Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"Bunun xaricində qalanı... sizə halal qılındı." Cümlənin orijinalında "maverae" sözündə yalnız ağıllı olmayan varlıqlar üçün istifadə edilən "ma" ədatının istifadə edilməsindən, bunun yanında tək və müzekker üçün istifadə edilən işarə ədatına ("zalike" sözünə) yer verilməsindən və yenə daha sonrakı "mallarınızla axtarışınız" ibaresinden, ulama ədatı olan "ma" və adı işarələ "analarınız... haram qılındı." cümləsində gizli olan şeyin nəzərdə tutulduğu aydın olur. Bu gizli şey, qadağan etmənin mövzusu olan cinsi əlaqə, əldə etmə və bənzəri bir mənadır. Buna görə cümlənin mənas(n)ı "Sizə sayılanların xaricindəkiləri əldə etməniz halal qılındı" şəklindədir. Bu əldə etmə, sayılan on beş zümrə xaricindəkiləri ya nikah yolu ilə ya nökər əldə etmə yolu ilə əldə et/ət-mek deməkdir. O zaman "mallarınızla axtarışınız" ifadəsinin "Bunun xaricində qalanı (bunun xaricindəki birləşmələr)... sizə halal qılındı" ifadəsindən əvəz olması qaydalara tamamilə uyğun olar.

Təfsirçilərin bu cümlə ilə əlaqədar çaşdırıcı təfsirlər etdikləri nəql edilmişdir. Məsələn bir təfsirçi, "maverae zalikum" ifadəsini, "Bunlar xaricindəki yaxın qohumlarınız sizə halal qılındı." şəklində təfsir etmişdir. Başqa bir təfsirçi bu ifadəni: "Beş dənədən aşağı ədəddə qadınla evlənmək sizə halal qılındı. Bu da dörd və daha azıdır. Bunları nikah yolu ilə mallarınızla əldə etməyə işiniz sizə halal qılındı." şəklində təfsir etmişdir. Bir başqa təfsirçi də eyni ifadəni "Bunların xaricində qalan əlinizdəki nökərlər sizə halal qılındı." formasında təfsir etmişdir. Bir başqa alim də bu ifadəni "Dörddən çox olmama şərtiylə sayılan qadağan qadınların xaricindəki qadınları evləndirmə və ya nökər əldə etmə yolu ilə mallarınızla əldə etməniz sizə halal qılındı." şəklində açıqlayır.

Bu təfsir formaları əsassızdır. Ayədə istifadə edilən sözlərdə bunlara bağlı dəlil yoxdur. Üstəlik hamısında "ma" ədatının ağıllı varlıqlar üçün istifadə edildiyi nəzərdə tutulur ki, az əvvəl söylədiyimiz kimi bunun heç bir dayağı yoxdur. Üstəlik bu ayədə əldə edilməsi haram olan qadın zümrələri açıqlanmaq istənir. Məqsəd nikah altında nə qədər qadın saxlamanın haram olduğunu bildirmək deyil. Buna görə bərabər/yoldaş sayını bu ayəyə yükləmənin heç bir səbəbi yoxdur. Doğrusu budur ki, bu cümlədə daha əvvəl ki iki ayədə sayılanların xaricində qalan qadınların ya nikah və ya nökər əldə etmə yolu ilə əldə edilmələrinin caizliyi açıqlanmaq istənir.

"İffətli olmaq, zina etməmək üzrə mallarınızla axtarışınız" Bu ifadə, "maverae zalikum=bunun xaricində qalanı" ifadəsindən əvəz və ya ətfi bəyandır. Bu ifadədən söz mövzusu qadınları əldə etmənin və onlarla əlaqədə ol/tapılmanın qanuni yollarının nə olduğu ortaya çıxır. Belə ki, "Bunun xaricində qalanı... sizə halal qılındı." ifadəsinin ehtiva etdiyi üç yol var. Bunlar nikah, nökər əldə etmə və zinadır. "iffətli olmaq... üzrə mallarınızla axtarışınız" ifadəsi ilə zina işləmək qadağan edilir və yalnız nikah ilə nökər əldə etmə qəşənglərinin halal olduqları vurğulanır. Sonra "mal ilə axtarış/arama" əməliyyatı gündəmə gətirilir. Bu, nikahda onun təməl şərtlərindən biri olan mehir və ödəniş, nökər əldə etmə də isə, bu işin əksəriyyətlə əldə etmə yolu olan əvəzdir. O zaman ayənin mənas(n)ı belə şərh oluna bilər: Sayılanlar xaricindəki qadınları əldə etmək və onlarla əlaqədə ol/tapılmaq maliyyə xərcləmədə ol/tapılmaq surətiylə sizə halal qılındı. Bu maliyyə xərcləmə qadınları zina deyil də evləndirmə yolunda və ya nökərləri satın almaq üçün edilər.

