Əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası

 
 
1 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası  
 
M
əktəbəqədər Təhsil Kurikulumun təkmilləşdirilmiş layihəsi 
əsasında hazırlanmışdır 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bakı 
2017 
 
 

 
 
2 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
 
 
Giriş 
M
əktəbəqədər  təhsil  təhsilin  ilk  pilləsi  olmaqla  uşaqların  erkən  yaş  dövründən 
intellektual,  fiziki  v
ə  psixi  inkişafını,  sadə  əmək  vərdişlərinə  yiyələnməsini,  istedad  və 
qabiliyy
ətinin üzə çıxarılmasını, sağlamlığının qorunmasını, estetik tərbiyəsini, təbiətə və 
insanlara h
əssas münasibətinin formalaşmasını təmin edir. Danılmaz həqiqətdir ki, maddi 
s
ərvətlərin  insan  kapitalına  çevrilməsinin  təməli  məhz  məktəbəqədər  təhsil 
müəssisələrində  qoyulur.  Azərbaycan  Respublikasında  təhsilin  inkişafı  üzrə  Dövlət 
Strategiyasında  qeyd  edilir:  “Təməl  bacarıqlar  uşaqlıq  dövrünün  ilk  illərindən  əldə 
edildiyin
ə  görə  uşaqların zehninin erkən yaş dövründən inkişaf etdirilməsi vacibdir.  Bu 
s
əbəbdən    məktəbəqədər  təhsilin  inkişafı  dövlət  siyasətində  əhəmiyyətli  yer  tutur.” 
Az
ərbaycan  Respublikasının  Nazirlər  Kabinetinin    11  iyul  2016-cı  il  tarixli  271  nömrəli 
Q
ərarı məktəbəhazırlıq təhsilinin (1il) icbariliyinin təmin olunmasına istiqamətlənir. Qərara 
əsasən, dövlət ümumtəhsil müəssisələrində 2016-2017-ci dərs ilindən başlayaraq dövlət 
büdcəsinin  vəsaiti  hesabına  məktəbəhazırlıq  qrupları  açılmışdır.  Azərbaycan 
Respublikasının  təhsil  nazirinin  5  avqust  2016-cı  il  tarixli  548  nömrəli  əmrinə  əsasən, 
h
əmin  qruplarda  işə  cəlb  olunacaq  müəllimlərin  səriştələrinin  artırılması  məqsədilə 
öyrədici təlimlər keçirilir. 
V
əsait 36 akademik saatlıq  təlimin məzmununu əhatə edir. Buraya təlim zamanı 
istifad
ə olunacaq sənəd və materiallar salınıb. Təlimlərdə əsas diqqət inkşaf sahələrinin 
əhəmiyyətinə,  standartların  şərhinə,  həmin  standartları  reallaşdırmaq  üçün  müvafiq 
f
əaliyyətlər hazırlamağa, öyrənmənin oyun üzərində qurulmasını təbliğ etməyə, məktəbə 
hazırlıq  məsələlərində  kök  salmış  stereotipləri  sındırmağa  yönələcəkdir.  Fiziki,  sosial-
emosional,  estetik  v
ə  yaradıcı  inkişaf  sahələrinin  əhəmiyyəti  və  mahiyyəti  xüsusi 
vurğulanır.  Vəsaitdə  YUNİSEF-in  maliyyə  və  metodik  dəstəyi  ilə  ərsəyə  gəlmiş 
“Beşyaşlıların qısa müddətli təlim qruplarında məktəbə hazırlanması üçün proqram”dan 
istifad
ə edilmişdir. 
V
əsaitdə  tezaurus  (terminoloji  lüğət)  və  istifadə  edilmiş  ədəbiyyat  siyahısı  da 
var
dır. Daha çox və dərindən öyrənmək istəyənlər həmin mənbələrdən əlavə məlumat 
ala bil
ər. 
“Məktəbəhazırlığın təşkili Qaydaları” 8 yanvar 2010-cu ildən qüvvəyə minmişdir.Bu 
Qaydalar "T
əhsil haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun hazırlanıb və 
m
əktəbəhazırlığın  təşkili  məsələlərini  tənzimləyir.    Beş  yaşlı  uşaqlar  üçün 
m
əktəbəhazırlıq  zəruridir  (“Azərbaycan  Respublikasında  Təhsilin  inkişafı  üzrə  Dövlət 
Strategiy
ası”na əsasən 2020-ci ilədək mərhələli şəkildə 5 yaşlı uşaqların məktəbəhazırlıq 
t
əhsilinə cəlb edilməsi 90 faizə çatdırılmalıdır). 16 iyun 2017-ci ildə Məktəbəqədər təhsil 
haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu təsdiq edilmişdir. 
M
əktəbəqədər  yaşlı  uşağın  təhsili  onun  inkişafının  süni  surətdə  tezləşməsinə 
deyil, z
ənginləşdirilməsinə istiqamətləndirilməlidir. 
Beşyaşlıların  məktəbə  hazırlığı  “Azərbaycan  Respublikasında  məktəbəqədər 
t
əhsilin    proqramı  (kurikulumu)  (3-6  yaş)”  əsasında  həyata  keçirilir.  (Sənəd  təhsil 
nazirinin  10  iyul  2012-
ci  il  tarixli  1329  nömrəli  əmri  ilə  təsdiq  edilib.)  2017-ci  ildə 
M
əktəbəqədər Təhsil Kurikulumunun təkmilləşdirilmiş variantı Təhsil Nazirliyinə  təqdim 

 
 
3 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
edilmişdir.  Beşyaşlıların  məktəbəhazırlığı  məktəbəqədər  təhsil  müəssisələrində  (uşaq 
bağçalarında), məktəblərdə, ailədə və qısamüddətli təlim qruplarında aparıla bilər. 
 
