя, ясас блоклары щяъмли експонатларын йерляшдирилмясиня йюнялтмяк лазымдыр.

Експозисийа мяканында експонатларын йерляшдирилмяси üsulları imkan vерир ки, онлар арасында ян ящямиййятлилярини, yəni aparıcıları сечяк. Мясялян, апарыъы експонатлары тематик комплексин мяркязиндя йерляшдирир, онларын ролуну актив ишыг фону, истигамятляндирилмиш ишыгландырма иля гейд едирляр. Бу ъцр «тяъридолма» тамашачынын диггятини ъялб едир.

Ряссам вя йа тяртибат иши цзря мяшьул оланларын чох мяшщур бир ифадяси вар: «Тябии експонат експозисийанын шащыдыр!». Буну апарылан мцшащидяляр дя сцбут едир: тамашачы вя йа сейрчиляр даща тябии мащиййят кясб едян щяйати експонатлара мараг эюстярир вя узун мцддят буну щафизядя сахлайырлар. Лакин бир мягама да диггят йетирмяк ваъибдир ки, щяйати, тябии експонатларын боллуьу да щяр кяси тез йора биляр, она эюря тяяссцратларын бир-бирини явяз етмяси, експонатларын комбиня едилмясиня шяраит йаратмаг ваъибдир.

Експозисийада тябии експонатларын нцмайиши щяр бир вясаит цзяриндя диггятли иш тяляб едир. Експонатларын юзц дя чох вахт эюркями иля тамашачыда мараг ойатмыр. Она эюря дя, щяр бир експонатын ян мараглы хцсусиййятинин нцмайишиня диггят йетирмяк лазымдыр. Буну чох вахт мцгайися йолу иля етмяк даща оптимал вариант щесаб едилир. Мясялян, ейни предметин инъялийини нязяря чатдырмаг цчцн онун яксини – кобудлуьуну, йумшаглыьыны нцмайиш мягсядиля, бярклийини эюстярмяк дя мягсядяуйьундур.

Експонатларла иш тяртибатчыдан,щям дя бязямя вя йа мцхтялиф сяъиййяли яшйаларын ващид ансамбл шяклиндя ялагялян-дирмяк баъарыьыны да тяляб едир. Бу, илк нювбядя, йцксяк композисийа щиссинин, зювгцн олмасыны ваъиб вя зярури едир. Яшйаларын ялагяляндирилмяси нцмуняляриня, ряссамларын мяшщур рянэкарлыг, натйцрморт, пейзажларын да ялавя олунмасы ваъиб вя ящямиййятли щесаб едиля биляр.

Експозисийанын щяъм-мяканъа тяшкили, експонатларын витрин, шкаф, бахыш шцшяляриндя йерляшдирилмяси кими фронтал йерляшдирилмя цсулу да ящямиййят кясб едир. Бу мягсяд цчцн метал тутаъаг, подставкалардан (алтлыглар), копрон саплар цзяриндя асылганлардан истифадя едилир.

Експонатларын нцмайиши цчцн бядии васитя вя прийомлар юз рянэарянэлийи иля фярглянир вя тяртибатчы-ряссамын йарадыъылыг методларынын хцсусиййятляри иля баьлыдыр. Лакин бязи цмуми гайдаларын риайятиня диггят йетирмяк лазымдыр. Бу мягсядля, «тамашачы мянтиги» прийомларындан истифадя етмяк олар, йяни музей яшйаларынын щяйатда мювъуд олдуьу шякилдя нцмайиш етдирилмяси. Мясялян: эейим експонатыны маникен, силует цзя­риндя нцмайиш етдирмяк даща мягсядяуйьундур

Експонатларын якс тяряфини, диэяр инъяликлярини эюстярмяк мягсядиля, эцзэц, лупа, фырланан алтлыглардан истифадя едилмяси ваъибдир.

Ясл, щягиги абидялярин нцмайиши проблеми щямишя актуалдыр. Сянядляр, ялйазмалар, надир китаблар, мемориал фотолара ня гядяр гуллуг едился дя, узун мцддят нцмайишдян сонра мящволма тящлцкясиня мяруз галыр. Бунларын нцсхяляриндян истифадя едилмяси даща мягсядяуйьундур.

