Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"İçinizdən inanmış azad qadınlarla evlənməyə (maliyyə baxımdan) gücü çatmayan kimsə... evlənsin." Ayənin orijinalında keçən "tavl" sözü zənginlik və gücün çoxluğu deməkdir. Hər iki məna da ayəyə uyğundur. Ayənin orijinalında keçən "muhsenat" sözü, azad qadınlar deməkdir. Bunun karinesi bu sözün əleyhdarı olaraq nökərlər sözünün istifadə edilməsidir. Bu eyni zamanda "muhsenat" sözünün iffətli qadınlar demək olmadığını da göstərər. Əgər elə olsa idi bu sözün əleyhdarı olaraq "nökərlər"dən danışılmaz, həm nökərlər, həm də iffətsiz qadınlar zikr edilərdi. "Muhsenat" sözü evli qadınlar mənasında da deyil. Çünki onlarla yeni bir nikah axdı edilə bilməz. Bu söz Müsəlman qadınlar mənasını da ehtiva etməz. Çünki əgər elə olsaydı, "mömin qadınlar" qeydinin qon/qoyulmasına ehtiyac duyulmazdı.

"Sahib olduğunuz nökərlərinizdən" ifadəsindən məqsəd möminlərin sahib olduğu nökərlərdir. Yoxsa evlənmək istəyən kişinin əli altındakı nökər deyil. Çünki bir kimsənin özünün sahib olduğu nökəri ilə evlənməsi etibarsızdır, qanuni deyil. Sahib olmaq, aralarında evlənmək istəyən kişinin də ol/tapıldığı möminlər birliyinə nisbət edilir. Çünki möminlər bir və bütün sayılır. Dinləri, mənfəətləri bir olduğu üçün bir tək şəxsmiş kimi sayılırlar.

Gərək azad qadınların, gərəksə nökərlərin mömin olmaq ilə qeydlənmiş olmaları, mömin olmayan kitab əhli və müşrik qadınlarla evlənmənin caiz olmadığını göstərər. Bu mövzuda inşallah Maidə surəsinin başlarında tamamlayıcı şərh ediləcək.

Bu vəziyyətdə ayənin mənas(n)ı belə olar: Mehir və dolanışıq möhkəmə yüklərini daşımağa gücü çatmadığı üçün azad qadınlarla evlənə bilməyən kişilər, mömin nökərlərlə evlənsinlər. Beləcə azad qadınlarla evlənməyə güclərinin çatmamasının çətinliyi altında özlərini fahişəliyin təhlükələrinə atıb bədbəxtliyə məruz buraxmasınlar.

Bu ayədəki nikahdan məqsəd, davamlı nikahdır. Ayə sadələşdirmə məzmunludur. Yəni "əgər elə edə bilmirsinizsə, belə ki edə bilərsiniz." Ayədə, sadələşdirililən şeyin yalnız bəzisindən, yəni caiz olan nikahın bir növü olan davamlı nikahdan danışılır. Çünki ailə yuvası qərargahı, nəsili artırmağı və geridə muşaq-uşaq buraxmağı istəyən hər kəsə görə bilinən və təbii olaraq təyin olunmuş nikah, davamlı nikahdır. Mütə nikahı isə dinin tanışı bir asanlıqdır. Allah, fahişəlik yolunu tıxamaq və fəsad qaynaqlarını qurutmaq üçün bu hökmlə qullarına asanlıq tanımış və yükünü yüngülləşdirmişdir.

Sözü əksəriyyətlə qarşılaşılan və ya ilk ağla gələn bilinmiş istiqamətlərə doğru sövq etmək, xüsusilə hökm şərh və qanun qoyma yerlərində bu üslubu istifadə etmək Quranda çox məşhurdur. Məsələn bu ayədə olduğu kimi; "Elə isə sizdən kim bu aya (ramazan ayına) şahid olsa, onu tutsun. Kim xəstə ya da səfərdə olsa, tuta bilmədiyi günlər sayın tərəfindən digər günlərdə tutsun." (Bəqərə, 185) Halbuki oruc tutmamanın bəhanələri yalnız xəstəlik və səfər deyil. Bu ayə də elədir: "Əgər xəstə və ya səfərdə sinizsə yaxud sizdən biriniz tualetdən gəlirsə yaxud da qadınlara toxunmuşsunuzsasa, su tapa bilmədiyiniz təqdirdə təmiz bir yerə yönəlin." (Nisa, 43) Görüldüyü kimi üzrlər və qeydlər sıx qarşılaşılan və bilinən vəziyyətlərə söykənilmişdir. Quranda bunun nümunələri çoxdur.

Bu söylədiklərimiz bu ayənin davamlı nikaha hamledilmesi vəziyyəti üçündür ki, təfsirçilər belə olduğunu söyləmişlər. Bu vəziyyət bəzilərinin sandıqları kimi sadələşdirmə və genişlətmə mənas(n)ı ehtiva etdiyindən ötəri bu ayənin yalnız davamlı evləndir məhdud olmasını və "O halda... ödənişlərini bir fərz olaraq verin." ifadəsinin mütə nikahını şərh məqsədini daşımamasını tələb etməz. Çünki həm özündən sadələşdirilən, həm də özünə sadələşdirilənin hər ikisi bu ayənin, yəni "İçinizdən inanmış azad qadınlarla evlənməyə (maliyyə baxımdan) gücü çatmayan..." ayəsinin özü içində iştirak edir.

Üstəlik bu ayənin sözləri, onu davamlı və keçici qəşəngləri ilə mütləq nikahı ifadə edəcək şəkildə təfsir etməyə əlverişlidir. Bu vəziyyət, ayənin geridə qalan cümlələri araşdırılarkən ortaya çıxacaq.