Ekspozisiya Dövlət imtahanı


тематик експозисийа комплексляри



Yüklə 187,93 Kb.
səhifə3/5
tarix24.05.2020
ölçüsü187,93 Kb.
#31532
1   2   3   4   5
Ekspozisiya Dövlət imtahanı

тематик експозисийа комплексляри вя експонатларын йерляшдирилмя мясяляляринин тящлилиня ещтийаъ вардыр.

Яшйави-мякан мцщитинин образлы шякилдя дяркнин ясас чыхыш нюгтясини експонат, онун динамик формасы, юлчцсц тяшкил едир. Мящз експонат експозисийанын идейа вя мязмунун дяркиндя ясас, апарыъы рол ойнайыр. Експозисийа комплексинин гурулмасы цчцн експонатлары сечяркян комплексин мязмунуну ишыгландыран орижинал, ясл материалларын чохлуьуна диггят йетирмяк лазымдыр. Музей тяърцбяси сцбут едир ки, експозисийа залында ясас йер тутан орижинал, ясил яшйаларын йерляшмяси даща инандырыъы ящямиййят кясб едир. Бу заман яшйави-мякан мцщитинин тяшкил олунмасында театрлашдырмадан истифадя ящямиййятли йер тутур. Бу експозисийанын ъанланмасына сябяб олур. Експозисийайа щярякят едян еле­мент­лярин дахил едилмяси театрлашдырманын ясас васитя­ляриндяндир. Експонатын юзцнцн щярякятя эятирилмяси, театрлаш­дырманын ян ваъиб цнсцрляриндян бириня чеврилир. Щярякят едян ъищаз, аваданлыг юзцнцн техники имканларыны даща эениш вя ятрафлы шякилдя нцмайиш етдирир.(Рясм 26)

Яэяр техники експонатын дивар лювщясиндя, йахуд кцрсцлцкдя щярякяти гейри-мцмкцндцрся, онда бу експонатын щярякят фонунда нцмайиши онун ъанланмасыны тямин едир.

Мцасир сянайени якс етдирян експозисийа комплекс­ляриндя ясас експонатлар машынлар, техники тяъщизат, техники, техноложи просеслярин схемляри, елми-техники тяряггини сцбут едян халг тясяррцфаты мящсуллары, истещсалат габаръылларынын тясвирляри ола биляр. Бунлар експозисийа комплексинин ясасыны тяшкил едир.

Мцхтялиф кянд тясяррцфаты мящсулларынын истещсалына щяср олунмуш експозисийа комплексини дя аналожи гайдада гурурлар. Беля експозисийа комплексляринин мяркязиндя йцксяк мящсулдарлыг эюстяриъиляри иля сечилян кянд мящсул­ларынын нцмуняляри вя бунларын йанында онун истещсал методларыны якс етдирян материалларын йерляшдирилмяси мязмун­лу вя ящямиййятли ола биляр. Йахуд мебел сянайесинин наилий­йятлярини якс етдирян експозисийа комплексиндя ансамбл методундан истифадя едяряк мцасир мебел дястинин нцмунясини тяшкил етмяк олар.

Мядяниййят хадимляриня щяср олунмуш тематик комплекслярдя онларын йарадыъылыьыны якс етдирян експонат­ларын-ясил чап вя ялйазма сянядляри, китаблар, ъищазлар, ъищаз моделляри, тикинти лайищяляри, чертйож, шякил, нот, щейкялтярашлыг нцмуняляринин йерляшдирилмяси мювзунун там ачыгланмасына ящямиййятли шякилдя тясир эюстярир.

Бир мягамы да хцсуси гейд етмяк лазымдыр ки, музейшц-наслыгда тематик експозисийа комплексинин тяшкили цчцн щазыр гайдалар схеми вя йа ресептляр йох дяряъясиндядир. Садяъя олараг щяр бир музей ишчиси-експозисийачы илкин мянбяляря ясасланараг тамашачынын експозисийаны гаврамасы шяртлярини нязяря алмагла, експозисийа цсулларына бяляд олмагла, юзцнцн билик вя методики усталыьындан иряли эяляряк зал мейданчасынын шяраитиня уйьун олараг бу иши щяйата кечиря биляр

39-cu sual Ekspozisyanın təşkilində audio vizual vasitələr



Аудиовизуал васитяляр дедикдя, информасийанын експозисийа тамашачыларына щям сяс-ешитмя, щям эюрмя иля бирэя системли шякилдя чатдырылмасы мягсядиля тятбиг едилян техники васитяляр нязярдя тутулур. Аудиовизуал васитялярин тятбиги експозисийанын театрлашдырылмасыны тямин едир. Аудиовизуал информасийа бир тяряфдян метод, цсулу, диэяр тяряфдян ися тамашачыйа сямяряли тясирин васитя вя техникасыны нцмайиш етдирир. Биринъи аспектя експозисийанын театрлашдырылмасы цзря бцтцн тядбирляри, тамашачы иля експозисийа арасында коммуникатив ялагянин формалашмасы вя йцксялмяси вя онларын програмлашдырылмыш фяалиййятя ъялб олунмасыны аид етмяк олар. Мясялян, дюйцш щаггында информасийанын кино, слайд, диапозитив васитясиля мцшайияти експозисийаны театрлашдырыр. Эюрцндцйц кими, бу заман експозисийанын театрлашдырылмасы аудиовизуал метод ясасында мцмкцндцр. Она эюря дя, експозисийанын ссенари планы драматурэийанын ганунлары ясасында гурулур.

Диэяр икинъи аспектя, ряссам-дизайнерин информасийаны анлашыглы, ращат чатдырылмасы цчцн аудиовизуал васитя вя техники аппаратуралар аид едилир. Аудиовизуал техники вярдишляря йийялянмя експозисийа дизайныны щяйата кечирян мцтяхяссися йарадыъылыьынын мцвяффягиййяти цчцн зяруридир. Бу мцвяффягиййят експозисийанын психоложи вя игтисади сямяряси иля дяйярляндирилир. Музей експозисийасынын бядии лайищяляндирилмясиндя аудиовизуал васитяляр системиня ашаьыдакылар аид едилир:

Сясли васитяляр (магнитофон-фонограм, грампластинка, телефон, радио вя с.).

Пройексийа васитяляри (фотографийа, голографийа, диафилм, слайд вя с.).

Гарышыг - сясли-пройексийа васитяляри (кинофилм, полиекран, мултэюрцнцш вя йа тясвирляр, телевизийа вя с.).

Аудиовизуал системи тяшкил едян айры-айры техники васитялярин експозисийа шяраитиндя тятбиги щяля кечян ясрин 20-30-ъу илляриндя епизодик характер дашыйырдыса, артыг 60-ъы иллярдян бунларын кцтляви шякилдя щяйата кечирилмяси баш тутду.

Йухарыда ян популйар вя яняняви техники васитялярин бир-нечяси щаггында мцяййян тящлил апардыгса да, аудиовизуал васитяляринин тяснифатына даща бюйцк ещтийаъ дуйулдуьундан бунларын шярщиня кечяк.

40-52-cı sual Ekspozisiyanın təşkilində rəng effektləri



Рянэ – експозисийа ансамблынын бядии-мемарлыг щяллиня аид олан ян апарыъы компонентлярдян биридир. Рянэдян, щям дя експозисийанын естетик симасынын формалашмасы, онун емосионаллыьынын йцксялмяси мягамларындан бири кими истифадя олунур.

Рянэ – бядии лайищяляндирмя просесиндя ян башлыъа цнсцрдцр. Рянэ – инсанларын диггят вя гаврайышыны истигамят-ляндиряряк бунлар васитясиля щяйаты, ъямиййяти вя бурада баш верян щадисялярин дяркиндя ялверишли ящямиййят кясб едир. Рянэляр, мящз бу хцсусиййятляриня эюря тякъя тясвири сянят сащясиндя дейил, щабеля, инсан психолоэийасында, яхлаг вя мянявиййатынын юйрянилмясиндя бир сыра елмлярин, тядгигат обйектиня чеврилмишдир. Експозисийада рянэ цч амилля харак­те­ризя олунур: чаларлыьы, интенсивлийи вя дяринлийи иля. Рянэин ады онун чаларыны, рянэин ачыг, йахуд тцндлцйц онун интенсивлийини, рянэин парлаг вя йа боьуглу­ьу онун дяринлийини, мцяййян едир.