Експонатларын йерляшдирилмяси вя нцмайишиндя ряссам-тяртибатчыдан бир-нечя шяртя ямял етмяси тяляб олунур. Бунлар ашаьыдакылардыр: биринъиси, щазырки експозисийа експонаты ялагядар мювзу вя йа идейа иля баьлы олмайан ялавя ассосиасийа, тяяссцрат ойатмамалыдыр. Икинъиси, форма вя мязмунъа мцхтялиф олан яшйалары йарадыъы фикир, идейа вящдяти олмадан йерляшдирмяк олмаз. Цчцнъцсц, експонатлар тякрарланмамалыдыр. Дюрдцнъцсц, експозисийа цчцн експонат­лар щям кейфиййят, щям дя защири эюркямъя сечилмялидир. Бешинъиси, щярякят едян експонаты щярякятдя дя нцмайиш етмяк мягсядяуйьундур. Алтынъысы, зярури олдуьу щалда, експонатын щяр тяряфдян сейри тямин олунмалыдыр.

Експозисийанын бядии-мемарлыг щяллиндя мцстяви цзяриндя експозисийа даща цстцнлцк вя яняняви характер дашы­йыр. Бурада фото, рясм, схем, диаграм вя с. нцмайиш олунур. Бу тяртибат иши, бир о гядяр дя мцряккяб вя чятин дейилдир. Онун композисийа дцзцлцшцнцн ганунауйьунлуглары, щеч дя диэяр мцстяви експозисийаларындан фярглянмяйир.

Яйани васитялярин конструксийасы онларын защири формасы мянасыны верир. Конструксийа ашаьыдакы шяртляря гуллуг етмялидир:

-конструксийа мцасир естетик нормалара ъаваб вермялидир;

-конструксийа яшйа вя йа ъисмин функсийасы иля уйьунлуь тяшкил етмялидир;

-конструксийа оптик гаврайыш ганунауйьунлугларына ъаваб вермялидир.

Мцасир конструктив щялл нцмайиш етдирилян яшйаларын интерйердя давамлы олараг узун мцддят галмасына ялверишли шяраит йарадыр. Садя конструксийа нцмайиш етдирилян материалы дяйишмякля дяфялярля истифадя цчцн йарарлы ола биляр.

Мцасир конструктив щяллмн ясас хцсусиййятини садяляш­дирилмиш йерийян каркасын йарадылмасы тяшкил едир. Енсиз тахта (рейка), енсиз щамар лювщя (планка) конструктив гурулуш цчцн ян яливеришли елементляр щесаб едилир, чцнки онлары чох асанлыгла гурашдырмаг мцмкцндцр

45-ci sual Ekspozisiyanın qurulması prosesində istifadə edilən material və texnologiya

Бядии лайилящяндирмя просесиндя истифадя едилян ян ваъиб материал каьыздыр. Щазырланма цсулу, фактурасы, хаммалына эюря каьыз ватман, йары ватман (чертйож цчцн), рясм, цзчякмя, мцштцк нювляриня бюлцнцр.

Ян кейфиййятли каьыз нювц ватмандыр. О яски ипиндян щазырланыр. Онун сятщи кяля-кютцр олдуьундан цзяриндя бойаг вя тушу йумаг, тямизлик апармаг мцмкцндцр. Ватмандан узун мцддятли експозисийа цчцн истифадя мягсядямцвафигдир.

Чертйож каьызы олан йарыватман експозисийада истифадя цчцн йарарлыдыр. Бу каьыз 60-80 см. юлчцдя 80-180 см.-лик рулонларла истещсал едилир. Бу каьыз нювц бядии тяртибат цчцн даща йарарлы олуб, бюйцк форматлы стендляря цз чякилмяси цчцн ялверишлидир.

Габлашдырма вя истифадя имканларына эюря рясм каьызы да експозисийанын тяшкилиндя ящямиййят кясб едир. Йарыватмана нисбятян о даща аз практики мащиййят кясб едир. Беля ки, о биртяряфли кяля-кютцрлцйя маликдир. Бцтцн диэяр каьыз нювляри рясм цчцн дейил, мцхтялиф тясяррцфат ишляри цчцн йарарлыдыр. Йалныз мцяййян гисми бядии-тяртибат, лайищяляндирмя ишиндя истифадя олуна биляр. Беля каьызларын нюгсанлы хцсусиййяти онун ясас фактурасынын одунъагдан ибарят олмасыдыр. Беля каьызлар сулу бойа цчцн – йарарлы дейил. Бунлардан фон мцщити цчцн истифадя даща мягсядямцвафигдир. Хцсусиля, бу иш цчцн столцстц фабрик каьызы даща ялверишлидир.