M
əktəbəhazırlığın məqsəd və vəzifələri 
M
əktəbəhazırlığın  əsas  məqsədibeşyaşlı  uşaqların  tələb  və  imkanlarını  nəzərə 
almaqla onların məktəbəhazırlıq mərhələsində inkişafı, tərbiyəsi və təhsili prosesini təşkil 
etm
əkdir. Məktəbə hazırlığın vəzifələri: 
 
uşaqlarda oxumaq həvəsinin, onların məktəbə müsbət emosional münasibətinin 
inkişaf etdirilməsi və möhkəmləndirilməsi,  
 
uşaqların məktəbə müvəffəqiyyətlə adaptasiya olunması üçün onlarda şəxsi-sosial 
xüsusiyyətlərin formalaşdırılmasıdır. 
 
F
iziki hazırlıq:  
 
uşağın  sağlamlığının  vəziyyəti,  uşaq  orqanizminin  morfofunksional    yetişkənliyi 
(yəni bədən hissələrinin öz funksiyasını yerinə yetirmək qabiliyyəti); 
 
hərəki fəaliyyətin, xüsusilə xırda motorikanın (xırda motorika əllər və barmaqların 
dəqiq  və  xırda  hərəkətlər  toplusudur;  sinir,  əzələ,  dayaq-hərəkət  və  görmə 
sistemlərinin birgə fəaliyyəti nəticəsində yaranır)  koordinasiyasının inkişafı; 
  fiziki  qabiliyy
ətlərin inkişafı. 
 
Şəxsiyyətyönümlü hazırlıq: 
 
müstəqillik, məsuliyyətlilik, fəallıq, təşəbbüskarlıq;  
 
başqasını dinləmək və öz hərəkətlərini onunla razılaşdırmağı bacarmaq; 
 
müəyyən edilmiş qaydalara riayət etmək, qruplarda çalışmağı bacarmaq; 
 
ünsiyyətin, özünüqiymətləndirmənin formalaşması.  
 
İntellektual hazırlıq: 
 
obrazlı təfəkkürün, təxəyyülün, yaradıcılığın, məntiqi təfəkkürün inkişafı; 
 
idrakı 
fəaliyyət 
vasitələrinə 
(müqayisə 
etmə, 
analiz, 
klassifikasiya, 
ümumiləşdirmə),  ana  dilinə  və  nitqin  əsas  formalarına  (dialoq,  monoloq),  digər 
spesifik uşaq fəaliyyəti növlərinin daxilində təlim elementlərinə (quraşdırma, rəsm, 
yapma və müxtəlif oyunlara) yiyələnmək;                 
 
prosesləri  (obyektləri)  müqayisə  etmək,  ümumiləşdirmək,  qruplaşdırmaq, 
əlamətlərinə görə ayırmaq, nəticə çıxarmağı bacarmaq. 
 
S
osial hazırlıq: 
 
yüksək əxlaqi təsəvvürlərin və vətəndaşlıq hisslərinin (vətənpərvərlik, humanistlik, 
digər millətlərə hörmət) inkişafı; 

 
 
4 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
 
böyüklərlə  və  yaşıdları  ilə  ünsiyyətin  qurulmasında  yüksək  mədəni  davranış 
qaydalarının mənimsənilməsi; 
 
öz hərəkətlərində əxlaq normalarının rəhbər tutulması və onlara riayət olunması.   
Uşaqların  məktəb  təliminə  hazırlığının  effektivliyini  artırmaq  məqsədi  ilə  təlim 
m
əşğələlərində  didaktik  (öyrədici)  oyunların  tətbiq  edilməsi  faydalıdır.  Müəllim    uşağın 
oyuna  olan  marağından  istifadə  edərək  didaktik  oyunu  təlim  məqsədinə  yönəltməlidir. 
Didaktik  oyunlar  t
əlimi  uşaqlar  üçün  əlverişli  və  cəlbedici  formada  həyata  keçirməyə 
imkan verir, bu zaman t
əlim vəzifəsi həm də uşağın oyun vəzifəsi olur. 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında həftəlik məşğələlərin sayı aşağıdakı cədvələ əsasən 
12 olmalıdır.  
O cümlədən: 
№ 
Dərs məşğələləri 
Həftəlik məşğələ 
saatlarının miqdarı 
1 
Ətraf aləmlə tanışlıq 
1
 
2   
Savad təliminə hazırlıq və nitq inkişafı  
2 
3 
Bədii təfəkkürün inkişafı 
1 
4 
Məntiqi və riyazi təfəkkürün inkişafı 
2 
5 
Təsviri fəaliyyət (Rəsm/Yapma, Kəsib-
yapışdırma/Quraşdırma) - həftəaşırı
 
2 
6  Musiqi 
2 
7 
Fiziki mədəniyyət 
 2
 
  
Cəmi: 
12 
 
 H
ər məşğələnin müddəti 30  dəqiqədir. Məşğələlər arasında fasilə 10 dəqiqədir. 
Zehni g
ərginlik tələb edən məşğələlərdə 11 dəqiqədən sonra idman məşğələsi keçirilir. 
H
əftədə 4 gün olmaqla gündə 3 məşğələ planlaşdırılır. 
 