Гырмызы, сары вя эюй ясас (илкин) тонлар щесаб едилир. Чцнки бунларын гарышыьындан – нарынъы (гырмызы+сары), йашыл (сары+эюй), бянювшяйи (эюй+гырмызы) тонлар ялдя етмяк олур. Гырмызы, нарынъы, сары-исти, эюй, йашыл, бянювшяйи-сойуг тонлар щесаб едилир. Исти тонлар даща интенсив олуб, сойуг тонлара нисбятян ишыьы ифадя едирляр. Рянэляр цч истигамят цзря-хроматик (спектрин рянэляри), ахроматик (гара вя аь арасы) вя ялавя тонлардан ибарятдир ки, бунлардан експозисийада истифадянин хцсусиййятляриня толунаъаьыг.

Рянэлярин гавранылмасы субйектив мащиййят кясб ется дя, лакин тяърцбядя артыг рянэлярин ассосиатив сяъиййяси мювъуддур ки, буну ашаьыдакы ъядвялдян эюрмяк олаr

Рянэлярин вящдят вя щармонийасы колорит адланыр. Бу инсана, тамашачыйа эцълц емосионал тясир эюстярир.

Ряссам-дизайнер, лайищячи рянэ вящдятинин ясас принсиплярини дя эюзял билмялидир. Бунлардан биринъиси, рянэлярин ритмидир. Експозисийада ейни рянэ гаммасынын мцяййян интерваллардан сонра тякрарланмасы васитясиля мцвафиг ритм йаратмаг олар. Икинъиси, рянэлярин балансыдыр. Беля ки, парлаг рянэляр боьуг, тутгун, тцндляр ачыг, исти рянэляр ися, сойуг рянэлярля бярабяр шякилдя пайланмалыдыр. Цчцнъцсц, рянэлярин нисбяти, йахуд пропорсийасыдыр. Рянэлярин нисбятинин эюзлямякля експозисийа интерйеринин мякан-щяъм мясялясини мцваффягиййятля щялл етмяк олар.

Инсан цчцн оптимал рянэ мцщити сары-йашыл чалар щесаб олунур: бу эюз фяалиййятиня мцсбят тясир эюстярир, онларын йорьунлуьунун гаршысыны алыр. Гырмызы вя чящрайы рянэ эюзц йорур вя она эюря дя, бу рянэлярдян музей мяканынын бойанмасы цчцн истифадя мягсяуйьун щесаб едилмяйир.

Рянэ лайищяляндирмясиндя тамашачы реаксийасына мцсбят тясир эюстярян амиллярдян бири дя бюлмя вя залларын тязад, бир-бириня йахын олан рянэлярин ащянэ принсипиня уйьун рянэ колоритляриндян истифадя олунмасы дахилдир. Експозисийанын цмуми ващид рянэ ансамблынын йарадылмасы бядии лайищялягдирмянин ясас вязифяляриндяндир.

Експозисийада рянэ мцщитинин мцяййянляшдирилмясинин ясас апарыъылары експонатлар, дивар бойу лювщяляр интерйерин мемарлыг елементляридир. Ряссам-дизайнерин бу яшйави – мякан мцщитинин рянэ цмумиляшдирмясиня пешякаръасына йанашмасы онун ясас вязифясидир.

Бу ъцр чохрянэли мяканын колористъясиня ишлянмясиня чох вахт фяал рянэ фонунун дахил едилмяси иля наил олмаг мцмкцндцр. Беля цмуми фона дюшямя, таван аиддир. Дюшямянин синтетик юртцйц, таванын йанмаз ъисим иля юртцлмяси бу вязифянин щяйата кечирилмясиня кюмяк едир. Дивар вя дивар лювщяляринин рянэ тоналлыьы бцтцн експонат вя йа тематик материалларын бцтцн хцсусиййятляринин тязадлы шякилдя габардылмасына кюмяк етмялидир.

Дивар, йахуд стендин рянэ фону интерйерин рянэ мяканынын бцтцн хцсусиййятляринин нязяря алынмасы шяртиля мцяййянляшдирилмяли. Артыг дяряъядя йцклянмямиш дивар мцстявиси експозисийайа бцтювлцк, тамлыг, ифадялилик бяхш едир. Яксиня, дивар мцстявисинин рянэ чаларлары иля артыг дяряъядя йцклянмяси експозисийанын хырдаланмасына, онун «ращатсыз» олмасына шяраит йарадыр.

Експозисийа ансамблынын мцщцм компоненти сайылан рянэлярдян истифадянин илкин сявиййясини зал, експозисийа мебели вя експонат фонунун рянэлянмяси тяшкил едир. Бунлар музей интерйеринин мемарлыг елементляриндян бирини тяшкил етмякля, щям дя експозисийанын бядии лайищяляндирмясиндя ясас тясир амилляриндяндир. Дивар вя мебелин рянэи нцмайиш олунан експонатларла вящдят тяшкил етмялидир. Психолог вя колорист-лярин фикринъя, диварларын рянэлянмяси заманы психи йорьунлуьун арадан галдырылмасына вя психоложи стимул йарадан доймуш рянэляря (эюй, гырмызы, чящрайы, йашыл) цстцнлцк вермяк ваъибдир. Чцнки бу рянэляр айры-айры екс-понатларын нцмайиши цчцн ялверишли фон мцщити йаратмаг имканына маликдир.

Експозисийа залы вя тяъщизатын рянэлянмяси заманы отаьын ишыгландырылмасы мягсядиля рянэлярин яксетмя ямсалындан дцзэцн истифадя етмяк лазымдыр. Рянэин яксетмя ямсалы ня гядяр йцксяк оларса, ишыгландырма дяряъяси дя бир о гядяр гянаятбяхш олар. Ашаьыдакы ъядвялдя експозисийа залы диварларынын рянэлянмяси, онун яксетмя ямсалы, ишыгландырма дяряъяси нцмуня кими эюстярилир

41-57-ci sual Ekspozisiyanın təşkilində işıq effektlərinin əhəmiyyəti



Ишыгландырма мцасир мемарлыьын ясас тясир амилляриндян биридир. Ekspozisiyada ишыгландырма системи експонатларын оптимал шякилдя гавранылмасына, естетик симасына мцсбят ъящятдян тясир эюстярир.Ekspozisiyanın işıqlandırılması ekspozisiyanın məzmunu və eksponatların mühafizəsi tələbləri nəzərə alınmaqla həyata keçirilir.Ümumi işıqlandırma səviyyəsi əlavə təzadlar üçün şərait yaratmamalıdır.

Ишыг да рянэ кими експозисийа ансамблынын естетик симасынын формалашмасы вя експонатлар цчцн комфортун йарадылмасында ян мцщцм васитялярдян биридир. Музей експозисийасы ишыгландырыларкян ряссам-лайищячидян бир нечя вязифянин ющдясиндян баъарыгла эялмяси тяляб олунур. Ишыгландырма системини сечилмяси музей бинасынын мемарлыг ъящятляри иля сых ялагядардыр.

Музейдя ишыгландырма системинин цч нювц мювъуддур:

-Тябии ишыгландырма (эцняш, щава);

-Сцни ишыгландырма (електрик вя диэяр ъищазлар васитясиля ишыгландырма);

-Комбиня едилмиш ишыгландырма.

Бу заман експозисийанын, музей спесификасынын мцряккяблийини, тамашачылар тяряфиндян експонатларын оптимал шякилдя гавранылмасы, щабеля онлары зярярли ишыг шцаларындан горумаг цчцн (бунлар ултрабянювшяйи УБ, инфрагырмызы шцалардыр ИГ) даща мягсядяуйьун ишыгландырманын ваъиблийини нязяря алмаг лазымдыр. Експозисийада ишыг композисийанын еффективлийи ашаьыдакы амиллярля баьлыдыр.:

Ишыгландырманын оптимал сявиййяси. Бу експонатын характери, фактурасы, онун сятщинин яксетмя коеффисенти иля йанашы, цмуми композисийайа дахил олан експонатларын ишыгландырма сявиййяси иля баьлыдыр.

