Elektr energetikasi

Y erga tutashuv tokiga ta’sirchan uskunalar. O’chirovchi ishlashi uchun signal beruvchi datchik sifatida yerga ulovchi (nollashtiruvchi) simga kesma to’g’ri ulangan (yoki transformator toki orqali) maksimal tok relasi KA xizmat qiladi (2.4 rasm). Bu kabi sxema yerga (korpusga) yopiq tutashuvdan himoyani bajaradi va istalgan kuchlanishdagi izolyatsiyalangan ham yerga ulangan neytralli tarmoqlarda qo’llanilishi mumkin. O’rnatgich yerga tutashuv toki bilan aniqlanadi.
Bu uskunaning ustunliklari – soddaligi va yordamchi yerga ulashning yo’qligi. Kamchiligi – o’z-o’zini nazorat qilishning mavjud emasligi. Yerga ulanish zanjirida relening paydo bo’lishi rele zanjirining uzilishiga olib keladi va qurilma himoyaviy yerga ulanish va himoyaviy o’chirishsiz qoladi.


Nol ketma – ketlikdagi kuchlanishga ta’sirchan uskunalar.
Bu tipdagi uskunalarda datchik faza simlari va yer o’rtasidagi nok ketma-ketlikdagi kuchlanish filtiri bo’ladi (2.5 rasm). 2.6 rasmda nol ketma-ketlikdagi turli filtrlar ko’rsatilgan.
Nol ketma-ketlikdagi kuchlanishning izolyatsiyalangan neytralli tarmoqdagi kattaligi quyidagi formula bilan topiladi:

Faza simlarining yerga nisbatan o’tkazuvchanligi teng bo’lganda  nol ketma-ketlikdagi kuchlanish nolga teng.
Agar o’tkazuvchanliklar o’zaro teng bo’lmasa hamda nol ketma-ketlikdagi kuchlanish yerga tutashuvidagi kuchlanish qancha katta bo’lsa assimetriya ham shuncha katta bo’ladi. Eng katta assimmetriya  faza kuchlanishi kattaligiga yetganda yetga yopiq tutashuvda yuz berishi mumkin.
Kichik qarshilikka ega filtrli va reli tarmoqlar izolyatsiyasini shuntlash elektr uskunalari ekspluatatsiyasi xavfini oshiradi. Agar nol ketma-ketlikdagi filtr va rele qarshhiligi yerga nisbatan faza simlari qarshiligidan katta va izolyatsiya qarshiligi katta, lekin keskin simmetrik bo’lsa yolg’on ochirish yuz beradi, chunki nol ketma-ketlikdagi kuchlanish nafaqat qiymatga, balki yerga nisbatan fazalar qarshiliklari munosabatiga ham bog’liq. Yolg’on o’chirishlarni kamaytirish uchun izolyatsiya qarshiligi bilan birga o’lchangan qarshilikka ega rele va filtrlarni qo’llab himoyani dag’allashtirish kerak. Shuning uchun nol ketma-ketlikdagi kuchlanishlar sxemalari inson fazaga tegib ketganda uni tok urishidan himoyalay va izolayatsiyaning avtomatik nazorati va yo’qotishlarda himoyani amalga oshira olmaydi. Bunday uskunalar yerga yopiq tutashuvlardan himoyani bajaradi va kuchlanish ostida qolgan yerga ulangan tok yetkazmaydigan qismlarga tegib ketganda tok urishidan himoya qiladi.
2.5 rasm. Nol ketma-ketlikdagi kuchlanishda himoyaviy o’chirish uskunasi.

2.6 rasm. Nol ketma-ketlikdagi kuchlanishlar filtrlari.

O’rnatgich har bir yerga yopiq tutashuvda ishonchli o’chirishni ta’minlashi kerak. Ikkilanma tutashuvlar o’ta xavfli, chunki bunda tok chiziqli kuchlanish va yerga ulanishlarning kichik qarshiliklari bilan aniqlanadi hamda nol ketma-ketlikdagi kuchlanishlar yerga bir fazali tutashuvlarga nisbatan kichikroq bo’ladi (2.7 rasm). Agar o’rnatgichni faza kuchlanishining yarmiga teng deb olinsa, vektor diagrammadan ko’rinib turibdiki (2.7, b rasm) himoyaviy o’chirish har bir bir fazali yoki ikki fazali yerga tutashuvda ishlab ketadi.O’chirishning to’liq kafolati uchun o’rnatgichni bir necha marta kichik qilib olish kerak:  .
Nol ketma-ketlikdagi kuchlanishda ishlaydigan himoyaviy o’chirish uskunasining tuzilish prinsipi nol ketma-ketlikdagi kuchlanish filtri sifatida 0.25 mkF sig’imga ega uchta kondensatordan tashkil topgan yulduz xizmat qiladigan PA-74/2 asimmetrida ishlatilgan. Yer va filtr nol nuqtasi orasida  ishlab chiqarish kuchlanishi va 12.3 ms ishlab chiqarish vaqtiga ega rele yoqilgan.
Nol ketma-ketlikdagi kuchlanish ta’sirchan uskunaning ustunliklari izolyatsiya qarshiligi va tarmoq sig’imiga bog’liq bo’lmagan holda yopiq tutashuvda yaqqol ishlashi va soda tuzilganligida.
Ushbu uskunaning kamchiliklari keyingilar: filtr va rele kichik qarshiliklarida tarmoq ekspluatatsiyasi xavfining ortishi; fitr va relening katta qarshiliklarida yolg’on o’chish; selektiv emaslik; izolyatsiya qarshiligining simetrik pasayishiga absolyut ta’sirsizlik; o’z-o’zini nazorat qilish yo’qligi va yerga ulangan neytralli tarmoqlarda qo’llab bo’lmasligi.