Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"Və iki bacıs(n)ı birlikdə almanıq; ancaq keçmişdə olanlar xaric." Bu ifadənin məqsədi, bərabər/yoldaş həyatdaykən, yoldaşlıq xüsusiyyəti davam edirkən onun bacıs(n)ı ilə evlənmənin haram olduğunu bildirməkdir. İfadə, bu məqsədi izah edən ən/en yığcam, ən gözəl ifadədir. İfadənin mütləqliyi, iki bacıla eyni anda evlənmə vəziyyətinə dönükdür. Bu səbəbdən özü ilə evli olunan bir bacının boşanması və ya ölməsi üzərinə onun bacısını evləndirmənin qarşısında heç bir maneə yoxdur. Bunun dəlili, Peyğəmbərimizin (s. a. a) zamanına qədər çatan Müsəlmanlar arasında qəti bir tətbiqin var olmasıdır.

"Ancaq keçmişdə olanlar xaric" ifadəsi, əvvəlki ayələrdəki "Keçmişdə olanlar xaric; atalarınızın evləndiyi qadınlarla evlənməyin." (Nisa, 22) ifadəsi kimidir və cahiliyyə dövrü Ərəbləri arasında tətbiq olunmaqda olan iki bacıs(n)ı birlikdə, eyni anda nikah altında saxlamağa istiqamətli bir şərhdir. Bu ifadə, iki bacıla eyni anda evli olmanın bu ayənin enişindən əvvəlki tətbiqlərinin bağışlanıldığını ifadə etmək istəyir. Yoxsa ayənin enişindən əvvəl nikah edilib ancaq ayə endiyi zaman tətbiqə keçilməsinin sərbəst olduğu deyilmək istənmir. Tərsinə ayə bu evliliklərin etibarsız olduğunu ifadə edir. Çünki belə bir tətbiq hərəkəti olaraq iki bacıs(n)ı bir araya gətirməkdir. Eyni xüsusiyyətdəki "keçmişdə olanlar xaric, atalarınızın evləndiyi qadınlarla evlənməyin." ayəsinin eniş səbəbi də bunu göstərir. Çünki Peyğəmbərimiz (s. a. a) o ayənin enişindən sonra daha əvvəl atalarının bərabər/yoldaşları ilə evlənmiş olanların nikahlarını etibarsız sayaraq söz mövzusu cütlərin ayrılmalarını əmr etmişdir.

Həqiqətən bizim üçün əməl baxımından əhəmiyyət daşımayan köhnə edilmiş bir evlilikdən haramlığın qaldırılması, caiz olmaqla xarakterizə edilməsi və bu keçmiş əməliyyatın özünə əfv gətirilməsi, hərçənd heç bir təsiri olmayan boş və faydasız bir əməliyyatdır; lakin əməliyyatın arxada buraxdığı nəticələndirər baxımından bəzi faydaları vardır. Doğulmuş uşaqların təmizliyinin qeydiyyatı, bu doğumlar yolu ilə ibarət olan/yaranan qohumluqların etibarlı sayılması vs. kimi.

Başqa bir deyişlə, keçmişdə eyni anda nikah altına alınan iki bacının hər ikisi və ya biri öldüyündə ya da hər ikisi və ya biri boşandığında bu köhnə evliliyi qadağan və ya sərbəst saymanın mənas(n)ı yoxdur. Lakin bu nikahın məhsulu olan uşaqların təmiz olduqlarının qeydiyyatı baxımından onun haramlığının qaldırılması yerindədir. Ayrıca bu uşaqlarla onları dünyaya gətirən ataları arasındakı qohumluğun və atalarının digər qohumlarıyla əlaqələrinin etibarlı sayılması da bu yolla reallaşan bir faydalı nəticədir ki bu nəticələndirər, miras və evlilik kimi hökmlərdə təsirlidirlər.

Buna görə "keçmişdə olanlar xaric" ifadəsi, ayədəki hökmün bir istisnasıdır. Tək bu istisna hökmün qanuni nəticələrindən edilir. Yoxsa qanundan əvvəl edilmiş əməliyyatın özü ilə əlaqədar bir istisna deyil. Bundan ötəri bu istisna təfsirçilərin ifadə etdiklərinin tərsinə, mun-katı=kopuk istisna deyil; muttasıl=bitişik istisnadır.

Bu istisnanın yalnız "iki bacıs(n)ı birlikdə almanıq" ifadəsinə deyil, ayədə sayılan bütün qadın zümrələrinə dönük olması da mümkündür. Hərçənd Ərəblər bu qadağan edər içində yalnız iki bacıla evlənmə qadağanını tapdalayırdılar. Analarla, qızlarla və ayədə saylı digər qadın zümrələri ilə evlənmə kimi adətləri yox idi. Tək bu ayələrin endiyi dövrdə evlənməsi qadağan edilən bu qadın zümrələri ilə evlilik etmə ənənəs(n)i olan Farslar, Romalılar kimi mədəni və ya primitiv millətlər vardı. Əlbəttə söz mövzusu tətbiqlər arasında millətlərə görə fərqliliklər vardı. Bilindiyi kimi İslam, Müsəlman olmayan millətlərin öz inanclarına görə etdikləri evlilikləri etibarlı sayar. Bu səbəbdən uşaqların təmiz olduqlarına hökm edər və İslamı qəbul etdikdən sonra köhnə qohumluq əlaqələrinin etibarlılığını qəbul edər. Bu belə olmaqla birlikdə birinci təfsir daha diqqətə çarpandır.