Ишыг селинин пайланмасы. Експонатлар арасындакы ишыг тязады експозисийанын ясас мювзу, идейасынын габардалымасына кюмяк едир. Композисийанын айры-айры груп, йахуд експонатын щансыса бир деталынын габарыг эюстярилмяси цчцн парлаг ишыг ахынындан истифадя;.

Ишыг-кюлэя. Бу хцсусиййят експонатын щяъми щаггында мялумат верир, онун фактурасы, композисийанын мцщцм елементляринин цзя чыхарылмасыны тямин едир. Кюлэядян баъарыгсыз шякилдя истифадя експонатын естетик гавранылмасына зяряр эятиря биляр. Щяддян артыг йахуд зяиф ишыгландырма ишыг тязадыны зяифлядир, бу да ишыг-кюлэя принсипиня ъидди янэял тюрядир;

Ишыг пайланма динамикасы. Експонат, йахуд композисийанын айры-айры елементляринин гысамцддятли гяфляти ишыгландырылмасы, эащ бу, эащ да диэяр нцмайиш олунан яшйаларын айдын эюрцнцшц, санки експонатларын механики щярякятини йарадыр, бу ися, гейри-ихтийари диггятин експоната йюнялмясини тямин едир.

Спектрал характеристика. Лйцминисент, гызма лампаларындан бирэя вя йа айрылыгда истифадя експонатын рянэинин онун спектрал характеристикасынын дярк олунмасында ящямиййятли рол ойнайыр.

Мцхтялиф ишыг мянбяляриндян истифадя нятиъясиндя експонатын рянэинин дяйишмя хцсусиййятини дя нязярдян гачыртмаг олмаз. Мясялян, неон ишыгландырмасы нятиъясиндя експонатларын боз чалар ялдя етмяси тамашачылары гыъыгландырыр.

Нарынъы рянэ сойуг мави ишыгландырмада ачыг гящвяйи рянэдя эюрцнцр. Мави ишыг селиндя мави рянэ шяффаф рянэ еффекти верир.

Психоложи вя естетик амилляр. Ишыгландырма психоложи ъящятдян дя тясир эюстярмяли, лазыми ассосиасийалар ойатмалыдыр.

Тябии ишыьын тяркибиндяки ИГ, УБ шцалар, адятян експонатлара мянфи, даьыдыъы тясир эюстярир. Адятян, онлар бирбаша дейил, експонатларын горуйуъу шцшялярдян, екран, пянъяряли екран, филтр, мцвафиг пярдялярдян истифадя етмякля тятбиг олунур. Ишыьа щяссас олан експонатлары ися, онларын нцсхяляри иля явяз едирляр.

Експозисийаларда тябии ишыгландырмадан истифадянин ишыг еффекти иля йанашы, естетик дяйяри дя мцщцм ящямиййят кясб едир. Музей баь вя йа баьчасына ачылан пянъяря, тамашачынын эюз йорьунлуьунун арадан галхмасына йцксяк сявиййядя тясир эюстярир. Бир чох дцнйа музейляри бу цсулдан эениш шякилдя истифадя едирляр. Узаг тябият перспективи бяхш едян, йахуд щейкялтярашлыг ясяри нцмайиш етдирилян щяйят бу бахымдан ян сямяряли васитялярдян щесаб едилир. Она эюря дя, музей експозисийасында тябии ишыгдан имтина етмяк, щям дя естетик щисс вя зювгдян мящрум олмаг демякдир. Тябии ишыгландыр­маны эцнорта сцни ишыгландырма иля комбиня едяряк витринлярин нцмайишиня йюнялтмяк олар.Çünki günorta çağı zərərli günəş şüalarının eksponatlar, xüsusilə də, bu cür işıqlandırmaya çox həssas olan əşyalar üzərinə düşməsi yolverilməzdir! Лакин бязи щалларда комбиня едилмиш ишыгландырмадан да йан кечмяк лазымдыр. Мясялян, експозисийа залындакы пянъяря золаьындан эялян тябии ишыгландырманын ялавя сцни ишыьа ещтийаъы йохдур. Бу заман отаьын, цмуми тябии шякилдя ишыгландырылмасы цчцн бцллур, призмалы, кяля-кютцр, тутгун шцшя вя пянъяря екранларындан истифадя етмяк мягсядяуйьундур.

Эцълц тябии ишыг селинин дцшдцйц експозисийа сащясиндя сятщи ширяли мебеллярин йерляшдирилмяси, дюшямялярин парылтылыг верян лювщялярдян салынмасы мягсядямцвафиг щесаб едилмир. Бундан ялавя, беля щалларда пянъяря вя витринляр цчцн назик ачыг рянэли парчадан вя йа жалцздян пярдялярин салынмасы експонатларын бирбаша зярярли эцняш шцаларындан горунмасы цчцн ялверишлидир. Жалцзляр пластмасс вя йа алцминиум золагларындан щазырланараг истифадя цчцн низамланмыш формада олур.

Йан тяряфдян дцшян тябии ишыг гейри-бярабяр шякилдя пайланылыр. Чцнки эцн шцалары бирбаша пянъяряляря дцшцр. Експонатларын зярярли олан бу шцалардан горунмасы цчцн хцсуси саатларда онларын пярдя вя йа жалцзлярля юртцлмяси мяслящятдир. Йан тяряфдян дцшян ишыг йандан чякилян кичик рясмляр, мяишят яшйаларын нцмайиши цчцн ялверишлидир. Цмумиййятля, тябии ишыгландырманын бу нювц експонатларын щяъмлийинин габардылмасы цчцн чох ялверишлидир. Бу вязиййятдя тябии ишыьын рясм вя щейкял нцмуняляриня дцшмя буъаьы 60°-ни тяшкил етмялидир.

Йандан икитяряфли ишыгландырма 6-7 м. сащяни ящатя едян чох да эениш олмайан заллардакы експонатларын ейни дяряъя ишыгландырылмасына мане олур. 10-16 м. ениндя олан эениш заллар цчцн ися, бу ъцр икитяряфли тябии ишыг нювц зяруридир.

Йухары йан ишыьы йан ишыьа нисбятян залы диэярляриля нисбятян ейни сявиййядя вя эцълц ишыгландырыр. Бу ъцр ишыглан­дырма експозисийанын дивар сащяляринин эенишлянмяси тяяссцра­тыны йарадыр. Бундан иряли эяляряк пянъярялярин алтында да експо­натларын йерляшдирилмясини тямин етмяк олар. Лакин бу ишыгландырма нювцня надир щалларда раст эялинир, чцнки бу ъцр пянъяряляр музей бинасынын мемарлыг щяллини мцряккябляш­дирир.

Тябии ишыгландырма (ахшам саатларындакы сцни ишыглан­дырма ялавя едилмякля) XIX яср вя XX ясрин яввялляриндя иншаа едилмиш биналарда йухары, йухары – йан ишыг (тябии) нювцндян истифадяйя цстцнлцк верилмишдир.

Имкан дахилиндя йухары тябии ишыгландырманын еля бир системиндян истифадя едилир ки, ишыг ахыныны диварлара, йахуд мяканын мяркязи щиссясиня (залын ортасында асма таван оларса) истигамятляндирилсин. Асма таванлар ишыьын пайланмасы мягсядиня дя хидмят едир.

Мцасир биналарын бир чох гисми сцни ишыгландырма системи иля тяъщизиня эюря пянъярялярсиз лайищяляндирилир. Пянъярясиз биналарда ишыг системини (ялбяття ки, сцни) мцхтялиф истигамят­ляря йюнялтмяк имканы даща ялверишлидир.