 
İnkişaf sahələri 
İnkişaf sahələri bunlardır: 
1. 
Fiziki inkişaf, sağlamlıq və təhlükəsizlik; 
2. 
İdrakın inkişafı (əqli inkişaf); 
3. 
Estetik və yaradıcı inkişaf (gözəlliyi duymaq və yaratmaq); 
4.  Sosial-
emosional  inkişaf  (insanlarla  ünsiyyət  və  əlaqələr  qurmaq,  hisslərini 
(emosiyalarını) tanımaq və idarə etmək). 
 

 
 
5 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
İnkişaf və təlim standartları 
1. Fiziki inkişaf, sağlamlıq və təhlükəsizlik
 
M
əktəbəhazırlıq qrupu (5-6 yaş) 
1.1. Fiziki h
ərəkətləri yerinə yetirir. 
1.1.1Fiziki inkişafla bağlı müəyyən olunmuş müxtəlif  hərəkətləri (qaməti düz  
saxlamaqla istiqam
əti və tempi dəyişərək yeriş və qaçış; müxtəlif əşyaların  
       
üstü, altı və arası ilə sürünmə; məhdudlaşmış sədd üzərində müvazinəti  
saxlamaqla yeriş və qaçiş; gimnastika nərdivanına pillə-pillə dırmanma;  
kürəciyi diyirlətmə; qum kisəciyini atma, topu hədəfə atma) yerinə yetirir; 
1.1.2Yerind
ə, uzununa, müxtəlif istiqamətlərə doğru və ip üzərindən tullanır. 
 
1.1.3.Topu yer
ə vuraraq irəliləyir;  
1.1.4 Kiçik motor hərəkətlərini (şəkil çəkir, konturdan kənara çıxmayaraq rəngləyir,   
verilmiş materialı və əşyanı hissələrə ayırır və birləşdirir, kontur üzrə kəsir,   
yapışdırır, quraşdırır, düzür və s.) koordinasiya edir. 
1.2. 
Masa arxasında davranış və gigiyena qaydalarına əməl edir. 
1.2.1. Gigiyena qaydalarını özünənəzarət (ehtiyac olduqda əllərini sabunla  yumaq   
          
və qurulamaq,    öz  şəxsi  əşyalardan-  daraq.  Burun dəsmalı və  salfetdən istifadə 
etmək) əsasında nümayiş etdirir; 
1.2.2. Masa arxasında süfrə mədəniyyətinə yiyələndiyini nümayiş etdirir; 
1.2.3. 
Sərbəst şəkildə özünəxidmət vərdişləri (paltarlarını səliqə ilə yığır; müstəqil   
          
şəkildə xarici görkəmində olan səliqəsizliyi aşkar edib və onu aradan qaldırır  
          
və s.) nümayiş etdirir.
 
1.3. 
Təhlükəsizlik qaydalarına əməl edir. 
1.3.1. H
əyatına və sağlamlığına təhlükə yarada biləcək hadisələrdən qorunma  
qaydalarını izah edir. 
1.3.2. T
əhlükəsizilik  qaydalarına (həşərat, bitki və əşyalar, fövqalədə hadisələr və  
t
əbii fəlakətlər (yanğınlar, zəlzələlər, daşqınlar, sel və sürüşmələr, yol  
h
ərəkəti) zamanı situasiyaya uyğun davranmaq, müvafiq qurumları;  
yanğınsöndürən, təcili yardım və polisə çağırışlar edərək köməyə çağırmaq;  
m
əişətdə ehtiyatlı davranmaq) əməl edir.   
 
2. İdrakın inkişafı 
2.1. 
Əşya və hadisələr haqqında ilkin təsəvvürə malik olduğunu nümayiş etdirir. 
2.1.1. Özü, ailəsi və Vətəni haqqında (dövlət rəmzləri, milli ordu, milli qəhrəmanlar,  
milli s
ərvətlər, tarixi günlər və abidələr, milli bayramlar) kiçik təqdimatlar edir;  
2.1.2. Verilmiş mövzu ətrafında danışır və səbəb-nəticə əlaqələrini müəyyənləşdirir; 
2.1.3. Ətraf aləmdə baş verən hadisələrə münasibət bildirir;  
2.1.4. Canlı və cansız aləmin obyektlərini (insan, heyvan, quş, bitki, qum, daş, torpaq,  
işıq) qruplaşdırır və düzgün davranış (qorumaq, mühafizə etmək,  
qiym
ətləndirmək) bacarığı nümayiş etdirir. 
2.1.5. Obyektlər haqqında məlumat toplayır, müxtəlif vasitələrlə (müzakirə edir,  
şəkillər çəkir, müxtəlif simvollar düzəldir və s.) şərh edir; 

 
 
