Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"Allah, heç şübhəsiz bağışlayan və əsirgəyəndir." Bu ifadə istisnaya bağlı bir səbəbləndirmədiyər. Buradakı bağışlama, günahların özləri ilə deyil, o günahların xaricə əks olunan nəticələri ilə əlaqədardır.

"Sahib olduğunuz nökərlər müstəsna evli qadınlar da haram qılınmışdır." Ayənin orijinalında keçən "muhsenat" sözü, "lütfkarlıq" kökündən törəmiş və mane olmaq və qorumaq mənasını verən adı mef'ul qəlibində bir çoxluq addır. Başqalarının girməsini maneə törədən möhkəm qalaya da "əl-hisn-ul hasin" deyilməsi bu yüzdəndir. Necə ki "qadın özünü qorudu, fahişəlikdən qaçındı" mənasını vermək üzrə "ahsanat-il mer'etu" deyilir. Uca Allah da "o ki, ədəb yerini qorudu" (Təhrim, 12) buyurur. Yenə "qadın evləndi, bərabər/yoldaşı ya da evlilik onu digər kişilərdən qorudu" mənasında "ahsanat-il mer'etu" və ya "uhsinet-il mer'etu" deyilir. Yenə azad bir qadın mənasında "ahsanat-il mer'etu" deyilir. Çünki azad olması, başqasının onun ədəb yerinə sahib olmasını maneələr/mane olar və ya zinadan uzaq dayanmasını təmin edər. Çünki zina daha çox nökərlər arasında məşhur idi.

Ayənin zahirindən aydın olduğu qədəriylə ayədəki "muhsenat"dan məqsəd, sözün birinci və üçüncü mənaları deyil, ikinci mənas(n)ı yəni, "evli qadınlar" mənasıdır. Çünki iki ayədə sayılan on dörd zümrə xaricindəki qadınlardan yalnız evlilərin evlənmələri qadağandır. Digər qadınlarla ediləcək evliliklərə istiqamətli bir qadağan etmə hökmü yoxdur. Bu qadınlar istər iffətli olsunlar, istər olmasınlar; istər azad, istər nökər olsunlar fərq etməz. Bu səbəbdən qadağan etmə hökmünün yalnız iffətli qadınlara məxsus olmamasıyla birlikdə ayədəki "muhsenat" sözü ilə iffətli qadınların nəzərdə tutulduğunu söyləyib, daha sonra ayənin evliliklə qeydləndirilməsi yoluna baş vurulmasının heç bir tutarlılığı və mənas(n)ı yoxdur. Bunun kimi nökərlərlə əlaqədar hökm, azad qadınlarla əlaqədar hükümün eynisi olduğu halda bu sözü azad qadınlar mənasında al/götürüb, daha sonra ayəs(n)i evlilik ilə qeydləndirmə cəhətinə getmək doğru deyil. Qısacası sağlam fikirin qəbul edəcəyi bir təfsir tərzi deyil bunlar.

Buna görə "muhsenat" qadınlar demək, "evli, nikah bağı altındakı qadınlar" deməkdir. Bu söz "ummehatikum=analarınız" sözünə matuftur. İfadənin mənas(n)ı belədir: Bütün evli qadınlar, evlilik bağı altında olduqları müddətcə özləri ilə evlənməniz haramdır.

Buna görə, "Sahib olduğunuz nökərlər müstəsna" ifadəsi, evli oan nökərlərdən evlənmə qadağanını qaldırır. Necə ki hədislərə görə, evli nökərin əfəndisi nökəri ilə əri arasına girərək kanamasız dövründə onunla yatdıqdan sonra onu ərinə geri verə bilər.

Bəzi təfsirçilər "Sahib olduğunuz nökərlər müstəsna" ifadəsini, evləndir və nökər əldə etmə yolu ilə əldə etdiyiniz iffətli qadınlar olaraq açıqlayırlar. Bu şərhə görə sahib olmaq demək, faydalanmaq və cinsi əlaqəyə keçmə sultasına sahib olmaq demək olar. Lakin bu fikirdə əsassızlıq vardır; çünki bu təfsir tərzinin etibarlı ola bilməsi əvvəlcə "muhsenat" termininin evli qadınlar deyil də iffətli qadınlar mənasına alınması lazımdır ki, bunun əsassızlığını az əvvəl izah etdik. İkinci bir maneə də Quranın bu ibareyi deyilən mənanın xaricində, yəni faydalanmağı ələ keçərmə mənasında deyil də nökər əldə etmə mənasında qullandığının bilinməsidir.

Başqa bir təfsirçi də sahib olunan nökərlər ilə kafir ərləri olan əsir nökərlərin nəzərdə tutulduğunu irəli sürmüşdür. Bu təfsir tərzini Əbu Sai-d-i Hudriyə söykən/dözən bu rəvayət təsdiq edir: "Ayə, Evtas əsirləri haqqında endi. Müsəlmanlar orada müşriklərin qadınlarını əsir al/götürmüşlər idi. Bu qadınların dar-ul hərbdə və öz ölkələrində ərləri vardı. Bu ayə enincə Peyğəmbərimizin münadisi belə səsləndi: "Bilin ki, hamilə olan əsir nökərlər ilə doğum edənə qədər və hamilə olmayanlarla da aybaşıdan təmizlənənə qədər cinsi əlaqədə ol/tapılmayın."

Bu təfsir tərzində dəlil olaraq göstərilən rəvayətin zəif meydana gəlinin yanında, ayəs(n)i məhdudlaşdırıcı olmadan məhdudlaşdırma vardır. [Ayənin mənas(n)ı ümumidir, döyüşdə və döyüş xaricində sahib olunan bütün nökərləri əhatə edər.] Bu səbəbdən ayənin mənas(n)ı bizim izah etdiyimiz istiqamətdədir.

"Allahın fərz etdiyi hökmlərə bağlı qalın." Yəni üzərinizə yazılan və fərz qılınan Allahın hökmünə bağlı qalın. Təfsirçilər bu ayələ əlaqədar bu şərhi edirlər: "Kitabellahi əleykum" gizli bir hərəkətin mütləq mefili olmaq üzrə mansuptur. İfadə əslində "ketebella-hu kitabən aleykum=Allah üzərinizə yazı yazdı" şəklindədir. Sonra hərəkət hazfedildi və məsdər hərəkətin failinə muzaf qılınaraq onun yerinə keçdi. Bu təfsirçilər, "əleykum" sözünü adı hərəkət [hərəkət mənasını daşıyan ad] hesab etməmişlər. Bu barədə, zəif elmi alimlərinin sözlərinə söykən/dözmüşlər. Onlar adı hərəkətin əməl və təsir buraxma baxımından zəif olduğu üçün məmulunun ondan önə keçə bilməz olduğunu irəli sürmüşlər. Bunun üzərində yaxşıca düşünmək lazımdır.