Бир чох щалларда експозисийа залларында йалныз сцни ишыгландырмадан истифадя олунур. Бу пянъярясиз заллар цчцн експозисийа сащясинин эенишлянмяси тяяссцратыны йарадыр вя бцтцн мяканын ейни сявиййядя ишыгланмасыны тямиn едир. Бундан ялавя, сцни ишыгландырма тябии ишыгландырмайа нисбятян бир чох експонатларын (парча, каьыз вя с.) биоложи ъящятдян корланмасына аз мянфи тясир эюстярир. Тядгигатлар сцбут едир ки, лйуминессен лампалары яшйаларын бозармасына 59,4 фаиз, гызмыш лапмалар 55,2 фаиз (тябии ишыгландырмада бу сявиййя 100 фаиздир) тясир эюстярир. Бу бир даща сцни ишыгландырманын експозисийа цчцн ян сямяряли ишыгландырма нювц олдуьуну сцбут едир. Тябии ишыгланма ня гядяр лазымлы вя файдалы олса да, лакин бязи фясиллярдя (гыш, пайыз) щаваларын тутьун кечмяси ондан истянилян гайдада файдаланмаьы гейри-мцмкцн едир. Буна эюря дя сцни ишыгландырма бу ъящятиня эюря даща мцнасибдир. Ümumiyyətlə, ekspozisiya şəraitində süni işıqlandırmanın üstünlükləri aşağıdakılardan ibarətdir:

-havanın vəziyyətindən asılılığın olmaması;

-otaqdan axşam və gecə saatlarında da istifadə etmək imkanı;

-ekspozisiyanın tələblərindən asılı olaraq işıqlandırmanın kəmiyyət və keyfiyyət xarakteristikalarının yaradılması;

-plan çeviklikliyinin təmin edilməsi;

Bundan əlavə,süni işıqlandırma eyni zamanda:

-eksponatların tam şəkildə baxışını;

-aparıcı eksponatların (yaxud da bədii dəyər kəsb edən interyer detallarının) fərdi qaydada işıqlandırılmasını;

-yanğın təhlükəsizliyini;

-iş otaqlarında normal iş fəaliyyətini təmin etməlidir.

Сцни ишыгландырманын ян кцтляви нювц електрик ишыгландыр­масыдыр. Експозисийа залында тябии ишыгландырмадан сцнийя кечид ардыъыл вя щисс олунмадан щяйата кечирилмялидир. Бу бахымдан, адыны гейд етдийимиз лйуминессен ламплары еффектли щесаб едилир. Залын цмуми ишыгландырылмасы цчцн бу лампалар тавадан тутгун шцшя вя йа плафонлардан асылыр. Експозисийада тябии ишыгландырмадан аз фярглянян диэяр нювдян, йухарыда бящс етдийимиз комбиня едилмиш ишыгландырмадан да истифадя олунур. Бу кюзярмя вя лйуминессен ламплары иля комбиня едилмиш шякилдя щяйата кечирилир. Ашаьыдакы ъядвялдя музей яшйаларынын експозисийа залында ишыгландырма максимумлары вя нювляри юз яксини тапыр

58-ci sual Muzey əşyalarının konstruksiyası model maket sxem

Бязян експозисийанын мювзу ящатясинин тамамланмасы мягсядиля, музейдянкянар обйектлярин, щям дя бязи гядим орижинал вя гиймятли яшйаларын йенидян щазырланмасы тяляб олунур. Сюзсцз ки, истяр дяйярли музей яшйасынын, истярся дя музейдянкянар обйектин йенидян щазырланмасы яшйанын яслиня, йяни онун юлчцсц, гурулушу, рянэи, щазырланма техникасына там уйьун олмалыдыр. Йенидян щазырланан бу яшйа диэяр масштабда, башга техника иля щазырланса да, яшйанын яслилийи щаггында ейни тясяввцрц ойатмалыдыр. Аннотасийада яшйанын яслинин музей фондунда вя йа гейри-йердя йерляшмяси щаггында да мялумат верилмялидир.

Модел – обйектин имкан дахилxиндя дягиг ъли формада йенидян ишлянмясидир. «Модел» дяйишкян мигйас ясасында обйектин конструктив гурулушуну якс етдирир.Maketdən fərqli olaraq model yaradılan obyettin quruluş və funksiyalarını nümayiş etdirməlidir.Hansısa hərəkətli qurğunun, mürəkkəb texn iki quruluşa malik sistemlərlərin hərəkət prosesi və fəaliyyətlərini, məhz hərəkətli modellərlə nümayiş etdirmək olar.

Макет – обйектин дягиг олмайан, бязи шяртиликляри, щятта мцяййян елементлярин эютцрцлмяси ясасында йенидян ишлянил­мясидир.Başqa sözlə, maket nümunənin üçölçülü təsviri olub,ümumi ölşülərə uyğun olaraq xarici görünüşün müəyyən şərtiliklərlə yaradılmasını nəzərdə tutur.

Елми кюмякчи материалларын тяркибиня дахил олан схемляр айры-айры щадисялярдян ибарят олан бцтюв глобал бир щадисянин просесини, тяркибини, гаршылыглы ялагясини график формада якс етдирир.

Експозисийаларда схемлярин ашаьыдакы нювляриндян истифадя олунур: тяснифат, эенеоложи, техноложи, кинематик. Схемлярин тяснифаты щадисялярин тяркиб вя бир-бириндян асылылыг хцсусиййятлярини якс етдирир. Мясялян, эенеоложи схемляр щяр щансы бир щадисянин мянсубиййятини, инкишафыны тясвир едир. (Rəsm 5). Ян эениш йайылмыш схемляр технолоэийайа, истещсалат, сянайе щадисяляриня щяср олунанлардыр. Схем музей тамашачысында мювзу щаггында мянфяятли, лаконик формада тясяввцр йаратмалыдыр. Она эюря дя бу материалын дягиг методики ишлянмяси, цмуми яламят ясасында мянтиги бюлэцсцнц тяляб едир. Просеси якс етдирян схемлярдя мярщяляляр габарыг шякилдя тязащцр тапмалыдыр.

Музейин елми ямякдашы ряссам-дизайнеря вя йа тяртибат-чыйа схемин илкин чертйожуну тягдим етмялидир ки, бурада да сярлювщя вя йазылар тяляб олунан сявиййядя юз яксини тапсын.

Схемя щягиги, ясил експонатлар ялавя олунмагла, онлар арасындакы ялагяни хятлярля нцмайиш етдирмяк вя бунун нятиъясиндя айрыъа бир експозисийа комплекси йаратмаг олар. Мясялян, щяр щансы бир няглиййат васитясинин, мясялян, авто­мобил моторунун щиссялярини хцсуси кясикляря, айырмагла, бунлары ох ишаряляри иля тящлилетмя цсулу васитяси иля диварда яйани тясвирини вермяк олар. Бу цсулдан, хцсусиля, техники-игтисади експозисийаларда истифадя етмяк даща мягсядяуйьун вя яливеришлидир.

Йухарыда гейд етдийимиз кими, тясвири материалларын нювц кими тятбиг едилян хяритя вя планлар да експозисийа цчцн щазырланан елми-кюмякчи материаллар тяснифатына да аид едилир. Експозисийада картографик материал типиня аид олан харитя вя планлар да (мясялян, ъоьрафи, мемарлыг-планлашдырма) експонатлар силсилясиня дахилдир. Бир чох щалларда хяритя вя планлар експозисийа комплексинин эеоложи, щярби-тарихи вя с. мцтляг елементиня чеврилир. Картографик материаллар обйект­лярин мяканда йерляшмясини яйани шякилдя тясвир едян йеэаня формадыр. Хяритя – йер сятщинин шярти шякилдя кичилдилмиш тясви­ридир ки, бурада ъоьрафи йерляшмяляр, тябият вя иътимаи щадисялярин ялагяси юз яксини тапыр. План ися, кичик бир яразинин (адятян, 80 км-я гядяр) чертйожудур.

38-42-43-44 suallar Ekspozisiyanın təşkili metodları tematik ekspozisiya ansambl metdod kompleks tematik metod

Ekspozisiya metodu haqqında deyilənlərdən belə bir ümumi nəticə əldə etmək olar ki,mузей яшйларынын елми ъящятдян ясасландырылмыш топланмасы вя гурашдырылма системи експозисийа методу адландырылыр.