6 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
2.1.6. 
Səma cismlərində, gündəlik havada və ilin fəsillərində, bir neçə gün/gecə,  
həftə ərzində olan dəyişikliklərdə fərqli və oxşar cəhətləri müəyyən edir,  
səbəb-nəticə əlaqələrini izah edir və məntiqi nəticələr çıxarır. 
2.2. 
Nitqi dinləyib anlayır, rabitəli danışır və nitq etiketlərindən istifadə edir. 
2.2.1. Dinləyib-anladığı fikirləri şərh edir. 
2.2.2. B
ədii nümunə, müşahidə və şəkillər əsasında fikrini sadə şəkildə şərh edir. 
2.2.3. Nitq etiketlərindən (“buyurun”, “xahiş edirəm”, “xoş gəlmisiniz”, “yaxşı yol”)  
jest və mimikalardan istifadə edir. 
2.2.4. Hərf və səsləri fərqləndirir; kəsmə əlifba vasitəsi ilə sözlər düzür. 
2.2.5. Hecalar, hecalardan sözlər, sözlərdən cümlələr, cümlələrdən şifahi mətnlər  
qurur. 
2.2.6. Nitqində əlamət, keyfiyyət, hiss bildirən, əks və eyni mənalı sözlərdən  
istifadə edir. 
2.3. Sad
ə riyazi əməliyyatları yerinə yetirir. 
2.3.1. Əşyalarla 10 dairəsində riyazi əməliyyatlar yerinə yetirir; 
2.3.2. Əşyaları formasına, ölçüsünə və sayına görə qruplaşdırır; 
2.3.3. H
əndəsi fiqurları (dairəni, üçbucağı, kvadratı) tətbiq edir; 
2.3.4.M
əkan (sağdan sola, yuxarıdan aşağıya, ortaya, küncə) və  zamana görə  
(ilin f
əsilləri, aylar, həftənin günləri, günün hissələri, saat) anlayışları tətbiq  
edir. 
2.3.5. Oyun və tədqiqatlar zamanı müxtəlif vəsaitləri (maqnit, böyüdücü şüşə,  
    
xətkeş və s.) tətbiq edir. 
 
3. Estetik v
ə yaradıcı inkişaf 
3.1. Sad
ə bədii yaradıcılıq bacarıqları nümayiş etdirir. 
3.1.1. Sad
ə kompozisiyalar qurur. 
3.1.2. T
əsvir prosesində rəng çalarlarından istifadə edir, rəngi açır, tündləşdirir. 
3.1.3. Müxtəlif kəsmə üsullarından istifadə edərək, mövzular və təsəvvürləri əsasında  
        kompozisiyalar  qurur.  
3.1.4.
Yapma (mövzular, bədii əsərlər, təsəvvürləri əsasında sadə obrazlar yaratmaq)  
bacarıqları nümayiş etdirir. 
3.1.5. 
Verilmiş nümunə və sxemlər əsasında (konstruktor, tikinti, tullantı, təbiət  
materiallarından və kağızdan istifadə edərək, fərdi və kollektiv şəkildə müxtəlif  
       
fiqurlar və kompozisiyalar düzəltmək), planlaşdırır və sadə quraşdırma  
bacarıqları nümayiş etdirir. 
3.1.6. 
Musiqi alətlərini (piano, qarmon, tütək, dəf, nağara, tar, kamança, metallafon)  
müqayisə edir. 
3.1.7. 
İfaçılıq bacarıqları (solo və xorla oxumaq; musiqili-ritmik hərəkətləri yerinə  
yetirmək; uşaq musiqi alətlərində tək və ansamblda sadə musiqi parçalarını ifa 
etmək) nümayiş etdirir. 
3.1.8. 
Müstəqil yaradıcılıq (təsviri, musiqi və konstruktiv fəaliyyət, rolların ifası)  
qabiliyyətləri nümayiş etdirir. 
3.1.9.
Müxtəlif janrda olan bədii əsərlərin məzmununa münasibət bildirir. 
3.2. 
Sadə əmək bacarıqları nümayiş etdirir. 

 
 
7 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
3.2.1. 
Fərdi və kollektiv əməyin növləri üzrə (özünəxidmət, təbiətdə əmək, əl əməyi,  
təsərrüfat-məişət əməyi) müstəqil bacarıqlar nümayiş etdirir. 
3.2.2. 
Əmək prosesində istifadə edilən alətləri adlandırır, parca və iynə-sapla sadə  
bacarıqlar nümayiş etdirir. 
3.2.3. Növbətçilik zamanı öz üzərinə düşən vəzifənin mahiyyətini anlayır və yerinə  
yetirir. 
 
4. Sosial-
emosional inkişaf 
4.1.
Ünsiyyət bacarıqları nümayiş etdirir. 
4.1.1. Ünsiyyətə girməyə cəhd edir. 
4.1.2. 
Böyüklərin mimika və jestlərinə, intonasiyasına reaksiya verir. 
4.2.  Sosial  h
əyatla  bağlı  bilik,  bacarıqlarını  və  vərdişlərini  özünəməxsus  tərzdə 
nümayiş etdirir. 
4.2.1. Öz hisslərini, baxışlarını  mimika, jest və hərəkətləri ilə ifadə edir.  
4.2.2.
Birgə oyunlarda iştirak edir. 
4.2.3. Oyuncaqlarla oynayarkən emosional (mimika, səs tonu) reaksiya verir. 
4.3. Hörmət (münasibət) və dözüm (tolerantlıq) nümayiş etdirir. 
4.3.1. Ətrafdakı insanlar arasındakı fərqlərə (fiziki, irqi, milli, dini, cinsi, sosial)   
        
dözümlülük nümayiş etdirir.  
4.3.2.İnsanlara qarşı qayğıkeş münasibət bəsləyir, çətinlik zamanı kömək edir. 
 