Азсортлу каьызла ишлямяк ися, хцсуси сялигя тяляб едир, чцнки дцшян лякялярин тямизлянмяси чох чятинлик тюрядир.

Тясяррцфат каьызлары ичярисиндя ян ялверишлиси дивар каьызы (абой) щесаб едилир. Щеч бир ялавя иш эюрмядян бу каьыздан бюйцк вя узун сярлювщя йазылары вя шцаларын тяртибиндя истифадя етмяк олар.

Каьызла йанашы, назик картондан да истифадя етмяк олар. Картонлар юз рянэ, фактура, йапышма дяряъясиня эюря мцхтялиф олур. Бунлардан да фон мцщитинин йарадылмасы, мятн елементляри, рясмлярин йарадылмасында истифадя етмяк мцмкцндцр. Ени 3,5 мм.-дян – 5 мм.-дяк олан иншаат картону (оргалит) стенд вя планшетлярин йарадылмасында конструктив материал кими истифадя олунур. Юз техники кейфиййятляриня эюря оргалит фанеря йахын бир материалдыр. Фанердян ися, рянэкарлыг вя график ишляр цчцн чох надир щалларда истифадя олунур. Бир дя стендляр цчцн каркасын щазырланмасында, мящз бу материалдан истифадя ящямиййятли щесаб едилир.

Ян мараг доьуран материаллардан бири дя заводда щазырланмыш аьаъ габыьындан ибарят плитялярдир. 19 мм ени олан бу плитялярдян айрыъа шит вя стендлярин щазырлыьында истифадя етмяк олар.

Тяртибат ишиндя истифадя едилян материаллардан бири дя мцхтялиф чешидли парчалардыр ки, бунлара сятин, без, чит, кисялик парчалары нцмуня эюстярмяк олар. Парчалардан ясасян, стендин фон мцщитиня цз вя пярдя чякилиши, щям дя мятн йазылышы заманы истифадя олунур. Бязян ачыг щавада нцмайишетмя заманы ися, метал нювляриндян – дямир, алцминиум лювщя, аь дямирдян дя истифадя едилир.

Кимйа сянайесинин инкишафы нятиъясиндя бядии-тяртибат вя лайищяляндирмя иши цчцн материалларын сечими ящямиййят кясб етмяйя башлады. Беля ки, мцхтялиф кимйяви тяркибли материаллар йарадылды: пенопласт, пластмасс – мящз бу инкишафын мящсу­лудур.

Мясялян, пластмасс лювщя шцшяни явяз едир. О, асанлыгла кясиляряк йапышма вя бязяк ишляри цчцн йарарлы щесаб едилир. Пенопласт да ейни хцсусиййятя малик тяртибат материалыдыр. О да асанлыгла кясилир, хцсусиля, щярф фигурлары вя емблемлярин щазырланмасында ян ялверишли васитядир.

Эюрцндцйц кими, бядии тяртибат цчцн лазымлы олан бцтцн материалларын йенидян ишляниб мцвафиг щала салынмасы ганунауйьун бир щалдыр. Бир чох чешиддян олан каьызларын тяркибинин йапышган ъисминдян олмасы сулу бойаларын каьызын сятщиндя дамъы щалында галмасына шяраит йаратдыьы цчцн ясас ишдян яввял сулу памбыг тампон вя йа резин позанла сятщини силинмяси ваъибдир.

Бязи уъуз каьызларын цст сятщинин аз мигдарлы йапышгандан олдуьуну нязяря алараг онун йенидян ялавя йапышганла бяркидилмясини щяйата кечиртмяк эярякдир. Бу бяркитмяни желатин, крахмал вя йа дцлэяр йапышганын зяиф мящлулу иля етмяк мцмкцндцр. Бу йенидянишлямяляри картон цзяриндя дя апармаг мягсядямцвафигдир.