Bu gün mövcud olan metodların icmalı haqqında danışarkən bunların təşəkkülü tarixinə nəzər salınmasına dərin ehtiyac duyulur. XVIII əsrin sonu və XIX əsrin əvvəlləri ekspozisiyanın elmi aspektini ön plana çəkir.Muzey yaradıcılarını qiymətli hesab edilən əşyanın özü deyil, əşyanın, məhz elmi biliklər konteksti maraqlandırmağa başladı.Bundan çıxış edərək XIX əsrdə ekspozisiyanın sistemli metodla qurulması həyata keçirilməyə başladı.Bu tipdən olan ekspozisiyanın əşyavi əsasını elmi fənnin sistematikasına uyğun olaraq sistemləşdirilmiş və nümayiş etdirilmiş kolleksiyalar və əsas struktur vahidini isə, sistemli cərgə təşkil edirdi.

Müasir tədqiqatçıların əksəriyyətinin sistematik ekspozisiyaları keçmişin qalığı hesab etməklə bunların həddən artıq elmiliyi ilə tamaşaçıda sıxıntı yaratması haqqında fikirlərinə rast gəlmək mümkündür.Lakin tədqiqatlar həmin nöqteyi-nəzərin həqiqətənmi tamaşaçı maraqları üst-üstə

düşdüyünü təsdiq edir? Bir çox tamaşaçılar muzey ekspozisiyalarında, məhz nizamlılıq, sistemlilik axtarırlar.Bu xüsusiyyət bəlkə də insanın daxilinə təbiət tərəfindən əta edilmiş nizamlılığa, sistematizasiyaya meyllik xassəsindən irəli gəlir. Bu bir növ dünyanın nizamlanması kimi fəlsəfi qanunauyğunluğundan(təşəkkülünün ilkin çağlarında muzey,məhz bu cür dərk olunurdu) irəli gəlirdi.

XIX əsrin ortalarında etnoqrafik muzeylərin inkişafı ilə əlaqədar olaraq ekspozisiyaların ansambl metodu əsasında qurulması təşəkkül tapdı.Bu metodun başlıca xassəsini mövcudluq mühitində öz aralarında əlaqələri olan muzey əşyalarının bütöv bir ansambl yaratması təşkil edir.

1920-ci illərdən başlayaraq ekspozisiyaların tematik (illüstrativ) metod əsasında qurulması, həmçinin tematik ekspozisiyanın əsas struktur vahidinin tematik-ekspozisiya kompleksi təşkil etməsi təşəkkül tapır. Bu təşəkkül hadisəsi, hər şeydən əvvəl, yeni yaradılan tarixi-inqilabi muzeylərdə baş verirdi.1920-ci illərin axırlarından başlayaraq tarixi günlərə həsr edilmiş sərgilərdə yeni qurma metodu üstünlük təşkil etməyə başlayır.On illiklər ərzində sərgi işinin əsas forması olan bu sərgilər, ilk növbədə maarifləndirmə və təbliğat funksiyalarını yerinə yetirməyə istiqamətləndirilmişdilər.Bu qəbildən olan sərgi ekspozisiyaları üçün həqiqi əşyaların nümayişi vacib və aktual hesab edilmirdi; bunları nüsx

diaqrammalar və s. əvəz edirdi; yastı və səthi materiallar şitlərdə, hətta lövhə üzərində yerləşdirilirək rahat və asan şəkildə bir yerdən başqa yerə köçürülürdü.Bunlarla yanaşı,yalnız elmi-köməkçi materiallar əsasında sərgilərin təşkilinə başlanıldı.Bu metodun səciyyəvi əlamətini ekspozisiyanın qurulması prosesində eksponatların əsl muzey əşyalarına görə deyil, verilmiş mövzuya görə seçilməsini ifadə edən “əks gediş” təşkil edir.Bu və ya digər mövzunun illüstrasiyası üçün kifayətqədər həqiqi əşyaların olmaması ekspozisiya kompleksinə çoxlu sayda elmi-köməkçi materialların, məhz bu məqsəd üçün yerinə yetirilmiş təsviri incəsənət əsərləri, geniş, əhatəli mətnlərin daxil edilməsi yolu ilə həyata keçirilirdi. Demək olar ki, bu metodda qurulmuş ekspozisiyalarda əsl muzey əşyalarından heç istifadə olunmurdu.

Експозисийанын ансамбл методу ися, даща чох тарих, мемориал-хатиря ев музейляриндя тятбиг олунур. Бу методун мащиййятини музей яшйаларынын ансамбл сяъиййясиндя нцмайиши тяшкил едир. Хцсусиля, тарихи щадисяляри, шяхсиййятлярин щяйат вя фяалиййятини, мязмунуну бцтюв формада тящлил едя билян кабинетляр, мяишят яшйа вя йа аваданлыглары, сянят нцмуняляри, йашайыш интерйер вя йа екстерйерляринин орижиналы вя йа репродуксийалары вя с. буна аиддир.

Музейляр цчцн ян йени вя актуал експозисийа методу комплекс-тематик експозисийа методудур. Бу метод експозисийада тябият щадисяляринин, йахуд иътимаи щяйатын диалектик инкишафыны, гаршылыглы ялагялярини вя асылылыьыны даща чох якс етдирмяйя имкан верир. Комплекс-тематик експозисийа методу сийаси щадисяляри, синфи мцбаризяни, мцхтялиф сосиал групларын тяърцбясини, игтисади щяйатын тязащцрлярини ачан материаллар системиндя гаршылыглы ялагяни тясвир етмяйя, музей вясаитляри иля тарихи просесин щярякятвериъи гцввялярини вя ганунауйьунлугларыны эюстярмяйя имкан верир. Мящз буна эюря дя комплекс-тематик методлу експозисийа тарих, дийаршцнаслыг, ядябиййат вя башга музейляр цчцн характерикдир.

Експозисийанын лайищяляндирилмясиндя нцмайишетдирмя методунун дягигляшдирилмяси онун бядии-мемарлыьынын мягсядйюнлц тяшкили цчцн ян башлыъа шяртлярдян бирини тяшкил едир.

XIX əsrin ortalarında etnoqrafik muzeylərin inkişafı ilə əlaqədar olaraq ekspozisiyaların ansambl metodu əsasında qurulması təşəkkül tapdı.Bu metodun başlıca xassəsini mövcudluq mühitində öz aralarında əlaqələri olan muzey əşyalarının bütöv bir ansambl yaratması təşkil edir.

1920-ci illərdən başlayaraq ekspozisiyaların tematik (illüstrativ) metod əsasında qurulması, həmçinin tematik ekspozisiyanın əsas struktur vahidinin tematik-ekspozisiya kompleksi təşkil etməsi təşəkkül tapır. Bu təşəkkül hadisəsi, hər şeydən əvvəl, yeni yaradılan tarixi-inqilabi muzeylərdə baş verirdi.1920-ci illərin axırlarından başlayaraq tarixi günlərə həsr edilmiş sərgilərdə yeni qurma metodu üstünlük təşkil etməyə başlayır.On illiklər ərzində sərgi işinin əsas forması olan bu sərgilər, ilk növbədə maarifləndirmə və təbliğat funksiyalarını yerinə yetirməyə istiqamətləndirilmişdilər.Bu qəbildən olan sərgi ekspozisiyaları üçün həqiqi əşyaların nümayişi vacib və aktual hesab edilmirdi; bunları nüsxələr, əşyaların saxta nümunələri,illüstrasiyalar,sxemlər,xəritələr,cədvəllər, diaqrammalar və s. əvəz edirdi; yastı və səthi materiallar şitlərdə, hətta lövhə üzərində yerləşdirilirək rahat və asan şəkildə bir yerdən başqa yerə köçürülürdü.Bunlarla yanaşı,yalnız elmi-köməkçi materiallar əsasında sərgilərin təşkilinə başlanıldı.Bu metodun səciyyəvi əlamətini ekspozisiyanın qurulması prosesində eksponatların əsl muzey əşyalarına görə deyil, verilmiş mövzuya görə seçilməsini ifadə edən “əks gediş” təşkil edir.Bu və ya digər mövzunun illüstrasiyası üçün kifayətqədər həqiqi əşyaların olmaması ekspozisiya kompleksinə çoxlu sayda elmi-köməkçi materialların, məhz bu məqsəd üçün yerinə yetirilmiş təsviri incəsənət əsərləri, geniş, əhatəli mətnlərin daxil edilməsi yolu ilə həyata keçirilirdi. Demək olar ki, bu metodda qurulmuş ekspozisiyalarda əsl muzey əşyalarından heç istifadə olunmurdu.