H
əftənin günləri 
M
əşğələlər 
M
əşğələ-
l
ərin  
M
iqdarı 
Bazar ert
əsi 
Savad t
əliminə hazırlıq və nitq inkişafı 
Musiqi  
T
əsviri fəaliyyət (Rəsm/Kəsib-yapışdırma) 
1 
1 
1 
Çərşənbə axşamı  Məntiqi və riyazi təfəkkürün inkişafı 
 Fiziki m
ədəniyyət 
B
ədii təfəkkürün inkişafı 
1 
1 
1 
Çərşənbə 
Savad t
əliminə hazırlıq və nitq inkişafı 
Musiqi 
Ətraf aləmlə tanışlıq  
1 
1 
1 
Cümə axşamı 
M
əntiqi və riyazi təfəkkürün inkişafı 
T
əsviri fəaliyyət (Yapma/Quraşdırma) 
Fiziki m
ədəniyyət 
1 
1 
1 
Yekun 
 
12 
 
  5 
yaşlı uşağın fiziologiyası, psixologiyası, öyrənmə xüsusiyyətləri 
M
əktəb  təliminə  hazırlıq  uşağın  fiziki,  intellektual,  emosional-iradi,  şəxsi  və 
sosial 
inkişafından  asılıdır.  Qeyd  olunanlar  məktəbə  hazırlığın  müxtəlif  növləri  deyil, 

 
 
8 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
onun  f
əaliyyət  formalarının  fərqli  təzahürləridir.  Məktəbə  getməyə  hazırlaşan  uşağın 
anatomik-fizioloji 
inkişafına diqqət  yetirilməlidir.  Fiziki inkişafın ləngiməsi uşağın  əqli 
f
əaliyyətinə  mənfi  təsir  göstərir.  Fiziki  cəhətdən  zəif  olan  uşaq  təlim  prosesində  tez 
yorulur,  onun  t
əlimə  həvəsi  azalır.  Adətən,  belə  uşaqların  əhali-ruhiyyəsi  aşağı  olur, 
onlar  h
ərəkətli  oyunlara  laqeydlik  göstərirlər.  Beşyaşlılarda  skeletin  sümükləşməsi, 
böyüməsi, daxili üzvlərin və sistemlərin, bütövlükdə orqanizmin inkişafı hələ davam edir. 
Odur  ki,  m
əktəbəhazırlıq  qruplarında  fiziki  hərəkətlərə,  fəal  oyunlara  xüsusi  diqqət 
yetirilm
əlidir.  Məktəbəhazırlıq  yaşı  dövründə  uşaqlarda  barmaqlarda  buğumlar  hələ 
sümükləşməmiş olduğundan onlar üçün xırda və dəqiqlik tələb edən fəaliyyətlərin icrası  
çətin olur. Həmçinin yazı yazmaq onlar üçün olduqca çətin, hətta qələmi əldə tutaraq 
n
əsə  yazmaq  ağrıverici  ola  bilər.  Halbuki  diqqət  və  dəqiqlik  tələb  etməyən,  hətta 
müəyyən  güc  tələb  edən  işləri  uşaqlar  daha  asan  yerinə  yetirirlər.  Bu  səbəbdən 
m
əktəbəhazırlıq dövründə, eyni zamanda I sinifdə şagirdlər hətta partanın sinifdə yerini 
d
əyişə bilərlər, lakin hərf və rəqəm yazılışı onlar üçün olduqca çətindir. Uşaqlar bu çətin 
proses
ə  hazırlıqsız  məcbur  edilərsə,  onlarda  yazı  ilə  bağlı  stress  və  narahatlıq 
assosasiyası  yaranar,  yazmağa  və  ümumilikdə  təlim  prosesinə  mənfi  münasibət 
formalaşar.  Qeyd  olunan  problemin  qarşısını  almaq  üçün  məktəbəhazırlıq  dövründə 
uşaqların xırda motorikasının inkişafı məqsədilə müəyyən məşqlər edilməli və hazırlıq 
prosesi keçməmiş uşaqlara hərf, rəqəm və s. yazdırmağa yol verilməməlidir. 
İdraki  proseslər  dedikdə    hafizə,  qavrayış,  təfəkkür  və  təxəyyül  nəzərdə 
tutulur. L.S.Vıqotski məktəb təliminə hazırlığın yalnız təsəvvür ehtiyatının miqdarından 
yox,  daha  çox  idraki  proseslərin  inkişaf  səviyyəsindən  ibarət  olduğunu  söyləmişdi. 
Vıqotski 3-7 yaşı məktəbəqədər dövrə aid edirdi. O, qeyd edirdi ki, 3 yaşından sonra 
uşaqların düşüncəsində keyfiyyətcə fərqli dəyişiklik baş verir. Əgər indiyənədək uşağın 
dünyanı  öyrənməsində  qavrayış  funksiyası  əsas  rol    oynayırdısa,  məktəbəqədər  yaş 
dövründə  yaddaş  mərkəzdə  durur.  Buna  görə  3  yaşa  qədər  uşaqlar  spontan 
öyrənirlərsə, məktəbəqədər yaşda artıq qarışıq, spontan-reaktiv öyrənmə tipi formalaşır 
v
ə 7 yaşında - məktəb dövründə reaktiv öyrənmə aparıcı öyrənmə növünə keçir. Məhz 
diqq
ət uşaqların hər hansı bir biliyi məqsədli əldə etməsi üçün  reaktiv növə keçməyə 
imkan verir.   
 
