Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"O halda onlarla iffətli olmaları, zina etməmələri və... şərtiylə sahiblərinin icazəsiylə evlənin." Ayənin orijinalında keçən "muhsenat" sözü iffətlilər deməkdir. Çünki evli qadınların bir daha evlənmələri mümkün deyil. Ayənin orijinalındakı "musafihat" sözü, "muttahizatı ahdan" yəni gizli dost tutmuş olmanın əleyhdarıdır. Ayədə keçən "ahdan" sözü, "hidn" sözünün çoxluğu olub dost, yoldaş mənasını verər. Müzekkeri, müennesi, təki, çoxluğu eyni qəliblə ifadə edildiyi halda burada çoxluq qəlibi ilə istifadə edilməsi, dəqiq bir şəkildə çoxluğa dəlalət etsin diyedir. Çünki fahişəlik məqsədi ilə dost əldə edən kimsə bir və ya iki dostla kifayətlənməz. Çünki istəklərinə uyğun gəlilən nəfs sərhəd tanımaz olar.

"Sifah"dan, açıqca edilən zina; dost əldə etmə ilə də gizli işlənən zina nəzərdə tutulmuşdur deyən təfsirçi bu əleyhdarlığı göz qarşısında saxlamışdır. Həqiqətən dost əldə etmək Ərəblər arasında xeyli məşhur idi. Belə ki, kölə olmayanların açıqca zina etmələrini qınadıqları halda azad kişi və qadınlar dost tutmuş olmaları üzündən ayıblanılmazdılar.

"O halda onlarla... sahiblərinin icazəsiylə evlənin." ifadəsi, nökərlərlə evlənmənin onların sahiblərinin icazəsini al/götürmə şərtinə bağlı olduğuna dəlildir. Çünki nökərlərin düzümünləri başqa birinin deyil, sahiblərinin əlindədir. Ayədə sahib və əfəndidən danışılarkən "onların ailələri" təbirinin istifadə edilməsi, "bəziniz bəzinizdəndir" buyruğunun gərəyinə uyğun gəlmə mənasını daşıyar. Yəni nökər, əfəndisinin ailəsinin bir fərdidir və əfəndisi də onun əhlidir.

Nökərlərə ənənəyə uyğun olaraq ödənişlərinin verilməsi demək, evləndirərinin mehirlerinin əskiksiz şəkildə verilməsi deməkdir. Bu mehirler onların vəlilərinə veriləcək. "ənənəyə uyğun" qeydinin qon/qoyulmasından məqsəd, mehir mövzusunda onları aldatmamaq, əyləndirməmək və üzməməkdir.

"Əgər evləndikdən sonra fahişəlik etsələr, onlara azad qadınlara veriləcək cəzanın yarısı tətbiq olunar." Ayənin tərcüməsində evlənmək olaraq mənalandırdığımız hərəkət bir qiraətə görə, "uhsinne" yəni ilk hərf zammalı olaraq məchul fel şəklindədir. [Yəni evlənməklə qoruma altına alınmış qadın...] Bir başqa qiraətə görə də "ahsanne" yəni ilk hərf fəthə harekesiyle faktor hərəkət şəklindədir. [Yəni Müsəlman olmasıyla özünü qoruma altına alan qadın...] İkinci qiraət daha seçimlidir. Əgər ayədə söz mövzusu edilən "lütfkarlıq" evli olmaq deməksə, onun şərt olaraq qəbul edilməsi yalnız xatırlanan zinanın evlilikdən əvvəli ilə əlaqədar olduğunu göstərmək üçün olar. Çünki əgər bir nökər zina etsə istər evli olsun, istər olmasın azad qadına veriləcək cəzanın yarısına çarpdırılar. Evli olmaq bu cəzanı ağırlaşdıracaq bir səbəb sayılmaz.