Експозисийанын ансамбл методу ися, даща чох тарих, мемориал-хатиря ев музейляриндя тятбиг олунур. Бу методун мащиййятини музей яшйаларынын ансамбл сяъиййясиндя нцмайиши тяшкил едир. Хцсусиля, тарихи щадисяляри, шяхсиййятлярин щяйат вя фяалиййятини, мязмунуну бцтюв формада тящлил едя билян кабинетляр, мяишят яшйа вя йа аваданлыглары, сянят нцмуняляри, йашайыш интерйер вя йа екстерйерляринин орижиналы вя йа репродуксийалары вя с. буна аиддир.

Музейляр цчцн ян йени вя актуал експозисийа методу комплекс-тематик експозисийа методудур. Бу метод експозисийада тябият щадисяляринин, йахуд иътимаи щяйатын диалектик инкишафыны, гаршылыглы ялагялярини вя асылылыьыны даща чох якс етдирмяйя имкан верир. Комплекс-тематик експозисийа методу сийаси щадисяляри, синфи мцбаризяни, мцхтялиф сосиал групларын тяърцбясини, игтисади щяйатын тязащцрлярини ачан материаллар системиндя гаршылыглы ялагяни тясвир етмяйя, музей вясаитляри иля тарихи просесин щярякятвериъи гцввялярини вя ганунауйьунлугларыны эюстярмяйя имкан верир. Мящз буна эюря дя комплекс-тематик методлу експозисийа тарих, дийаршцнаслыг, ядябиййат вя башга музейляр цчцн характерикдир.

Експозисийанын лайищяляндирилмясиндя нцмайишетдирмя методунун дягигляшдирилмяси онун бядии-мемарлыьынын мягсядйюнлц тяшкили цчцн ян башлыъа шяртлярдян бирини тяшкил едир.

60-cı sual Ekspozisiyanın təşkilində şrift kompozisiyasının əsas xüsusiyyətləri

Експозисийа ишиндя нязяря чарпан яйани елементлярдян бири дя башлыг – сярлювщяляр, башлыг алтлыглары, арайышлар, кюмякчи васитяляр олан эюстяриъиляр, схем вя б. тяшкил едир. Бцтцн бунларын яйани образлы нцмайиши шрифтлярдя юз тяъяссцмцнц тапыр. Шрифт- йазынын график формасыдыр.

Тарихян йазынын бир нечя график тясвири формалашмышдыр. Йазынын илкин ифадяси юзцнц мцхтялиф мязмунлу тясвирлярдя тапмышдыр ки, бу тясвирлярин щяр бири иля бюйцк бир щадися щаггында мялумат ютцрмяк мцмкцн олмушдур. Йазынын бу системи пиктографийа адландырылмышдыр. Бир гядяр сонралар график формалар кясб едян вя сюзц ифадя едян идеографик йазы мейдана эялир ки, бу да щерогрифляр кими адландырылыр. Лакин йазы системинин даща камил формасы мцасир сяс-щярфи йазыдыр ки, бу да щяр бир сяс цчцн бир щярфин (графема) уйьунлуьу мювъуддур. Бир дилин щярфляр топлусу ялифба, щярфин график тясвир цслубу ися, шрифт адландырылыр. Шрифтлярин форма тяснифаты ики групла адландырылыр: гротеск вя контрастлы шрифтляр. Гротеск шрифтляр групу цфиги вя шагули хятт юлчцляринин максимал шякилдя бир-бириня йахынлыьы иля сяъиййяляндирилир. Контраст групдан олан шрифтляря ися, хятлярин бир-бириня тязадлы уйьунлуьу сяъиййявидир.

Шрифтлярин бцтцн бу хцсусиййятляри онларын бу вя йа диэяр типинин формалашмасына имкан йарадыр. Експозисийада мятнин гавранылмасы, тякъя щяъм вя мязмунуна эюря дейил, щям дя защири эюркяминя эюря тясиредиъи амилдир. Шрифтин эюркями вя формасы чох бюйцк ящямиййятя маликдир. Беля ки, чятин охунулан шрифтя етинасыз йанашан тамашачы онун цзяриндя дайанмадан мятня щеч бир диггят йетирмир. Шрифтин охунаглыьы, илк нювбядя, онун бядиилийиндян, естетик эюрцнцшцндян асылыдыр. Експозисийада икидян артыг шрифт типинин тятбиги нцмайишин сялигясиз, пинти эюрцнмясиня башлыъа сябябдир. Експозисийада шрифт композисийанын щяйата кечирилмясинин мцщцм шяртляриндян бири дя онун тамашачынын эюрмя габилиййятиня мцвафиг шякилдя йерляшдирилмясидир. Хцсусиля, мцхтялиф нювлц мятнлярин йерляшдирилмясинин оптимал варианты йазыларын эюзцн эюрмя сявиййясиндян 155 см. вя ондан аз юлчцдя олмасы тяшкил едир.

Охунуш цчцн гротеск шрифтляр даща мягсядяуйьундур. Бу хцсусиййят контраст шрифтлярдян имтина цчцн зямин йаратмыр. Онларын да юз цстцнлцйц мювъуддур: беля ки, бу шрифтляр декоратив, динамик, тянтяня характери кясб едир. Гротеск шрифтлярин ъизэиляриндян фяргли олараг бурадакы ъизэи вя хятляр арасындакы гейри-мцтянасиблик мятнин охунушу вя тез гавранылмасы цчцн ъидди манеядир. Контраст шрифтлярдян йалныз сярлювщя вя башлыгларын тяртиби кими чох гыса мятнлярин тяртибиндя истифадя даща мягсядямцвафигдир.

Шрифт композисийасы цч планда мцяййянляшдирилир: график сялигя, мятнин коммуникатив бюлэцсц, мятнин мяна мязмунун эцъляндирилмяси;

График сялигя – мцстяви цзяриндя мятнин тяртиби баъарыьыны нязярдя тутур. Бу заман ашаьыдакы гайдалары билмяк зяруридир; сярлювщя вя башлыгларда сятирдян-сятря кечидя йол вермямяк; сярлювщялярдя баш щярфлярин габарыг верилмяси бир о гядяр ваъиб дейил; сятрляр арасында мясафяляр ейни юлчцдя олмалы; сятирин сол тяряфиндян башланмыш мясафя юлчцсцня, саь тяряфдя дя риайят олунмасына чалышмаг; аннотасийа мятнляриндя, чох мисралы имзаларда гырмызы сятрлярин олмасына чалышмаг; аннотасийа характерли мятнлярдя сонунъу сятир яввялкилярдян гысадырса, мяркяздя дейил, йеня дя, сол тяряфдян башдан йазылмасы мяслящятдир; мятнин композисийа щяллиндян асылы олмайараг бцтцн сюзляр мястявинин кянарларындан ейни мясафя цзря йазылмалыдыр; рягямли материаллар йалныз рягямля йазылмалыдыр; Йухары щядд ашаьы щяддя нисбятян аз олмалыдыр; Ситатда эюстярилян имза саьда йерляшдирилмялидир; Графем вя мятнлярин юлчцсц хятлярин юлчцсцня уйьун олмалыдыр;

Мятнлярин йазылышы яввялъядян мцяййян юлчцб-бичилмя, щесаблама тяляб едир. Онун юлчцлцб-бичилмяси мятнин щяъминдян асылыдыр. Сярлювщя, башлыг алтлыглары, шцарлар, аннотасийа характерли мятнляря нисбятян даща инъялик тяляб едир.



