Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"Allah sizə (hökmləri) açıqlamaq və sizi, sizdən əvvəlki (yaxşı)lerin yollarına və qanunlarına çatdırmaq... istər." Bu ifadə, son üç ayədəki hökmlərin qanuniləşdirilməsindəki məqsədi və bu hökmlər tətbiq olunduğunda gətirəcəkləri faydaları açıqlayır və onlara işarə edir. "Allah sizə açıqlamaq... istər." Yəni uca Allah sizə dünyanızın və axirətinizin xoşbəxtliyini təmin edəcək olan dini hökmləri, dini məlumatlar ilə hökmlərini sizə açıqlamaq istəyir. Buna görə "yubeyyinu" hərəkətinin mefili, mövqesinin ucalığını və böyüklüyünü vurğulamaq məqsədiylə cümlədən hazfedilmiştir. "Yubeyyinu" hərəkəti ilə "yehdiyekum" hərəkətinin "sunenellezine" üzərində amil olma baxımından zidd düşdüyü və onun hər iki hərəkətə mef'ul olma ehtimalı da vardır.

"və sizi, sizdən əvvəlki (yaxşı)lerin yollarına və qanunlarına çatdırmaq... istər." Yəni dünya həyatını Allahın razılığı uyğun olaraq təşkil edən, beləcə dünya və axirət xoşbəxtliyinə çatan sizdən əvvəlki peyğəmbərlərin və saleh ümmətlərin həyata tərzlərini sizə tanıtmaq istəyir. Bu şərhə görə köhnələrin həyata tərzlərindən məqsəd, bunların detalları və bütün xüsusiyyətləri deyil, ana xəttləridir. Ayə belə şərh olununca köhnə ümmətlərin hökmlərinin bu ayələrlə belə neshedilmiş olduğu etirazı söz mövzusu olmaz. Hz. Adəmin (ə.s) ənənələrinə görə qardaş ilə bacının evlənə bilmələri kimi. Hz. Yaqubun (ə.s) ənənələrinə görə iki bacı ilə eyni anda evlənə bilməsi kimi. Bəzi rəvayətlərə görə Hz. Yaqub (ə.s), Yahudanın anası Leyya ilə Yusufun anası Rahil adındakı iki bacıs(n)ı, nikahı altında birləşdirmişdi.

Bir təfsirə görə bu ayəyə başqa bir məna verilir. O məna da budur: Ayənin məqsədi bütün keçmiş millətlərin ənənələrini tanıtmaqdır. Bu millətlər istər haqq yolda, istər batil yolda olsunlar. Yəni "Biz haqq-batil ayrımı etmədən sizə bütün köhnə ənənələri tanıdırıq. Məqsədimiz, sizin şüurlu bir ayırd etmə edərək bu ənənələrin haqq olanlarını almanıq, batil olanlarını buraxmanızdır."

Bu mənanın qorxusu yox. Tək Quranda hidayət bu mənada istifadə edilməz. Bu söz istifadə edildiyi zaman haqqa çatdırmaq və ya haqqı istəmək mənasında istifadə edilər. Bu ayələrdə olduğu kimi: "Sən istədiyini doğru yola çatdıra bilməzsən. Lakin Allah dilədiyi kimsəni doğru yola çatdırar." (Qəsəs, 56) "Biz insana doğru yolu göstərdik. Artıq o istər şükr edər, istəsə nankor olar." (İnsan, 3) Quran zövqünə ən/en uyğun gələn üslub, söz mövzusu mənaları 'şərh, izah etmə' vs. sözlər ilə ifadə etməsidir.

Bəli. Əgər "yubeyyinu" və "yehdiyekum" fiilerinin "sunenellezinə" üzərində özlərinə məmul etmə baxımından vuruşduqları və Allahın tövbə etməsi də onunla elin idili olaraq ələ alınar və ifadənin "Allah sizə sizdən əvvəlkilərin ənənələrini açıqlayır. Sizi onların doğru olanlarının şüuruna çatdırır və sınanıldığınız batilləri haqqındakı tövbələrinizi qəbul edir." şəklində bir məna daşıdığı qəbul edilsə, bu təfsir tərzinin bir dayağı olmuş olar. Çünki bu ayədən əvvəlki ayələrdə bəzi köhnə millətlərin ənənələrinə, bunların haqq və batil olanlarına və batil ənənələrdən keçmişdə yəni İslamdan əvvəl edilənlərini Allahın qəbul edəcəyinə toxunulmuşdu.