Amma əgər bir təfsirçinin də dediyi kimi, ayədə söz mövzusu edilən "lütfkarlıq" Müsəlman olmaq deməksə, -necə ki "ahsanne" hərəkətinin faktor hərəkət şəklində oxunması bunu gücləndirir- o zaman əlavə bir dəstək olmadan ayənin mənas(n)ı diqqətə çarpanlaşar. Yəni nökərlər istər evli olsunlar, istər subay olsunlar, zina etdikləri təqdirdə azad qadınlara veriləcək cəzanın yarısına çarpdırılarlar.

Buradakı cəzadan məqsəd recmetmek deyil, qırmanclamaqdır. Çünki recm cəzasının ikiyə bölünməsi düşünülə bilməz. Bundan aydın olur ki, bu ifadədə söz mövzusu edilən "muhsenat" sözü, ayənin başında xatırlanan evli olmayan azad qadınlar mənasındadır və "əl-muhsenat" sözünün başındakı "əl" takısı əhd yəni bilinən bir şeyə işarə üçündür. Qısacası ayənin mənas(n)ı budur: Mömin nökərlər əgər zina etsələr, evli olmayan azad qadınlara veriləcək cəzanın yarısı ilə cəzalandırılarlar ki, bu da əlli qırmanc vurma cəzasıdır.

Ayədə haqqında danışılan "lütfkarlıq" sözünün iffətli olmaq demək olması da mümkündür. Bunun şərhi belədir: O dövrdə kölələr canlarının hər istədiyini edə bilməzdilər. Çünki əfəndilərinin əmrlərinə uyğun gəlmək məcburiyyətində idilər. Xüsusilə fahişəlik mövzusunda... Onlar əgər fahişəlik edir idi dirlərsə, bunu əfəndilərinin əmri ilə edirdilər. Əfəndiləri onları bu yolda istifadə edir, pul qarşılığında onların ismətlərini satışa çıxarırdılar. Bu vəziyyət "Namuslu qalmaq istəyən nökərlərinizi dünyalıq mənfəətləriniz uğruna fahişəliyə məcbur etməyin." (Nur, 33) ayəsində iştirak edən qadağan etmədən aydın olur. Nökərlərin fahişəliyə dalmaları, bunu vərdiş və iş əldə etmələri olduğu qədəri ilə əfəndilərinin əmri ilə olurdu. Onlar bu əmrə qarşı qoya bilməzdilər. Onlar əfəndiləri tərəfindən fahişəliyə çətinlik çək/məcbur edilmədiklərində içlərindəki möminlər İslam görünüşünə uyğun yaşayırdılar. Bu sırada əgər zina işlərlərsə, özlərinə azad qadınlara veriləcək cəzanın yarısı tətbiq olunacaqdı. İşdə "Əgər iffətli ikən (məcbur etmə olmadan) zina işlərlərsə, onlara azad qadınlara veriləcək cəzanın yarısı tətbiq olunar." ayəs(n)i bunu ifadə edir.

Bundan aydın olur ki, bu şərtin bu anlama görə mefhumu[30] <file:///Z:\com_caislabs_ebk\Al_Mizan_Cilt_4.htm> yoxdur. Çünki nökərlər əgər iffətlərini qorumadıqları təqdirdə əfəndiləri tərəfindən çətinlik çək/məcbur edilmiş olarlar, onlar da əfəndilərinin əmrlərinə uyğun gəlmiş olarlar. Bunun kimi "Namuslu qalmaq istəyərlərsə, nökərlərinizi fahişəliyə məcbur etməyin." (Nur, 33) ayəsindəki şərtin də məfhumu yoxdur. Çünki əgər nökərlər namuslu qalmaq istəməzlər isə, əfəndiləri tərəfindən çətinlik çək/məcbur edilmələri söz mövzusu olmaz. Çünki onlar öz istəkləri ilə fahişəlik etmiş olarlar. Bunu yaxşı qavramaq lazımdır.