Bundan aydın olur ki, "muhsinine ğayre musafihine" ifadəsindəki "lütfkarlıq" sözü, evlənmişlik və azad olma mənasında deyil, iffətli olma mənasındadır. Çünki ayədəki "malla axtarış/arama" həm evləndirməyə, həm də nökər əldə etməyə şamildir. Bunu yalnız evləndirmə ilə məhdudlaşdırıb "lütfkarlıq" anlayışını evlənmişlik mənasına almanın dəlili yoxdur. "Lütfkarlıq" sözünü iffətlilik mənasında istifadə etmək demək, qadınlarla əlaqədən uzaq dayanmaq demək deyil ki, bu sözün bura uyğun gəlmədiyi deyilə bilsin. Tərsinə buradakı iffətli olmaqdan məqsəd hər hansı bir şəkildə fahişəliyə yönəlməyərək yalnız Allahın halal etdiyi ilə kifayətlənmək, nəfsi Allahın haram etdiyi yollardan saxlamaqdır. Allahın halal etdiyi yollar/göndərər, insanın quruluşunda və fitrətində ona istiqamətli meyl buraxdığı doğrudan faydalanma barəsində, bilinən və alışıla gələn yollardır.

Bu şərhlərimiz "ən/en tebteğu biemvalikum=mallarınızla axtarışınız" ifadəsinin, başında məqsəd mənas(n)ı daşıyan bir "lam" hərfi və ya o mənada bir şey fərz edərək əslində "li-tebteğu" yəni axtarmaq üçün və ya "iradədə ən/en tebteğu" yəni axtarmaq istəyərək kimi mənalara çəkmənin səhv olduğunu ortaya qoyar. Çünki "ən/en tebteğu=aramanız" ifadəsinin məzmunu "bunun xaricində qalanı" ifadəsinin məzmunu ilə eyni məqsədlidir. İkinci ifadə birincisinə söykənən və onun üçün nəzərdə tutulmuş deyil. Bu xüsus açıqdır.

Başqa bir səhv görüş də bir təfsirçinin bu mənanı verən şərhidir: Ayədəki iffətsizlikdən məqsəd, kişinin spermasını Allahın qoyduğu məqsədi güdmədən axıtmasıdır. Bu elə bir məqsəddir ki, Allah insanın fitrətində şəhvət iç motivini bu məqsəd üçün qoymuşdur. Məqsəd ailə yuvası meydana gətirmək, nəsili davam etdirmək və uşaq etməkdir. İffətsizlik bu olunca, onun əleyhdarı olan ayədəki "lütfkarlıq" isə, artıma və nəsili çoxaltma məqsədli davamlı evlilik demək olar. Buna diqqət yetirin.

Mən bu təfsirçinin nə demək istədiyini anlamış deyiləm. Çıxardığım tək budur ki, bu kimsə araşdırma üsulunu qarışdırmışdır. Yəni, qanunun hikməti deyə adlandırılan hökm dayağını araşdırmaq ilə hükümün özünü araşdırmağı bir-birinə qarışdırmışdır. Bunun nəticəs(n)i olaraq qəbul edilə bilməyəcək gərəkləri, qəbul etmək məcburiyyətində qalmışdır.

Bu iki araşdırmadan biri olan dayağa bağlı araşdırma, ağılıdır. Ö-bürü olan şəri hökmə, bu hökmün mövzusuna, əlaqədar olduğu şeyə, şərtlərinə və maneələrinə bağlı araşdırma isə ləfzi və şifahidir; genişliyi və darlığı, şəriət tündçünün şifahi şərhinə bağlıdır. Bütün şəriət hökmlərinin məsləhətə və gerçək dayaqlara bağlı olduğundan şübhəmiz yoxdur. Bu hökmlərdən biri olan evlənmə hökmünün qanuniləşməsi də obyektiv faydaya və gerçək dayağa bağlıdır. Bu çıxar və dayaq, çoxalmaq və törəməkdir.