Йени парчаны тяртибат просесиня щазырламаг цчцн яввялъя ону бир кяря йумаг вя фабрик крахмалларыны тяркибиндян чыхартмаг ваъибдир. Чцнки якс щалда, бойа парчайа гейри-бярабяр вязиййятдя йайылаъагды. Кобуд парчалар (кятан, кисялик), щабеля фанер истифадядян яввял ъилаланыр вя йа астарланыр. Ъилаланма хырда сумбата (шкурка) иля апарылараг цст сятщин гейри-щамарлыьы, кяля-кютцрлцйц арадан галдырылыр. Бу ишдян сонра сятщин мцяййян рянэ иля бойанмасы мярщяляси башланыр.

Тяртибат ишиндя бир сыра бойаг рянэляриндян истифадя олунур: акварел (сулу бойа) – бойаьын су иля гарышдырылмасы анлайышындан алыныб. Бу бойаглар цч нюв истещсал олунур: бярк плитка щалында, гаты кцтля щалында вя тяркибляри нисбятян сулу щалда.

Сулу бойаларын ясас хцсусиййяти шяффафлыгдадыр. Аь вя йа мави каьыз рянэи сулу бойайа йцнэцллцк, зярифлик бяхш едир. Истифадяетмя садялийиня бахмайараг ишдя сулу бойадан тятбиг етмя чох мцряккябдир. Бу мцряккяблик илк нювбядя, щямин рянэляря суйун гатылмасы механизми иля изащ едилир.

Рянэ тяртибатында юзцмяхсуслуьу иля фярглянян материал-лардан бири дя гуашдыр. О, бцтцн цст сятщляри ейни гайдада юртмя хцсусиййятиня маликдир. Бу заман дцз, тутгун-мяхмяри чалар щазырланыр. Гуашын диэяр цстцн ъящяти яввялки мющкямлийинин дяйишмямяси иля изащ олунур. Гуаш да су иля щялл олунур. Гуашла ишляркян онун бир хцсусиййятини йадда сахламаг лазымдыр ки, гуруйаркян мцяййян дяряъядя парлаглыьы азалыр. Она эюря даща тцнд чалар сечмяк эярякдир. Лазым олунан рянэ олмадыьы щалда, аь гуаш иля сулу бойаны гарышдырмагла лазым олан чалары ялдя етмяк мцмкцндцр.

Диэяр рянэ материалы ися, темперадыр (йумурта сарысы гатылмыш бойаг). О да суда щялл олунан гейри-шяффаф рянэдир. Бу рянэляр йаьлы емулсийада щялл олунараг ачыг щавада нцмайиш цчцн нязярдя тутулур.

Йаьлы бойа да хцсуси щялледиъи майе иля щазырланараг цст гатын юртцлмяси цчцн чох ящямиййятлидир.

Алиминиум вя эцмцш тозу да рянэ тяртибаты цчцн ялверишли щесаб едилир. Онлар йапышган вя йа лакда щялл олунур.

Диэяр рянэляндириъи васитя тушдур. Рянэли олмасына бахмайараг йалныз гара тушдан истифадя мяслящятдир. Рянэли тушлар ися лякялярля юртцлцр. Гара туш шрифт йазылышлары цчцн чох ялверишлидир. Тушла истифадядя плакат фырчаларындан истифадя щяйата кечирилир.

Бядии лайищяляндирмянин практики ишиндя ваъиб материал­лар­дан бири дя йапышгандыр. Ондан стендлярин йапышдырылмасы, астарланмасы, елемент вя деталларын бяркидилмясиндя истифадя олунур. Йапышганын ян эениш йайылан нювляри – силикатлы, дцлэяр, декстрин, поливинилатсетатлы йапышганлардыр.

Силикатлы йапышган истифадяйя щямишя щазыр оландыр. Ондан йалныз каьызларын йапышдырылмасы цчцн истифадя олунур. О гысамцддятли експозисийа цчцн йарарлыдыр, чцнки мцяййян замандан сонра каьызда сольунлашма, саралма мцшащидя олунур.

Дцлэяр йапышганы ися даща эениш тятбиг олунур. О каьыз, аьаъ, парчаны даща мющкям йапышдырыр. Онун щазырланма ресептиня ъидди нязарят етмяк эярякдир. Щиссяъикляря бюлцнмцш дцлэяр йапышганыны сойуг суйа тюкцб бир сутка сахлайырлар. Яринмиш тяркиб од цзяриндя бишириляряк тез-тез гарышдырылыр. Онун щазыр олмасы бармагдан гопмасы иля изащ едилир. Сойуг щалда йапышган щялим формасында олур. Она бир гядяр азот вя сиркя туршусу ялавя едиряк йенидян ишлятмяк олар.