Əgər  insan  etdiyi  bir  işin  üzərində  diqqətini  cəmləşdirə  bilmirsə,  fəaliyyət  
m
əqsədyönlü  və  səmərəli  şəkildə  aparıla  bilməz.  Diqqətin  inkişaf  səviyyəsi  uşağın 
m
əktəb  təlimində  müvəffəqiyyət  qazanmasında  çox  böyük  rol  oynayır.  Uşağı  məktəbə 
hazırlamaq üçün ilk növbədə onun diqqətini və müşahidəçilik qabiliyyətini  tərbiyə etmək 
lazımdır. 5 yaşlı uşaqlarda qeyri-ixtiyari diqqət üstünlük təşkil edir: uşaq öz diqqətini idarə 
ed
ə bilmir və çox hallarda xarici təsirlərdən asılı  olur. Bütün bunlar onun fikrini bir yerə 
c
əmləşdirə  bilməməsində,  fikrin  yayınmasında,  məşğuliyyətin  tez-tez  dəyişməsində 
özünü  əks etdirir.   Psixoloqların fikrinə  görə,  uşaqda ixtiyari qavramanın formalaşması 
ixtiyari  diqq
ətin əmələ gəlməsinə və nitqin inkişafına təsir göstərir. Məktəbəqədər yaşlı 
uşağa diqqətini idarə etməyi öyrətmək üçün ona ucadan mühakimə yürütməyi təklif etmək 
lazımdır. 
Hafiz
əni  (yaddaşı)  inkişaf  etdirməyin  bir  çox  yolu  var.  Amma  məktəbəhazırlıq 
qruplarında və məktəbdə heyif ki, yalnız şeir əzbərləmək üsulundan istifadə edirlər ki, bu 

 
 
