Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"Yoxsa onlar, Allahın öz lütfündən insanlara verdiyi şeylər üçün onları qısqanırlarmı?" Bu ayə, Yəhudilərə istiqamətli yuxarıda açıqladığımız üç şıkkın üçüncüsüdür. Yəhudilərə yönəldilən bu qəşənglər, onların müşriklərin dininin möminlərin dinindən daha doğru olduğu yolundakı möminlərin əleyhinə verdikləri hökmə cavab mahiyyətindədir.

Ayədə keçən "nas=insanlar"dan məqsəd -sözün axışından aydın olduğuna görə- möminlərdir. "Allahın öz lütfündən insanlara verdiyi şeylər" isə peyğəmbərlik, müqəddəs kitab və dini məlumatlardır. Lakin ayənin davamını meydana gətirən "Doğrusu biz İbrahim soyuna kitabı və hikməti verdik." ifadəsi, "insanlar" deyə xatırlananların Hz. İbrahimin (ə.s) soyundan gələn kəslər olduğuna dəlalət edir. O təqdirdə "insanlar"dan məqsəd Rəsulu Əkrəmdir (s. a. a). Ayədə haqqında danışılan imtiyazların Peyğəmbərimizin xaricindəkilərə yayılan hissəs(n)i isə onun vasitəsi ilə reallaşmış və onun uca bərəkətinin əsəridir. Daha əvvəl, "Gerçək budur ki Allah, Adəmi, Nuhu, İbrahim ailəsini və İmran ailəsini aləmlər üzərinə seçdi." (Al/götürü İmran, 33) ayəsini açıqlayarkən Hz. İbrahim (ə.s) ailəsindən, Peyğəmbərimiz (s. a. a) və onun soyundan gələn Əhli Beyt İmamlarının nəzərdə tutulduğunu ifadə etmişdik.

Çoxluq mənasında olan "nas=insanlar" sözünün müfret (=bir tək adam) üçün istifadə edilməsinə gəlincə, bunun qorxusu yoxdur. Bu bir növ kinayəli ifadədir. Məsələn, sən sənə sataşan və əziyyət edən bir kimsəyə, "İnsanlara sataşma", "İnsanlardan nə al/götürüb verə bilmədiyin var?" dərsin/deyərsən. Halbuki bu sözlərinlə nəzərdə tutduğun yalnız özünsən. Yəni "mənə sataşma" demək istəyirsən.

"Doğrusu biz İbrahim soyuna kitabı və hikməti verdik." Bu ayə, Yəhudilərin qısqanclıqları mövzusunda ümidlərini qırır; bu nemətin itməsinə və bu hədiyyənin sona çatmasına istiqamətli istəklərini boşa çıxarır. Belə ki, uca Allah Hz. İbrahim (ə.s) soyuna öz lütfündən vermək istədiyini vermiş, onlara öz rəhmətindən təqdim etmək istədiyini təqdim etmişdir. Elə isə Yəhudilər kinləri ilə ölsünlər! Artıq qısqanclıqları onlara heç bir şey qazandırmayacaq.

Bundan aydın olur ki, Hz. İbrahim (ə.s) soyundan məqsəd, ya Hz. İsmayıl (ə.s) Oğullarından olan Peyğəmbərimiz (s. a. a) və onun Əhli Beytidir və ya İsmayıl Oğulları ilə İshak Oğullarının hər ikisini də əhatə edəcək şəkildə geniş mənada Hz. İbrahim soyudur ki, hər iki vəziyyətdə də Hz. İbrahim (ə.s) soyu, Yəhudilərin qısqanclıqlarının gerçək hədəfi olan Peyğəmbərimizi əhatə etməkdədir. Yoxsa Hz. İbrahim soyundan məqsəd, İbrahim soyundan gələn İsrail Oğulları deyil. Çünki əgər elə olsa, bu ifadə Yəhudilərin Peyğəmbərimizi və ya aralarında Peyğəmbərimizin ol/tapılması üzündən möminləri qısqanmaları təsdiqlənmiş olar və görüldüyü kimi cümlənin mənas(n)ı pozular.