Дикстрин йапышганыны щазырламаг да чох асан вя садядир. Крем рянэли бу йумшаг тозу исти вя йа гайнар суда щялл едирляр. Сойугугдан сонра истифадяйя щазыр щесаб едилир.

Тяртибат ишиндя ян ялверишли йапышган нювляриндян бири дя ПВА (поливинилатсетатлы) щесаб едилир. Аь рянэли хама гурулушуна бянзяр бу йапышган каьыз, парча, аьаъ, шцшя, керамиканы щеч бир из гоймадан йапышдырмаьа гадирдир.

Инди ися, бядии тяртибат просесиндя истифадя олунан алят вя техники имканлар щаггында сющбят едяк. Бу ъящятдян гялямлярдян башламаг мягсядяуйьундур. Онларын ики нювц вар: мющкям вя йумшаг. Гялямлярин юз марка нишанлары мювъуддур: М – йумшаг, Т – мющкям. Мющкям вя йумшаглыьын дяряъяси ися 1, 2, 3 вя диэяр рягямлярля ишарялянир (Хариъи истещсалда Н – мющкям, Б – ися йумшаг щесаб едилир).

Рянэли гялямлярин маркаланма дяряъяси иш просесиндя басылма иля мцяййян олунур,мясялян 2М-4М.

Юлчц хятляринин гейди цчцн Т, ТМ, 2М гялямляриндян истифадя мягсядямцвафигдир.

Фламастер вя плакарлар да (кечя гялям) эениш тятбиг олунур. Фламастерлярдян аннотасийа йазыларынын тяртибиндя истифадя олунур. Щяр ики гялям нювц ескиз ишляринин щазырлыьында ишлянилир.

Фырчалар да рянэ тяртибатында мцщцм ящямиййят кясб едир. Онларын тип вя кейфиййятиндян бцтцн бядии лайищяляндирмя мягсядинин мцвяффягиййяти асылыдыр. Фырчалар йасты вя йумру, тцкляринин кейфиййятиня эюря ися, йумшаг вя мющкям олур. Дяри дя мцщцм ящямиййят кясб едир. Йахшы йумшаг фырчалар Сибир сичовулу, дяля, эюстябяк дярисиндян щазырлананлардыр. Мющкям фырчалар ися айы, ат тцкцндян щазырланмышлар щесаб едилир.

46-cı sual Ekspozisiyanın təşkilində müasir texniki avadanlıqlardan istifadə qaydaları

Bu zona muzey binasındakı daimi ekspozisyanın davamı olub, açıq səma altında müxtəlif eksponatların: monumental incəsənət əsərləri və heykəllərin, əmək alətləri (incəsənət muzeylərində), hərbi texnika nümunələri, daşdan yonulmuş sənət əsərləri, arxeoloji fraqmentlər, xalq memarlığı abidələri, mühüm hadisə və qəhrəmanlara həsr olunmuş (tarix muzeylərində) monumental kompozisiyalar, flora və fauna nümunələrinin yerləşməsi üçün (diyarşünaslıq muzeylərində) nəzərdə tutulur. Flora və faunanın nümayişi zamanı müdafiə məqsədilə ərazinin yaşıllaşdırılması, dendrarinin təşkili də əhəmiyyətli hesab edilə bilər.

Muzey ərazisinin ekspozisya zonası funksional əhəmiyyətə görə daha spesifik xarakter kəsb edir. Çox vaxt açıq ekspozisya binanın yaxınlığındakı daxili həyətdə, birinci mərtəbənin tikilməmiş hissəsində-qalereya, keçid və s. təşkil oluna bilər.

Muzeyin şəhərlə, küçə ilə vəhdəti tendensiyası daha geniş vüsət alır. Ekspozisyanın muzeyin açıq mühitinə salınması daha güclü təsiri effektinə malikdir.