9 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
da düzgün deyil. Poeziyanın ilkin və ali missiyası hafizəni möhkəmləndirmək deyil, hissləri 
v
ə fikirləri inkişaf etdirməkdir. Toxunma hafizəsini (yaddaşını) inkişaf etdirmək xüsusilə 
vacibdir.  Yaxşı  inkişaf  etmiş  toxunma  (lamisə)  yaddaşı  olan  uşaqlar  məktəbdə  daha 
uğurlu olurlar. 5-6 yaşlı uşaqlarda yaddaş qeyri-ixtiyarilikdən ixtiyariliyə doğru irəliləyir. Bu 
dövrdə  uşaq  yadda  saxlamaq  və  yadda  qalanları  nəql  etmək  üçün  qarşısına  məqsəd 
qoyur.    O,  yalnız  eşitdiklərini  yox,  eyni  zamanda  istədiklərini  də  məqsədyönlü  şəkildə 
yadda saxlaya bilir. Hafiz
ənin inkişafında bütün fəaliyyət növləri, xüsusilə oyun çox böyük 
rol  oynayır.  Oyunda  uşaq  üçün  hər  şey  əyani,  konkret  bir  məna  daşıdığı  üçün  oyun 
formasında 
müxtəlif 
bilik, 
bacarıq 
və 
v
ərdişlərin 
m
ənimsənilməsi 
daha 
m
əqsədəuyğundur.Oyun  zamanı  uşaq,  növbəti  mərhələyə  (İntellektual-öyrənmə) 
hazırlaşır. Bu dövrdə uşaq situasiyanı (məs., məktəb oyunu) dəfələrlə oynamaqla şagird 
olmaq n
ədir sualına cavab axtarır və tapır, bu rolu özününküləşdirir və qəbul edir. Qeyd 
etm
ək  lazımdır  ki,  yeni  situasiya  məs.,  məktəb  rejimi  uşaq    tərəfindən  dəfələrlə 
oynanılmırsa, bu zaman uşaq üçün məktəb normaları anlaşılmaz qalır və onu qorxudur. 
Bu  dövrdə  böyüklərin  oynamağa  icazə  verməməsi  uşağın  məktəbə  hazır  olmasını 
sürətləndirmir, əksinə ləngidir. 
Vıqotskinin  fikrincə, məktəbə hazır olmaq – müəyyən dərəcədə ətraf aləmin əşya 
v
ə  hadisələrini  ümumiləşdirməyi  və  fərqləndirməyi  bacarmaq  deməkdir.  Məntiqi 
t
əfəkkürün  əsasları  uşaqların  əşya  və  hadisələri  təsnif  etmək  bacarıqlarında  özünü 
göstərir.  Məktəbəqədər  dövrün  sonunda  uşaqlar  əşyaları  tematik  qruplara  («mebel», 
«meyvə», «geyim» və s.)  ayırmağı bacarır. Beləliklə, növ, cins anlayışı formalaşır (alma, 
armud, heyva, nar, xurma 
– meyvədir).  Bütün fəaliyyət növləri ilə məşğul olduğu zaman 
uşaqlarda  ümumiləşdirmə,  təsnif  etmə,  təcrid  etmə,  müqayisə  etmə,  səbəb-nəticə 
əlaqələrinin qurulması  kimi əqli əməliyyatlar inkişaf edir. Beləliklə, uşaq cümlənin, mətnin, 
şəklin  əsas  fikrini  anlaya  bilir,  bir  neçə  şəkli  oxşar  xüsusiyyətlərə  görə  ümumiləşdirir, 
müəyyən əlamətə görə şəkilləri qruplaşdıra bilir və s.   
Sensor  inkişaf  (hisslərin  inkişafı)  məktəbəqədər  yaşlı  uşaqların  əqli  inkişafının 
t
əməlində  duran  əsas  istiqamətlərdəndir.  Bu  yaşda  uşaqların  hiss  orqanları  daha  da 
t
əkmilləşir,  görmə  və  eşitmə  qabiliyyətləri  yaxşılaşır,  rəng  seçimində  dəqiqlik  və 
h
əssaslıq müşahidə olunur, musiqi duyumu və fonematik eşitmə qabiliyyəti inkişaf edir. 
M
əkana bələdləşmə, əşyaların yerləşməsi və xüsusiyyətləri haqqında biliklər təkmilləşir.   
M
əktəbəqədər yaşlı uşaqların hafizəsinin inkişafının ən mühüm  yollarından biri  
yardımçı, xüsusilə simvolik vasitələrin köməyi ilə yadda saxlamadır. Bu zaman uşaq öz 
hafiz
əsini idarə edərək, bir əşyadan, məsələn, şəkildən, digər əşyanın əvəzedicisi kimi 
istifad
ə  etməyi bacarır.  Bu xüsusiyyət  hafizəni təfəkkür ilə  əlaqələndirir  və  təfəkkürün 
simvolik funksiyasını inkişaf etdirir.   Məktəbəqədər dövr ərzində təfəkkür iki istiqamətdə 
inkişaf  edir:  əyani-əməli  və  əyani-obrazlı.  Əyani-əməli  təfəkkür  məktəbəhazırlıq 
dönəmində  üstünlük  təşkil  edir.  Uşaqlar  əyani  formada  fikirlərini  ifadə  edirlər,  kiçik 
m
əktəbli yaş dövründə əyani-əməli növdən əyani-obrazlı təfəkkürə keçid baş verir. Yəni 
uşaq artıq fikirlərini sözlərlə ifadə etməyi öyrənir. Məktəbəhazırlıq dövründə bu prosesə 
keçidin daha rahat olması üçün müəyyən işlər görülməlidir. Məsələn, uşaq “bunu necə 
etdin?”  sualına  fəaliyyəti  təkrar  edərək  “belə  etdim”  cavabını  verir  (qurduğu  evciyi 
dağıdıb yenidən qurur). Bundan sonra müəyyən suallar verilməlidir: məsələn, “Qırmızı 

 
 