Burada daha əvvəl işarə edilən bir başqa gerçək də ortaya çıxır ki, o da budur: "Doğrusu biz İbrahim soyuna..." cümləsi, qısqanılan insanların İbrahim soyundan olduqlarına dəlalət edir. Bu da "nas=in-sanlar" sözü ilə Rəsulullahın (s. a. a) nəzərdə tutulduğunu təsdiq edir.

Peyğəmbərimizə inananlara gəlincə, onların hamısı Hz. İbrahimin soyundan deyildirlər. Qaldı ki, İbrahim soyundan olan möminlərin o biri möminlərə qarşı bir üstünlükləri yox ki, bunlar ayənin əhatəsinə alınmış olsunlar. Ayrıca sırf iman etmək və Hz. İbrahimin dininə uyğun gəlmiş olmaq, bu dinə uyanların İbrahimin soyu olaraq adlandırılmalarını tələb etməz. Yenə, "Doğrusu, insanların İbrahimə ən yaxın olanı, ona uyanlar və bu peyğəmbər ilə iman edənlərdir..." (Al/götürü İmran, 68) ayəs(n)i də möminlərin İbrahimə ən yaxın olmaları hasebiyle, onların İbrahim soyu olaraq adlandırılmalarına səbəb olmaz. Çünki ayədə İbrahimə uyanlardan danışılır. Bunlar qətiliklə İbrahimin soyundan gələnlər deyə adlandırılmır.

Buna görə İbrahim soyundan gələnlərdən məqsəd, ya yalnız Peyğəmbərimiz (s. a. a) və ya Peyğəmbərimiz ilə onun soyundan gələn Əhli Beyt İmamları, Peyğəmbərimizin babası Hz. İsmayıl (ə.s) və onunla eyni qurşaqdan olanlardır.

"və onlara böyük bir mülk də verdik." Daha əvvəl söylədiyimiz kimi sözün axışı gərəyi, ayədəki mülkdən məqsədin mənəvi mülkün nümunələrindən olan peyğəmbərliyi və insanların istiqamətləndirilib doğru yola çatdırılması (=hidayet) mənasını ehtiva edən həqiqi vəlayəti də əhatəsidir. Mənəvi fəzilət və dini məqsəd qoy nəticələnməyən bir dünya mülkünün Allah tərəfindən əhəmiyyət verilməməsi bu fikiri təsdiq edər. Yenə Allahın Hz. İbrahimin soyunun fəzilətlərini sayarkən peyğəmbərliyi və vəlayəti saymamış olması da bu fikiri təsdiq edər. Bilindiyi kimi uca Allah, "Doğrusu biz İbrahim soyuna kitabı və hikməti verdik." buyurur. Belə olunca, "və onlara böyük bir mülk də verdik." ifadəsinin mütləq çərçivəsinin, peyğəmbərlik ilə vəlayəti əhatə etdiyi ehtimalı güc qazanır.

"Onlardan kimi ona inandı, kimi də ondan üz çevirdi." Ayənin orijinalında keçən "sadde" sözü "çevirdi, saxladı" mənasındadır. Görüldüyü kimi bu ayədə iman etmənin qarşısında saxlamaq, mane olmaq hərəkəti iştirak etmişdir. Çünki Yəhudilər yalnız Peyğəmbərimizə (s. a. a) endirilən mesaja inanmamaqla kifayətlənməyərək insanları Allah yolundan və Qurana inanmaqdan saxlamaq üçün əllərindən gələni etdilər. Bu söz "üz çevirmə" mənasına da gələ bilər. O zaman əlavə bir şərhə gərək olmadan iman etmək ilə bu hərəkət arasında əleyhdarlıq meydana gələr.