Bilirik ki yaradılış nizamı, insan növündən fərdlərin davamlılığı yolu ilə insan növünün davamlılığını istəmişdir. Bu davamlılıq Allahın diləməsi ilə məhduddur. Bu məqsədə çata bilmək üçün insan bünyəsi artıma cihazı ilə təchiz edildi. Bu cihaz insandan ayırdığı parçaları köhnə insanın yerini al/götürəcək yeni bir insan olaraq yetişdirir. Beləcə növün zənciri kəsilməz olaraq uzanıb gedir. Bu cihazı işə və çıxarmağa sövq etmək üçün də insan bünyəsinə şəhvət gücü yerləşdirildi. Bu gücün təsiri ilə kişi ilə dişinin hər biri o birisinə qarşı maraq duyar, bir-birinə sahib olub əlaqə yaratmaq üzrə bu gücün çəkilişi dövrəyə girər. Sonra bu iş ağılla yetkinliyə qovuşar. Ağıl, yaradılış nizamının etina etdirdiyi bu yolun pozulmasını, səhvə batmasını önləyər.

Xilqət nizamı funksiyas(n)ı mövzusunda vasvası, insan növünün davamlılığından ibarət olan məqsədi mövzusunda israrlıdır. Amma bu vasvasılığın eynisini kişi ilə dişi arasındakı əlaqələrdə və insan zümrələrində görəməyik. Bu yaradılış məqsədinə çatma əzmi fərdlərdə davamlı olaraq görülməz, ancaq əksəriyyətlə bir ilk addım olaraq görülər. Buna görə hər evlilik uşaq etməyə çatdırmaz. Hər cinsi əlaqə üçün də eyni şey deyilə bilər. Hər cinsi əlaqə meyli, bu nəticəs(n)i meydana gətirməz. Hər kişi, hər qadın və hər evlilik zəruri olaraq bu zövqə çatmaz və uşaq əldə etmə arzusuna çatmaz. Bunlar ancaq əksəriyyətlə görülə biləcək inkişaflardır.

Yaradılış cihazı insanı evlənməyə çağırar. Məqsədi, şəhvət yolu ilə çoxalmaqdır. İnsana bağışlanmış olan ağıl isə bu istəyə nəfsin qorunmasını və çəkinməsini əlavələr. Bu çəkinmə, həyatın xoşbəxtliyini pozan, ailələrin təməllərini yıxan/yuyun və nəsilin çoxalmasının önünü kisən fahişəlikdən və zinadan qaçınmaqdır.

Bu birləşmiş fayda, yəni uşaq əldə etmə faydası ilə fahişəliyin sızmasını maneə törətmə faydası, İslamda evliliyin təməli olan, əksəriyyətə söykənən dayaqdır. Tək əksəriyyətlə olma vəziyyəti dayağın hökmlərindəndir. Mövzuları üçün qon/qoyulmuş olan hökmlər isə, yalnız davamlı olmağı qəbul edərlər, əksəriyyətə söykənən olmaqla kifayətlənməzlər.

"Evlənmə və ya cinsi əlaqə caiz olub olmama baxımından məqsədə və dayağa bağlıdırlar." demək doğru deyil. Belə düşünmənin davamı belə gəlir: Uşaq əldə etmə niyyəti ilə edilməyən evlilik caiz deyil. Sonsuz cütlərin evlilikləri caiz deyil. Aybaşı olmayan yaşlı qadınlarla evlənmək caiz deyil. Kiçik yaşdakı qızlarla edilən evlilik caiz deyil. Zina edən kişinin evliliyi caiz deyil. Hamilə qadın ilə cinsi əlaqədə ol/tapılmaq caiz deyil. Sperma axıtmadan ediləcək əlaqə caiz deyil. Ailə yuvası meydana gətirmədən evlilik etmək caiz deyil. ...caiz deyil. ...caiz deyil.

Əslində nikah, qadın ilə kişi arasında qanuni bir sünnədir. Onun davamlı hökmləri vardır. Daha əvvəl ifadə edildiyi kimi bu qanuni sünnələ cəmiyyətlə əlaqədar əksəriyyət üzrə qurulu/təşkilatı bir məsləhət qorunmaq istənmişdir. O halda, dayağının reallaşıb reallaşmamasına bağlı olan və dayağı reallaşdırmayan evli fərdləri və ya evlilik hökmləri maneə törədiləcək olan bir qanuni sünnəs(n)i etibarlı etmək mənasızdır.