10 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
kubun üstünə hansını qoydun?”, “O, hansı rəngdir?”, “Bu evdə kimlər yaşaya bilər?” və 
s.  Suallar  vasit
əsilə uşaq düşünməyə və cavab verməyə təhrik edilir, beləliklə, əyani-
əməli təfəkkürdən əyani-obrazlı təfəkkürə keçid daha rahat baş verir. 
M
əktəbəqədər  dövrün  sonunda  obrazlı  təfəkkür  son dərəcə  konkret  və  situativ 
olur. Uşaq nəinki əşyanı əlamətlərinin rəngarəngliyi ilə təsəvvür edir, o, eyni zamanda 
on
un mühüm xüsusiyyət və əlaqələrini də seçməyə qadirdir. Onda artıq əyani-sxematik 
t
əfəkkür formalaşır. Bu təfəkkür növü uşağın əşyanın müxtəlif sxematik təsvirlərini (plan, 
maket, sad
ə cizgilər və s.)  anlamasını və uğurla istifadə etməsini bildirir. Uşaqlar şərti 
t
əsvirlərin  daha  da  mücərrəd  əlaqələrini  (cümlədə  sözlər  arasında,  sözlərdə  hərflər 
arasında  əlaqələri  və  s.)  anlamağa  başlayırlar.    Əgər  məktəbəqədər  dövrdə  uşaqda 
əyani-obrazlı  təfəkkür  kifayət  qədər  formalaşmayıbsa,    I  sinifdə  o,  söz  və  cümlələrin 
sxeml
ərini  tərtib  etməkdə,  şərti  işarələr  və  oxlar  vasitəsilə  riyazi  məsələlərin  şərtini 
düzgün yazmaqda  çətinlik çəkir.   
M
əktəbəqədər dövrdə uşaqlarda məntiqi-mücərrəd təfəkkürün əsasları qoyulur. 
Bu,    mücərrəd  mühakimə  yürütmə  bacarığı  tələb  edir.  5-6  yaşlı  uşaqlarda  məntiqi-
mücərrəd  təfəkkürün  əsasları  əyani-obrazlı  təfəkkürə  əsaslanır  və  onun  təbii  davamı 
kimi inkişaf edir. Uşaqlar ətraf mühitdə olanları sadə şəkildə təhlil edə bilirlər. Mühüm və 
ikinci  d
ərəcəli  xüsusiyyətləri  ayırmaq,  sadə  mühakimə  yürütmək,  düzgün  nəticə 
çıxarmaq bacarıqlarına yiyələnirlər. Bu bacarıqlar uşaqların bilik dairəsi ilə məhdudlaşır. 
Bilik  dair
əsi  çərçivəsində  uşaq  uğurla  səbəb-nəticə  əlaqələrini  qurur,  bu  isə    uşağın 
nitqind
ə öz əksini tapır.  
Uşağın istifadə etdiyi obrazlar yalnız əvvəllər gördüyü və ya eşitdiyi obrazlardan 
ibar
ət  deyil,  eyni  zamanda  onun  bilavasitə  qavramadığı,  təxəyyülündə  canlandırdığı 
obrazlardan  ibar
ətdir.  Obrazlar  uşağa  real  aləmin  zaman  və  məkan  çərçivələrindən 
çıxmağa  imkan  yaradır.  Məhz  bu  obrazlar  təxəyyülün  əsas  xüsusiyyətlərindən  sayıla 
bil
ər. Təxəyyül insana keçmiş təcrübəsinə əsaslanaraq yeni obrazların yaradılmasına 
imkan verir.   
T
əxəyyülün  inkişafında  əsas  məsələ,  gözlənilən  nəticəni  onun  həyata 
keçirilməsindən əvvəl təsəvvür etməkdir. Təxəyyül bərpaedici (əşyanın təsvirinə görə) 
v
ə yaradıcı (yeni obrazların yaradılması) ola bilər. Uşaqda ilkin təxəyyül bütünlüklə zahiri 
vasit
ələrə  əsaslanır,  real  hərəkətlərdən  ayrılmır.  Tədricən  zahiri  vasitələrə  ehtiyac 
qalmır.  Təxəyyülün  inkişafına  uşaqların  bütün  fəaliyyət  növləri,  xüsusilə  də  rəsm, 
quraşdırma,  ədəbi  əsərlərin  oxunması,  oyun  və  digər  fəaliyyətlər  təsir  göstərir. 
T
əxəyyülün uşağın psixi inkişafında rolu çox böyükdür; o, uşağın ətraf aləmi daha yaxşı 
d
ərk etməsinə, şəxsiyyətinin inkişafına imkan yaradır.   
5-
6  yaşlı  uşaqlarda  nitqin  inkişaf  xüsusiyyətləri.  Uşağın    təfəkkürünün 
inkişafında    nitq    böyük  rol  oynayır.  Təfəkkürlə  bilavasitə  bağlı  olan  nitq  iki  funksiyanı 
yerin
ə  yetirir:  o,  bir  tərəfdən  başqaları  ilə  ünsiyyət  vasitəsidir,  digər  tərəfdən  təfəkkür 
formasıdır.  Belə  ki,  insan  daxili  nitqin  köməyi  ilə  sözlərlə  fikirləşir.  Daxili  nitqin  əmələ 
g
əlməsi  4-5  yaşından  formalaşmağa  başlayır  və  onun  köməyi  ilə  uşaq  gələcək  işi 
planlaşdırmağı öyrənir. Bu dövrdə nitq inkişafı üzrə iş səs mədəniyyətinin tərbiyəsi, lüğət 

 
 
11 
M
əktəbəhazırlıq qruplarında işin təşkili metodikası
 
 
ehtiyatının zənginləşdirilməsi, nitqin qrammatik quruluşunun təkmilləşdirilməsi, dialoji və 
monoloji nitqin formalaşdırılması, həmçinin savad təliminə hazırlığı nəzərdə tutur.    
Nitqin  düzgün  formalaşması  üçün  artikulyasiya  aparatının  inkişafı  mühümdür. 
Artikulyasiya orqanlarının işi nəticəsində nitq səsləri əmələ gəlir. Səslərin aydın tələffüz 
edilm
əsi üçün nitq orqanlarının vəziyyətinin və hərəkətinin düzgünlüyü, fonematik eşitmə 
z
əruridir.  Nitqeşitmə  qabiliyyəti  dedikdə,    diqqətli  dinləmə  və  sözlərin  başa  düşülməsi, 
nitqin  müxtəlif  keyfiyyətlərini    qavramaq  və  fərqləndirmək  nəzərdə  tutulur.  Nitqeşitmə 
qabiliyy
ətinə yiyələnmək yaxşı fonematik eşitməyi, yəni ana dilinin bütün səslərini düzgün 
eşitməyi, səslənməsinə görə yaxın səsləri fərqləndirməyi təmin edir. 
Uşağı  məktəbə  hazırlamaq  üçün  onun  yaş  xüsusiyyətlərini  bilmək  zəruridir.  Amma 
müəllim nəinki ümumi yaş xüsusiyyətlərini, eyni zamanda fərdi keyfiyyətlərini də nəzərə 
almalı, inkişafını izləməli və məktəb təliminə hazır uşaqlar yetişdirməyi bacarmalıdır.