Son illərdə açıq ekspozisya sahəsinin genişləndirilməsinə diqqət gücləndirilmişdr. Bunun üçün kürsülü mərtəbələrdən, podium və meydançalardan məqsədəuyğun şəkildə istifadə olunur. Bəzən ekspozisya üçün meydançalar relyefə görə müxtəlif, həmçinin dərinləşdirilmiş səviyyələrdə təşkil olunur ki, bu da eksponatları müxtəlif rakursdan seyr etməyə imkan yaradır. Daha çox bədii cəhətdən ifadəli plan strukturları geniş yayılmişdı. Məkanın təşkili üçün aşağıdakı memarlıq elementlərindən-terras, pilləkan, dirəkli divar, hovuz, fəvvarədən istifadə olunur. Xüsusilə də, mənzərə, peyzaj istiqaməti populyarlıq kəsb edir. Ekskursiyaçı qazon, xüsusi cərgələrlə əkilmiş ağacların sırası ilə gəzərək yerləşdirilmiş eksponatlarla sərbəst şəkildə tanış olur.

Xüsusilə, diyarşünaslıq muzeyləri açıq səma altında nümayiş etdirilə bilən çoxsaylı eksponatlara malik olur. Heykəl və monumental incəsənət əsərlərindən başqa, həmçinin qədim əmək alətləri, hərbi texnika, qədim yonma daşlar, arxeoloji fraqmentlər də nümayiş etdirilə bilər. Ola bilsin ki, bu eksponat növlərinin hamısı peyzaj bağında nümayiş etdirilə bilməsin, lakin əkilmiş bitki və ağaclar diyar florasının maraqlı kolleksiyasını nümayiş etdirə bilər. Lantşaft memarlığının müasir tələblərinə uyğun olaraq təşkil edilmiş dendrari muzeyin əsil naxış və bəzəyinə çevrilə bilər.

Yaşıl ekspozisyanın əsasını yerli bitki növ və cinsləri təşkil etməlidir. Bununla bərabər bitkinin il ərzində və yaşının artması ilə dəyişikliyə məruz qalan forma, rəng, teksturası kimi zahiri əlamətlərinə də diqqət yetirmək vacibdir. Ağac və digər bitkilərin təkcə sərinlik gətirici əlamətinə görə deyil, eləcə də eksponat və fonun işıqlandırma təzadının yaratma xüsusiyyətinə görə istiqaməti, hündürlüyü, kölgə formasını da ciddi şəkildə nəzərə almaq lazımdır. Ekspozisiyanın canlandırılması və kompozisya aksentlərinin yaradılması üçün sahəni relyefindən düzgün istifadə etmək lazımdır. Bu qəbildən olan ekspozisiyalar üçün geniş sahə və sərbəst ərazinin olmasına bir o qədər də ehtiyac duyulmur.

3-cü sual Sərgilərin inkişaf tarixinin öyrənilməsi

Ənənəvi muzeyşünaslıqda mövcud olan nöqteyi-nəzərə görə sərgilər muzeylərin beşiyi hesab edilir.Muzey işinin tarixi muzeylərdən əvvəl əhəmiyyətli əşyaların nümayişini təşkil edən qeyri-muzey sərgilərinin həyata keçirilməsi ilə bağlı zəngin faktlara malikdir.Тарихя гыса екскурс едяк. Сярэилярин тяшяккцл тарихи ямтяя истещсалынын йаранмасы иля ялагядар олараг йармаркаларын инкишафы тарихи иля вящдят тяшкил етмишдир. Мцхтялиф байрамларын тяркиб щиссясиня чеврилмиш йармаркалар, тякъя игтисади дейил, щям дя мядяни-сосиал ящямиййят кясб едирди. Щятта бир чох ири йармаркалар бейнялхалг ящямиййят дашыйырды. Бизим ерадан мин ил яввял Трирдяки Финикийа йармаркасына Аралыг дянизи ятрафындакы яразилярдян мящсул вя кустар маллар эятирилирди.

Рома империйасынын сцгутундан сонра Авропада илк дяфя йармарка 629-ъу илдя Парис йахынлыьындакы Сен-Денидя тяшкил олунмушдур. XII ясрин орталарындан XIV ясрин орталарынадяк Шампандакы йармаркалар щамыйа мялум иди. XIV-XVI ясрлярдя ися, йармаркалар Бристол, Сорбриъ, Бордо, Руан, Лион, Арханэелск, Лейпсиг, Франкфурт-Майнда тяшкил олунурду.