Експозисийада мятнлярин гавранылмасы психолоэийасы бцтювлцкдя яйани васитялярин дярки психолоэийасы иля ейниййят тяшкил едир. Бу заман мятн композисийасыны еля тяртиб етмяк лазымдыр ки, ону няинки охумаг, о ъцмлядян йадда сахлайараг дярк етмяк дя асан олсун. Бу ишдя ян ваъиб амил мятнин мянаъа вя йа коммуникатив дцзэцн бюлэцсц тяшкил едир. Бу просесин мащиййяти онунла изащ олунур ки, мятн бир сыра мяна блокларына бюлцнцр. Мясялян, беля бир мязмунда мятнин йазысыны неъя тяртиб етмяли: «Йени Техниканы мянимсямякля – ямяк мящсулдарлыьыны йцксялтмяли!» Бу мятнин бир нечя вариантыны эюстяряк:



Бу мятнлярин график сялигялилик нюгтейи-нязяриндян щяр бир варианты дцзэцн вя гябул едиляндир. Бунларын щяр бири бахыш, эюрмя габилиййяти цчцн мягбулдур. Лакин нязяря алынса ки, а-в вариантларында щяр бир блок айры-айрылыгда ъязб олунмагла фикри тамамланмасына манечилик тюрядир, онда онларын гейри-мягбуллуьуну нязяря алараг йалныз б вариантыны мягбул щесаб етмяк дцзэцн оларды. а-в вариантларында мятн фрагментар охунараг онун мянасы зяифляйир вя мянтиги тамамлама юз нятиъясини тязащцр етдимир. б вариантында ися, щям мянтиги тамамлама, щям дя мятнин гурулушу, тяртиби симметрик мащиййят кясб едир. Тядгигатлар сцбут едир ки, мятнлярин симметрик бюлэцсц онларын гавранылмасыны чох асанлашдырыр.

Мятнин гавранылмасында тясиредиъи амиллярдян бирини дя шрифтлярин тясвиринин мятнин мяна мязмуну, идейасы иля вящдяти тяшкил едир. Шрифт тамашачы гаврайышына ъаваб вермялидир. Шрифтин стилистик хцсусиййятляри иля мятнин мяна мязмунунун уйьунсузлуьу тамашачыны ону охумагда чятинлик чякдийи цчцн ясябиляшдиряъякдир.

Мятнин мяна хцсусиййятляриня эюря шрифтлярдя милли тясвири елементлярдян истифадя дя ящямиййятлидир. Бу, хцсусиля, сярлювщя вя башлыгларда даща мягбулдур. Ейни принсип мцяй­йян яшйа, щадисялярин гейди иля ялагядар шрифтлярин тясвириня дя аид едиля биляр. Мясялян, «Полад» сюзцнцн йазылышында ъиддиййят, мющкямлик ящвали-рущиййяси доьуран шрифтлярля ифадяси мягсядямцвафигдир: (ПОЛАД). Буна шрифтин «Яшйави»лийи дя дейилир. Бу шрифтляр яняняви характер кясб етмяся дя, лакин ряссамын йарадыъы тяхяййцлцндян чох асылыдыр

9-cu sual Ekspozisiyada fon tərtibatı

Експозисийа залында мебелин рянэи дя залын цмуми рянэ чалары иля вящдят тяшкил етмялидир. Витрин вя стенд фонларынын рянэи експозисийанын гавранылмасында мцщцм рол ойнайыр. Она эюря дя, фон цчцн рянэ сечяркян експонатын максимал сявиййядя нцмайиш етдирилмясиня кюмяк едян рянэя цстцнлцк вермяк лазымдыр. Експонатын формасы, рянэ вя фактурасы, бязяк техникасы вя с. фон мцщитиндя габарыг яксини тапмалыдыр. Хцсусиля, бядии сянят сащяси цзря нцмунялярин нцмайишиндя фон тяртибатына диггят вермяк ваъибдир.

Ялверишли фонун тяшкилинин бир нечя практики цсулуна мцраъият едяк. Яввяла, гейд едяк ки, ряссам-дизайнерин чалар ъядвяли, китабчасы олмалыдыр. Бундан ялавя парча иля тарыма чякилмиш мцхтялиф рянэли картон щиссяляри фонун мцяййян-ляшдирилмяси цчцн ян садя цсулдур. Експонатлар йерляшдирилмиш витринин йанында щямин картон щиссяляринин нязярдян кечирилмяси иля фонун сечилмяси, мцяййянляшмясиня наил олмаг мцмкцндцр. Фон сечиляркян експонатларда цстцнлцк тяшкил едян рянэя щяссаслыгла йанашмаг лазымдыр. Бу, щям дя фонун експонатларла щармоник вящдят тяшкил етмяси цчцн ваъибдир.

Фон- експонатын тамашачы гаврайышына тясири цчцн ян ялверишли рянэ мцщитидир. Она эюря дя, ирялийя ъящд эюстярян, эерийя чякилмяйя имкан йарадан рянэлярин хцсусиййятляриня бяляд олма ян зярури биликлярдяндир. Мясялян, доймуш хроматик рянэляр ися, нисбятян пассив ящвал-рущиййя йарадыр. Она эюря дя, фон цчцн ахроматик рянэлярдян айры-айры експонатларын (щейкял, парлаг керамика) нцмайишиндя истифадя олунур. Експозисийанын тяссцратынын эцъляндирилмясиндя рянэ təzadından дцзэцн истифадя дя мцщцм ящямиййят кясб едир.Parlaq fon, bir qayda olaraq eksponatların parlaqlığının orta həddini aşmamalıdır.Məsələn, rəsm əsərlərinin çoxu 0,35 əksetmə koeffisentinə malik olduğundan divar hissələrinin də əksetmə əmsalının bu koeffisentə uyğun olması tövsiyyə olunur.Rəsm əsərlərinin nümayişi üçün fon rənginin müəyyənləşdirilməsinin ümumi qaydası rəsmdə olmayan rəngdən istifadədir! Bu zaman rəsmin rəng səthləri parlaqlıq dərəcəsindən fərqlənərək divarın rəngi ilə təzad təşkil etmiş olur. Парлаг рянэлярин йанашы олмасы онларын бир-биринин парлаглыьынын габардылмасына шяраит йарадыр. Гырмызы, сары, эюй рянэлярин кцл рянэи иля гоншулугда йерляшдирилмяси биринъилярин гатылыьыны даща да габардыр. Парлаг вя йа ачыг рянэлярин гара рянэин гоншулуьунда олмасы биринъилярин парлаэлыьыны даща да габардыр. Təzadlı рянэляр исти, йахуд сойуглуг тяяссцраты йарадыр: гырмызы рянэлярин нарынъынын йанында олмасы нисбятян истилик тяяссцраты йарадыр. Гырмызы, сары актив, эюй ися-пассив тонлардыр. Ачыг рянэляр йцнэцл, тцнд рянэляр ися аьыр щесаб едилир. Эюйдян бянювшяйийя, бянювшяйидян гырмызыйа, гырмызыдан сарыйа, сарыдан йашыл рянэя кечид эюз фяалиййяти цчцн яливеришлидир.

Рянэ, щям дя бязи təzadların габардылмасына да шяраит йарадыр, дяринлик, ъисмилик, фактура иллцзийасы йарадараг, емосионал тяссцраты формалашдырыр. Рянэ тязады мцшащидя олунан обйектин мясафя узунлуьуну ашаьы салыр.

Експонатын формасыны габартмаг цчцн яшйа вя фонун рянэ тязадындан да истифадя олунур. Ян эцълц контраст рянэя эюря тязаддыр. Дивар лювщяляриндя нцмайиш етдирилян яшйалара йцнэцллцк, аьырлыг, щяъмлярин азалдылмасы кими иллцзийаны, мящз рянэлярин щесабына щяйата кечирмяк олар. Мясялян, аь вя ачыг рянэли яшйалар гара фонда габарыг якс олунур. Бу фондан инъя, зяриф щейкялтяряшлыг нцмуняляринин нцмайиши заманы истифадя етмяк олар. Ачыг рянэли яшйаларын гара фонда нцмайиши эюрмя гыъыьыны азалтдыьы щалда, гара рянэли яшйанын аь фонда йерляшдирилмяси якс тясир верир, йяни бу фон эюзц йорур. Она эюря дя, тцнд рянэли яшйалар цчцн аь рянэли фонун мцяййянляшдирилмяси гейри-гянаят¬бяхшдир. Бу эюрмя фяалиййятинин тцнддян ачыг рянэя кечид заманы йорулмасы хцсусиййятиндян иряли эялир. Парлаг рянэли експонатларын боз рянэли фонда эюрцнтцсц яливеришли щесаб едилир.

