Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"Allah sizin imanınızı, ən yaxşı biləndir. Bəziniz bəzinizdəndir (insanlıqda bərabərsiniz)." Hökm şərti olaraq göstərilən iman, ürəyi bir məsələ olduğu üçün səbəblərə söykən/dözərək bilinməsi mümkün deyil. Kimiləri bunu qeyri-mümkünə və çox çətin bir şərtə bağlama olduğunu sənə bilər. Öhdəçiliklilərin buna görə çətinliyə düşəcəyi ka-bul edilə bilər. Bundan ötəri uca Allah mömin qullarının kimlər olduğunu özünün bildiyini ifadə edir. Bu ifadə, kinayə olaraq bu mesajı verir: Qullar imana dəlalət edən görünər səbəbləri göz önünə al/götürməklə öhdəçiliklidirlər. Sözü Şahidlik gətirmək, Müsəlman birliyi içində iştirak etmək və ümumi dini vəzifələri yerinə yetirmək kimi. Dayaq olan, imanın xaricə istiqamətli əlamətləridir; yoxsa qərbi istiqaməti deyil.

Bu ayədə evlənməyə gücü çatmayan öhdəçiliklilərin nökərlərlə evlənməyə yönəldilmiş olmaları barəsində ayənin təsirli olub qəbul görməsi baxımından başqa bir əskiklik vardır ki, o da budur: Sıravi insanlar kölələri xor görərlər, onları alçaldarlar. Bunun nəticəs(n)i olaraq onlarla bir yerdə yaşamağı, həyatı paylaşmağı içlərinə həzm edə bilməzlər. Xüsusilə onlarla evlilik əlaqəsi qərargahı əskiklik hesab edərlər. Çünki evlilik həyatı bir ortaqlıq, et/ət və qan qaynaşmasıdır.

İşdə uca Allah "Bəziniz bəzinizdəndir" buyruğu ilə elə açıq bir gerçəyə işarə edir ki, əgər bu gerçək üzərində yaxşı düşünülsə sözünü etdiyimiz əsassız dəhşətli dağılar. Buna görə kölə də azad adam kimi bir insandır. Bu ikisi arasında insanı insan edən xüsusiyyətlər baxımından fərq yoxdur. Bu iki insan qrupu yalnız bəzi qanuni hökmlər baxımından bir-birindən ayrılarlar ki, bu qanuni hökmlər cəmiyyətin xoşbəxtliyi düşünülərək qon/qoyulmuşdur. Bu fərqliliklərin Allah nəzərində əhəmiyyəti yoxdur. Uca Allah qatında əhəmiyyətli olan üstünlük faktoru, təqvadır. O halda möminlər, özlərini, xoşbəxtliklərini və qurtuluşlarını təmin edən təməl gerçəklərdən uzaqlaşdıra biləcək bu cür qorxuların təsirlərinə qapılmamalıdırlar. Çünki doğru yoldan sapma hər nə qədər yolun başında az da olsa, get-gedə insanı hidayət yolundan uzaqlaşdıraraq həlak edici vadilərə sürüyər.

Bundan aydın olur ki; "İçinizdən inanmış azad qadınlarla evlənməyə gücü olmayan kimsə, sahib olduğunuz nökərlərinizdən evlənsin." ayəsinin başlanğıcındakı şərt qaçma və alternativ göstərmə formasında ortaya qoyulan sıralama, sözün təbii axışına və adətlərə uyğun gəlmişliyin ifadəsidir. Yoxsa möminlərə bu sıralamağı məcbur etmək mənalı bir mənas(n)ı daşımaz. Yəni nökər ilə evlənə bilmək, azad qadınla evlənmə gücünün olmamasına söykən/dözməz. Tək insanlar təbiətləri lazımınca belə bir tutumu mənimsədikləri üçün Quran, onlara əgər azad qadınlarla evlənməyə çatacaq maddi gücləri yoxsa içlərində bir burukluk hiss etmədən nökərlərlə evlənə biləcəklərini söyləyir. Ayrıca onları azadların və kölələrin eyni növün fərdləri olduğu, hamısının bir bütünün parçaları olduğu mövzusunda xəbərdar edir.

Bu şərhimizdən ayənin davamını meydana gətirən "Səbr etməniz isə, sizin üçün daha xeyirlidir." ifadəsi haqqında bəzi təfsirçilərin bu şərhinin də əsassızlığı ortaya çıxır. Söz mövzusu təfsirçilər bu ifadəni "iffətli qalaraq və səbirli davranaraq nökərlərlə evlənməməniz, onlarla evlənmənizdən daha xeyirlidir" şəklində şərh edirlər. Bu şərh kölələri alçaldıcı, xor görücü olduğu üçün şikəst və əsassızdır. Çünki "Bəziniz bəzinizdəndir" ifadəsi ilə qəti olaraq ziddiyyət təşkil edər.