Интибащ дюврцндя йармаркалар мцтяфяккирлярин эюрцш йериня чеврилир. Ъанлы тиъарят фяалиййяти фонунда пешякар даиря­лярин мцбадиляси, ялкимйачылар, сещрбазларын юз сянятини нцма­йиш етдирмяси эет-эедя яняняви сяъиййя кясб етди. Бу ъцр йармаркаларда мцхтялиф ойунлар, идман йарышлары кечирилир, кукла тамашалары, интермедийалар нцмайиш етдирилирди.

Бу йармаркалар, бир тяряфдян бейнялхалг эюрцшлярин щцгуги формаларыны формалашдырыр, диэяр тяряфдян, мцбадилянин истигамятлярини мцяййяняшдирирди.

Йармаркаларын инкишафы иля йанашы, артыг орта яслярдя сатылмайан яшйаларын нцмайиши тяшкил олунмаьа башлайыр. Хцсусиля, бу ишдя кился юз нцфузуну артымаг мягсядиля, сянят нцмуняляри вя дини мязмун кясб едян яшйаларын нцмайишиндя тяшяббцскар кими чыхыш едирди.

1483-ъц илдя Вйанада килсялярин ян гиймятли, бащалы яшйаларынын нцмайиши цчцн хцсуси бина инша олунур. Бинанын ады Хайлтумштул иди. Тамашачылар кцчядяки скамйаларда яйляшяряк диндарларын халчаларла бязянмиш пянъярялярдян юз гиймятли яшйаларыны неъя нцмайиш етдирмясиня бахырдылар. Тарихи фактлардан эюрдцйц кими, бу эцн мядяни форма кими гябул етдийимиз сярэилярин тяшяккцлцндя игтисади-тиъарят амилляр башлыъа рол ойнамышды.

XVI ясрин II йарысындан Авропа юлкяляриндя монастр мяктябляринин уста вя онун шаэирдляринин, ряссам, сянятчилярин ял ишляриндян ибарят сярэиляр тяшкил олунмаьа башлайыр. Бунлар, тезликля тиъарят сярэиляриндян даща чох нцфуз ялдя едирляр.

Нцмайиш формаларынын системляшдиримяси вя тяшкилинин башланьыъы XVII ясря тясадцф едир. 1667-ъи илдян башлайараг Франса Академийасы Лувр сарайынын Бюйцк галерейасында ардыъыл олараг рясм вя диэяр сянят нцмуняляринин сярэисини кечирир.

Сярэилярин инкишафында илк дяфя 1798-ъи илдя Парисдя тяшкил олунан милли сянайе сярэиляринин ардыъыл олараг кечирилмяси мцщцм ящямиййят кясб етди.

Капиталист мцнасибятляринин тяшяккцлц дюврцндя сярэиляр коммерсийа характери кясб етмяйя башлайыр. Ири капиталист мцяссисяляри олан мануфактураларын йаранмасы йерли тиъарят сярэиляринин тяшкилиня сябяб олду.

Мануфактурадан машын истещсалына кечид дя бу ъцр сярэилярин эениш характер алмасына шяраит йаратды. Хцсусиля, XVIII ясрин 60-ъы илляриндян тиъарят-сянайе характерли сярэиляр цмуммилли мязмун кясб етди. Беляляриндян Лондон (1761, 1761), Парис (1763), Дрезден (1765), Берлин (1786), Мцнщен (1788), Санкт-Петербург (1828) вя б., нцмуня эюстярмяк олар. Бу сярэилярдя тиъарят вя диэяр ишэцзар ялагяляр гурулур, техники наилиййятлярля таныш олмаг мцмкцн иди. 1791-ъи илдя кечирилян Бейнялхалг Парис сярэиси сярэилярин нцмайишли функсийасына даща цстцнлцк верди, йяни бу сярэидя нцмайиш етдирилянляр сатылмыр, йалныз нцмайиш цчцн нязярдя тутулмушдур.

Беляликля, юз башланьыъыны йармаркалардан эютцрян сярэилярин тяшкилиндя нцмайиш олуначагларын нечя, щансы йолла, цсулла эюстярилмяси суалы йени бир сащянин-експозисийанын тяшяккцлцнц тямиn etdi.Bununla da başlıca funksiyalarını сярэилярдян əxz edən експозисийа сяняти заман кечдикъя muzey фяалиййятинин хцсуси бир истигамятиня чеврилди

.

Щазырда музей експозийаларынын тяшкилиндя музейлярин тяснифат хцсусиййятяриня цстцнлцк верили