Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

174- Bunun üzərinə, özlərinə heç bir pislik toxunmadan Allahın nemət və kərəmiylə geri döndülər və Allahın razılığına da uyğun gəlmiş oldular. Allah böyük lütf və kərəm sahibidir.



175- İşdə o şeytan (bu sözü deyən insanlar), ancaq öz dostlarını qorxudar. O halda əgər inanmış kəslər sinizsə, onlardan qorxmayın, məndən qorxun.

ayələrin şərhi

Oxuduğumuz ayələr ilə Uhud Döyüşü haqqındakı ayələr arasında əlaqə vardır. Bunu bu ayələrin ilkində iştirak edən "yara aldıqdan sonra" ifadəsi, açıqca ortaya qoyur. Bilindiyi kimi Uhud Döyüşünə bağlı ayələrin birində "Əgər siz (Uhudda) yara aldınızsa, onlar da bənzəri bir yara almışlar." (Al/götürü İmran, 140) buyurulmuşdu.

"Yara aldıqdan sonra yenə Allahın və Peyğəmbərin çağırışına razılıq edənlər..." Ayədə keçən "istecabu" hərəkətinin məsdəri, "isticabet" sözüdür və -deyildiyinə görə- bu hərəkətin kök etibarıyla ayrı bir məsdəri olan "razılıq" sözüylə eyni anlama yəni; "bir şeyin istənməsi və qəbul ilə qarşılanması" mənasını verər.

Burada Allahın və Peyğəmbərin adlarına bir yerdə yer verilir. Halbuki iki addan birinə yer verilməklə kifayətlənilə bilərdi. Çünki Uhud hadisəsində həm Allaha, həm də Peyğəmbərə qarşı gəlinmişdi. Uca Alla-ha qarşı gəlmə hərəkəti, döyüşdən qaçaraq və yarı yolda geri dönərək reallaşdı. Halbuki Allah bu hərəkəti qadağan etmiş və onlara cihadı əmr etmişdi. Peyğəmbərə gəlincə, oxçulara, mevzilerinden ayrılmamağa istiqamətli əmrinə uyğun gəlməyərək və təpələrə doğru qaçanları arxalarından çağırdığında çağırışına diqqət etməyərək ona qarşı gəlmişlər idi. Lakin ayədə mövzu edilən hadisədə Müsəlmanlar al/götürdükləri çağırışa uyğun gəldikləri üçün, o hadisəyə qarşılıq olsun deyə Allahın və Peyğəmbərimizin çağırışına uyğun gəldikləri ifadəsi uyğun hesab edildi.

"Onların içindən yaxşılıq edənlər və (günahlardan) çəkinənlər üçün böyük bir mükafat vardır." Burada uca Allah çağırışa müsbət cavab verənlərin yalnız bəzilərinə vəddə var. Çünki çağırışa uyğun gəlmə zahiri bir hərəkətdir; yaxşılığın və təqvanın (günahlardan çəkinmənin) özünü mütləq yanında saxlamaz. Halbuki böyük mükafatın oxunu bu iki ərdəm meydana gətirər. Bu nöqtə Quranın şərh üslubunda güddüyü vasvasılığın çaşdırıcı bir nümunəsidir. Çünki bu elə bir kitabdır ki, heç bir məşğuliyyəti onu digər məşğuliyyətindən saxlamaz.

Bundan bu xüsus diqqətə çarpanlaşır ki, bu ifadədə haqqında danışılan birlik Allahın əmri qarşısında tam mənas(n)ı ilə ixlaslı deyildi. Tərsinə aralarında uca Allahın böyük mükafatını haqq edəcək dərəcədə lütfkarlıq və təqvaya sahib olmayan kəslər vardı.

Ayədə keçən "minhum=onların içindən" sözünün başındakı "min" ədatının "beyaniye=açıklama xüsusiyyətli" olduğu deyilə bilər. [Yəni belə deyilmək istənir: Yara aldıqdan sonra yenə Allahın və Peyğəmbərin çağırışına uyanlar üçün ki, onlar yaxşılıq edənlərdən və təqva sahibi olanlardan ibarətdirlər, böyük bir mükafat vardır.] Eynilə bu ayədə də elə olduğu deyilmişdir: "Məhəmməd Allahın elçisidir. Bərabərində ol/tapılanlar kafirlərə qarşı çətin, öz aralarında mərhəmətlidirlər... Allah onlardan inanıb yaxşı işlər edənlərə bağışlama və böyük mükafat vəd etmişdir" (Fəth, 29) [İşdə bu ayənin orijinalında keçən "minhum=onlardan" sözünün önündəki "min" ədatının da eynilə araşdırdığımız ayədəki "min" ədatı kimi "bəyanıya" funksiyas(n)ı daşıdığı deyilmişdir. Buna görə ayənin mənas(n)ı belə olar: Allah inanıb yaxşı işlər edənlərdən ibarət olan onlara bağışlama və böyük mükafat vəd etmişdir.] Ancaq bu, ayənin axışının dışladığı şərhdən başqa bir şey deyil.

Yenə bu xüsus da diqqətə çarpanlıq qazanır ki, uca Allahın "Onlar elə kəslərdir ki, insanlar özlərinə..." ayəsində təriflədiyi kəslər, bütünün içində iştirak edən bəzi kəslərdir. Lakin bu sifətin bütün birliyi şamil olması şifahi bir maraq/əlaqənin nəticəsidir.