Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

İkinci olaraq; gərək ilki gərəksə sonrakısı ilə Allahın quluna istiqamətli tövbəsi, qullarının faydalandığı digər nemətlər kimi bir hədiyyədir. Allah üçün bir başqası tərəfindən məcburiyyət və öhdəçilik söz mövzusu deyil. Ağlan Allahın tövbələri qəbul etməsinin lazımlılığının mənas(n)ı, aşağıdakı ayələrin ifadə etdiyi mənadan başqa bir şey deyil. "O tövbələrin qəbul edicisidir." (Mömin, 3) "Ey möminlər, hamınız tövbə edərək Allaha yönəlin." (Nur, 31) "Allah, tövbə edənləri sevər." (Bəqərə, 222) "İşdə Allahın rəhmətiylə onlara dönüb tövbələrini qəbul etdiyi kəslər bunlardır." (Nisa, 17) Bu ayələr Allahın tövbələri qəbul etdiyini, tövbə etməyi təklif etdiyini, üzr istəyib ona yönəlməyə çağırdığını ifadə edən ayələr olduğu kimi, başqa bəzi ayələr əsl mənaları və ya mənalarının bir gərəyi olaraq Allahın tövbələri qəbul etdiyini ifadə etməkdədir. Heç şübhəsiz uca Allah da sözündən imtina etməz.

Bundan bu xüsus aydın olmuş oldu ki, uca Allah tövbələri qəbul etməyə məcbur deyil. Hər sahədə suverenlik və səlahiyyət ONun əlindədir, dilədiyini edər və istədiyi kimi hökm edər. Bu səbəbdən istədiyi tövbəni vəd etdiyi üzrə qəbul edər, istədiyini rədd edər. Necə ki ayənin zahirindən aydın olan, bunu ifadə etməkdədir: "Doğrusu iman etdikdən sonra inkar edib sonra da inkarlarını artıranların tövbələri qətiliklə qəbul edilməz." (Al/götürü İmran, 91) Bu ayə də bu kateqoriyaya girə bilər: "Allah əvvəl iman edib arxasından inkar edənləri, sonra yenə iman edib arxasından inkar edənləri, sonra da inkarlarını artıranları əsla bağışlamaz, onları doğru yola çatdırmaz." (Nisa, 137)

Bu mövzuda deyilə biləcək ən maraqlı söz, Fironun boğulması və tövbə etməsi ilə əlaqədar olaraq deyilən sözdür. Əvvəl bu hadisəs(n)i izah edən ayəs(n)i oxuyuruq: "Sonunda Firon boğulmanın eşiyinə gəldiyində İsrail oğullarının inandıqları ilahdan başqa ilah olmadığına inandım. Mən də ona təslim olanlardan biriyəm, dedi. İndimi ağılın başına gəldi? Daha əvvəl hamı/həmişə Allaha qarşı gəlmiş və təxribatçılardan biri olmuşdunul." (Yunus, 91)

Sözünü etdiyimiz qəribə sözün sahibi bu mövzuda xülasəylə belə deyir: Bu ayə, Fironun tövbəsinin qəbul edilmədiyini göstərməz. Quranda Fironun əbədi həlaka məhkum olduğunu bildirən heç bir ayə yoxdur. Allahın rəhmətinin genişliyini, onun qəzəbini geridə buraxdığını düşündüyümüzdə boyunu bükərək, ümidsizlik və xəyal qırıqlığının çarəsizliyi içində ONun rəhmət və kərəm qapısına baş vuranı, Allahın rədd edəcəyini caiz görmək uzaq bir ehtimal olar. Bizdən biri belə insan fitrətinin kərəm, comərdlik və mərhəmət məzmunlu əxlaqına görə hərəkət etdiyində köhnə pisliklərindən həqiqətən peşman olan kəslərə mərhəmət edərkən mərhəmətlilərin ən mərhəmətlisi, kərəmlilərin ən/en kərəmlisi və qurtuluş diləyənlərin qurtarıcısı olan uca Allahın belələ-rine qarşı maraqsız qalacağı heç düşünülə bilərmi?

İşdə "İçlərindən birinə ölüm gəlib çatana qədər pislikləri edib 'Mən indi tövbə etdim' deyənlər... üçün tövbə yoxdur." (Nisa, 18) ayəs(n)i bu fikiri çürüdüb rədd edir. Daha əvvəl ifadə edildiyi kimi, o kritik andakı peşmanlıq yalançı bir peşmanlıqdır. İnsanı bu peşmanlığı göstərməyə sövq edən faktor, günahının günahını və bəlanın endiyini görmüş olmasıdır.

Əgər hər peşmanlıq tövbə və hər tövbə məqbul olsaydı belə, qiyamət günü günahkarların vəziyyətini izah edən "Onlar əzabı görüncə biş-manlığı ürəklərinə basdırdılar." (Səba, 33) ayə ilə daha bir çox ayə bunu rədd edərdi. Bu ayələrdə günahkarların etdiklərinə peşman olduqları, yaxşı əməllər işləmək üçün dünyaya geri dönmək istədikləri açıqlanır və bu istəklərinin geri göndərildikləri təqdirdə təkrar özlərinə qadağan edilən pisliklərə dalacaqları, yalançı olduqları səbəbi ilə rədd edildiyi izah edilir.

İzah edildiyi şəkli ilə Quranın tövbənin təhlilinə bağlı izlədiyi üsulun, gerçəklər bazarında dəyəri olmayan zehini bir təhlil və araşdırma olduğu sanısına əsla qapılmamaq lazımdır. Bunun izahı belədir: İnsan ilə əlaqədar xoşbəxtlik, bədbəxtlik və yaxşılıq, bədbəxtlik mövzularına bağlı araşdırma bundan başqa bir nəticə verməz. Çünki biz cəmiyyətdəki sıravi insanın vəziyyətini göz önünə al/götürər və o insanın təhsilin və təhsilin təsiri altında olduğunu gözdən qaçırmazsaq, belə bir insanın tək başına ictimai yaxşılıqdan və bədbəxtlikdən yana boş olduğunu, bu qəşənglərin hər ikisinə də əlverişli olduğunu görərik. Sonra əgər bu insan yaxşılıqla bəzənmək, ictimai təqva qılığına bürünmək istəsə, içində olduğu vəziyyətdən çıxmasını təmin edəcək səbəblərin bir araya gəlməsi lazımdır. Bu da mənəvi xoşbəxtlik mövzusunda uca Allahın, qula istiqamətli ilk tövbəsinə tekabül edər. Sonra o kimsənin içində olduğu pisliklərdən, ayaq bağlarından və səhlənkarlıqdan özünü sıyırması, qurtarması lazımdır. Bu da bizim sözünü etdiyimiz qul tövbəsi yerinə keçər.

Sonra bu adamın ürəyinə suveren olan pisliklərin və pozuqluqların yox olması, beləcə ürəyində kamal sifətinin, yaxşılıq nurunun yerləşməsi lazımdır. Çünki yaxşılıq ilə bədbəxtlik eyni ürəkdə birlikdə sığına bilməz. Bu da bizim sözünü etdiyimiz tövbənin qəbul edilməsi, günahların bağışlanılması mərhələsinə tekabül edər. Eyni şəkildə insanın fitrətə bağlı olaraq reallaşan ictimai inkişaf və xoşbəxtlik müddətində, dinin tövbə mövzusunda uca Allahın insanları yaratdığı fitrət uyğun olaraq göz qarşısında saxladığı bütün hökmlər və təsirlər/təsir edər etibarlıdır.