Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"Sizə (bunlar) haram qılınmışdır: Analarınız, qızlarınız, bacılarınız, bibi/hələləriniz, xalalarınız, qardaş qızları, bacı qızları."

Bu sayılanlar nesep baxımından evlənilməsi haram olan qadınlardır. Bu qadınlar yeddi zümrədir. Ana, doğum yolu ilə adamın nesebinin söykən/dözdüyü qadındır. Bu analıq birbaşa da olar, insanı doğuran qadın kimi; atanın və ya ananın anası və daha yuxarısı kimi vasitəli də olar. Qız, özündən doğulmuş olması səbəbi ilə nesebi adama söykən/dözən kimsədir. Adamın öz sulbünden doğan qızı və oğulunun və qızının qızı və daha aşağısı kimi. Bacı, eyni anadan, eyni atadan və ya eyni ana-atadan birbaşa doğulmuş olması cəhəti ilə nesebi adama söykən/dözən qadındır. Bibi/hələ, atanın bacısıdır. Ata və ya ana tərəfindən babanın bacıs(n)ı da bibi/hələ hökmündədir. Xala, ananın bacısıdır. Ata ya da ana tərəfindən babanın bacıs(n)ı da xala hökmündədir.

Anaların və onların arxasından gələn zümrələrin haramlığından məqsəd, onları evləndirmənin haramlığıdır. Bu, ayənin mütləq meydana gəlinin ifadə etdiyi, hökmlə mövzunun münasibətindən aydın olur. Eynilə "Ölü və qan sizə haram qılındı." (Maidə, 3) ayəs(n)i kimi. Yəni bunların məğlub et/yeyilməsi sizə haram qılındı. Bir də "O torpaqlar onlara qadağan edildi." (Maidə, 26) Yəni o torpaqlarda oturmaq onlara qadağan edildi. Məşhur olan bu ifadə tərzinə ağılı məcaz deyilir. Bu nöqtəni yaxşıca qavra və onu qənimət bil.

Lakin bu şərh bir sonrakı ayədəki "Sahib olduğunuz nökərlər müstəsna" ifadəsi ilə uyğunlaşmaz. Çünki yeri gəlincə açıqlanacağı kimi nikah əlaqəsindən deyil, cinsi əlaqədən edilmiş bir istisnadır. Ayrıca bu şərh yeri gəlincə açıqlanacağı kimi bir sonrakı ayədəki "Bunun xaricində qalanı iffətli olmaq, zina etməmək üzrə mallarınızla axtarışınız sizə halal qılındı." ifadəsi ilə də uyğunlaşmaz. Elə isə doğrusu bu ifadədə haram olması açıqlanan, nikah əlaqəsi deyil, cinsi əlaqədir. Lakin uca Allahın bilinən üslubu lazımınca, teeddüben və dili ədəbsizlikdən qorumaq üçün açıqca deyilmədi.

Bu ayədə yalnız kişilər həmsöhbət alınır, qadınlara səslənilmir. Məsələn "qadınların oğulları ilə evlənmələri haram qılındı" və ya "qadın ilə oğulu arasında nikah olmaz" deyilmir. Çünki təbii olaraq istəkdə ol/tapılma və evlilik təklifi yalnız kişi tərəfindən edilər.

Ayədə həm çoxluğa səslənilir, həm də qadağanlılıq "analar, qızlar" kimi çoxluq ilə əlaqələndirilir. Bu ifadə dağılımdakı məşhurluq və əhatəliyi ifadə edir. Yəni 'içinizdən hər bir kişiyə anası, qızı... haram qılındı.' Çünki sayılan qadınların bütününü, xitab edilənlərin bütününə qadağan etmək mənasız olduğu kimi hər kişinin anasını və qızını, məsələn hər kişiyə haram etmənin də mənas(n)ı yoxdur. Çünki belə bir hökm qoymaq, evlilik təşkilatını kökündən qadağan etmək demək olar. Buna görə ayənin tərcüməs(n)i 'hər kişiyə anası, qızı və bacıs(n)ı... ilə evlənməsi haramdır.' şəklindədir.

"Sizi əmizdirən süd analarınız, süd bacılarınız." Bu ifadə ilə evlənmə qadağanı səbəbə söykənən qadınların sayılmasına girişilir. Bunlar yeddi zümrədir. Altısı bu ayədə açıqlanır, yeddincisi isə "Atalarınızın evləndiyi qadınlarla evlənməyin..." ayəsinin ehtiva etdiyi zümrədir.

Ayə, axışı etibarilə süd verən qadın ilə əmizdirdiyi uşaq arasında analıq-oğulluq əlaqəsi, oğlan ilə süd qardaşı arasında qardaşlıq əlaqəsi nəzərdə tutduğuna dəlalət edir. Çünki bu hökm qəbul edilmişlik ədası daşıyan bir rahatlıq içində ifadə edilir. Demək ki, şəriətə görə süd əmmək nesebe söykənən bir əlaqə meydana gətirir. İrəlidə toxunacağımız üzrə bu hökm, yalnız İslam dininə xas bir xüsusiyyətdir.

Səhih olaraq həm Sünni həm də Şiə kanallarının nəql etdiklərinə görə, Peyğəmbərimiz (s. a. a) "Şübhəsiz Allah nesep yolu ilə haram etdiyini əmizdirmə yolu ilə də haram etdi." buyurur. Buna görə nesep yolu ilə evlənilməsi qadağan edilən zümrələrin qarşılığı olan əmizdirmə yollu qohum zümrələrinin də qadağan əhatəsinə girmələri lazımdır. Bu zümrələr ana, qız, bacı, bibi/hələ, xala, qardaş qızı və bacı qızıdır. Əmizdirmə əməliyyatının nə qədər süd əmməklə reallaşdığı, xüsusiyyət, hal, müddət və bənzəri hökmlərdə evlənmə qadağanının yayılmasının şərtlərinin nələr olduğu kimi məsələlər fiqh elminin mövzularıdır. Bunları araşdırmaq bu kitabın mövzusu xaricində qalar. "Süd bacılar" demək, kişinin atasından qaynaqlanan süd ilə anasının əmizdirməsindən meydana gələn bacı deməkdir.

"Qadınlarınızın anaları (qayınanalarınız)" Haqqında danışılan bərabər/yoldaşlar ilə cinsi əlaqədə ol/tapılılmış və ya ol/tapılılmamış olması, fərq etməz. Çünki qadınlar kişilərə izafə edildiklərində bundan qeydsiz şərtsiz bərabər/yoldaşlar aydın olar. Bunun dəlili, "Özləriylə birləşdiyiniz bərabər/yoldaşlarınızdan olub... əgər onlarla birləşməmişsinizsəsə..." ifadəsində iştirak edən qeydləndirmədiyər.