Тяртибатда доймуш рянэлярдян ня гядяр чох истифадя олунарса, эюз бир о гядяр тез йорулар. Бу хцсусиййяти експозисийа цчцн лазым олан сятщлярин рянэлянмяси просесиндя нязяря алмаг ваъибдир. Експозисийа тяъщизатынын, хцсусиля, стенд вя шитлярин парлаг бойаларла рянэлянмяси мяслящят эюрцлмцр. Буна йалныз щансыса комплексин мязмунуну габардылмасы заманы йол вермяк олар.

Рянэли фон да эюрмя фяалиййятини йорур: даща чох бянюв-шяйи-эюй, гырмызы, нисбятян дя йашыл рянэ чаларлары эюзц йорур. Эюзцн йорьунлуьуну арадан галдырмаг цчцн ялавя рянэя бахмаг эюрмя щиссийатыны эцъляндирир. Бу хцсусиййяти дя витринляр цчцн фон сечяркян, айры-айры експонатлара тяртибат веряркян нязяря алмаг лазымдыр. Ясас рянэляр гырмызы, сары, эюй щесаб едилдийи щалда, ялавя рянэляр йашыл (гырмызыйа), бянювшяйи (сарыа), чящрайы (эюй рянэя) сайылыр.

Фон фактурасы да (материалын сятщи, онун щазырлашмасы) експонатларын нцмайишиндя мцщцм естетик ящямиййят кясб едир. Дивар вя дивар лювщяляриня тутгун сятщ эюркями вермякля нцмайиш цчцн ялверишли ишыгланма шяраити йаратмаг олар. Онун рянэлянмясиндя щеч бир парылтылыьа йол верилмямялидир, якс тягдирдя, бу експонатлара бахылмаг цчцн манеячилик тюрядяр. Хцсусиля, стенд вя планшетлярин алцминиум тозу иля рянэлян-мяси мяслящят дейилдир.

59-cu sual Eksponatın əsas seçilmə qaydaları

Експонатларын груплашдырылмасы експозисийанын мязмунуна, башлыъа мясялялярин цзя чыхарылмасына уйьун апарылмалыдыр.

Комплексляр цчцн експонатларын сечилмяси вя йерляшдирил-мяси заманы, гейд етдийимиз кими, инсанын эюрмя гаврайышы хцсусиййятляринин нязяря алынмасы чох ваъибдир. Експонатларын груплашдырылмасынын даща чох йайылмыш нювцня мяркяз, бцтцн зал бойу айры-айры стенд, дивар витринляриндя йерляшмя аиддир. Залын мяркязиндя нцмайиш етидирлян експонатлар даща чох диггяти ъялб етидйиндян о, експозисийа мювзусунун шярщини тямин етмялидир.

Експонатларын йерляшдирилмясиндя хятли вя шагули истигамятли дцзцлцш цсулу тятбиг олунур. Експонатларын хятли дцзцлцшц симметрийанын мцтляглийини ваъиб билмир. Експозисийа комплексинин мязмунундан иряли эяляряк бу асимметрик формада да ола биляр. Бу цсулдан, хцсусиля, истещсалат просесляринин нцмайиши заманы истифадя етмяк олар. Мясялян, стендин йухары щиссясиндя иш просесинин мцяййян сявиййясинин ардыъыллыьыны якс етдирян ири фотографийа нцмунялярини йерляшдирмяк олар. Ашаьы щиссядя ися, цфиги гайдада иш сявиййясини яйани формада эюстярян истещсал алят вя аваданлыглары, йарымфабрикатлары вя с. нцмайиш етдирмяк олар. Бу ъцр нцмайиш цсулу тамашачыда просес щаггында нязяри вя практики мялумат вермякля яйани тясяввцр йарадыр.

Апарыъы обйектлярин нцмайишинин мцяййянляшдирилмяси експозисийа мювзусунун гойулушу иля тяйин едилир. Залын мяркязи вя диварларында йерляшдирилмиш експонатлар диэярляриня нисбятян башлыъа ящямиййят кясб едир. Чох заман ясас експонатлары щцндцрлцк юлчцсцня эюря мцяййян едирляр. Буну, сонрадан щазырланмыш експонатлара да шамил етмяк олар, чцнки сифаришля щазырланмыш експонатларын чохуна истянилян юлчцнц вермяк олар. Кичик вя аз ифадяли експонатлара диггяти ъялб етмяк цчцн бир чох тяртибат цсулларындан истифадя олунур: мясялян, кичик яшйа иля йанашы, онун бюйцдцлмцш тясвиринин асылмасы яшйаны тяфсилаты иля мянимсямяйя имкан йарадыр.

Тамашачынын диггятинин ъялб етмяйин диэяр цсулу нцмайиш етдирилян експонатын ятрафынын бош сахланылмасыдыр. Бу цсул, бцтцн категорийадан олан яшйалара аиддир. Бядии профилли музейлярдя рясмлярин чохъярэяли, биръяргяли дцзцлцшц иля йанашы, мяшщур ясярлярин нцмайиш цчцн бцтюв бир дивар, щятта айрыъа залдан истифадяйя башлыъа йер верилир.

Апарыъы експонат вя експонат групларынын габарыг нцмайишинин тяшкилиндя онларын гейри-ади фактура вя йа даща интенсив рянэ фонунда да истифадя ясас цсуллардан щесаб едилир. Рянэ лякяляриндян истифадя заманы експозисийанын цмуми рянэ тяртибатына хялял эятирмяк олмаз. Експоната диггятин ъялб едилмяси цчцн сцни ишыгландырмадан да истифадя етмяк олар.

Нцмайиш заманы техники вя игтисади експонатларын електрикляшдирилмясинин кюмяйиндян истифадя чох бюйцк мараг доьурур. Машын вя алятлярин щярякятдя нцмайиш етдирилмяси тамашачы тяряфиндян онун дярк едилмясиндя ян сямяряли йорьунлуьу арадан галдырыр. Щярякятли модел вя макетляр, електрикляшдирилмиш схем вя хяритяляр иш динамика вя просесинин олдуьу кими, реал яксини верир. Бу ъцр експозисийаларда тамашачынын фяалыьынын йцксялдилмяси цчцн електрик просесляринин онун юзц тяряфиндян щярякятя эятирилмяси дя еффектли цсуллардандыр.

Щярякятли експонатларын екAparıcı eksponatспозисийада нцмайиши цсулундан истифадя заманы ясас вя апарыъы мювзунун кюлэядя галмасына имкан йаратмаг олмаз. Бу ъцр експонатларла експозисийаны йцклямяк онун мянфяят ямсалыны ашаьы салыр, даща чох статик йекъинс форма алыр. Щярякятли експонатларын боллуьу тамашачыны йорар, онун «сакит» експонатлара диггятини эцъляндиряр.

Беляликля, експонатларын дцзцлцшцндя нцмайишин рянэарянэ формаларынын тятбигиня диггят йетирмяк лазымдыр. Онларын щяр мянада ащянэдар вящдятиня чалышмаг лазымдыр.

Експонатларын сечилмясинин мцщцм васитяляриндян бири дя онларын щяъмлийидир. Щяъмли експонатлар вя йасты експонатлар цзяриндяки габарыг тясвирляр тамашачы тяряфиндян даща ращат гавранылыр. Бир чох експонатларын тяртибаты (габарыг шякилдя чярчивяйя салынмасы, щяъмли сятщлярдян фон кими истифадя) даща асан дярк едилир.

Тамашачы щяъмли яшйалары даща йахшы гаврайыр (щяъмчинин барелйеф, горелйеф тясвирляри): бу эюзцн эюрмя фяалиййятинин хцсусиййятляри иля баьлыдыр. Реал щяйат шяраитини якс етдирян експозисийа комплексляри даща дярин тяяссцрат йарадыр. Музей тяърцбяси сцбут едир ки, бу гябилдян олан експонатларын нцмайиши заманы йерляшдирилмяси емосионал тясирлийи артыран сяъиййяви хцсусиййятлярдяндир. Емосионал тясири эцъляндирян диэяр цсуллардан бирини дя експозисийада диорам, диорамлы макетляр, рянэкарлыг паннолары, ири щяъмли фото нцмунялярярин йерляшдирилмяси тяшкил едир.

цсулларындан сайылыр. Щярякят едян експонатларын ишя салынмасы експозисийада бахышы ъанландырыр,


Yüklə 187,93 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin