Elektr energiy sifatini ko‘rsatuvchiasosiy kattaliklar elektr energiya sifatini belgilovchi ko‘rsatgichlar

Kuchlanish tebranishini chegaralovchi qurulmalar
Birinchi navbatda eng kam qo‘shimcha sarf–harajatlar talab etadigan quyidagi elektr ta’minoti sxemasining optimal (qulay) yechimlari ko‘zda tutilgan:
–yuqori kuchlanish manbalarini keskin o‘zgaruvchan yuklamali elektr qabul qiluvchiga yaqinlashtirish;
–keskin o‘zgaruvchi va sokin yuklamalari ayrim transformator–lardan ta’minlash;
–keskin o‘zgaruvchi yuklamali elektr qabul qiluvchilarni ta’minlovchi tarmoqlardagi qisqa tutashuv quvvat optimal darajasini 750–10000 MVA chegarasida ushlab turishga erishish.
Agarda bu tadbirlar yetarli bo‘lmasa, u holda kuchlanish o‘zgarish ko‘lamini kamaytirish uchun maxsus qurilma va uskunalarni qo‘llash ko‘zda tutiladi.


Maxsus tez ishlaydigan sinxron kompensatorlar (SK).
Kuchlanish tebranishi chegaralaydigan eng samarador vositasi bo‘lib tezkor tiristorli qo‘zgatkichli, qo‘zatishni bir necha barobar tezlash–tiradigan, elektr energiya istemolchisiga ulangan va qo‘zatish rejimida ishlaydigan maxsus ko‘rsatkichli turtki yuklamali sinxron kompensatori (SK) hizmat qiladi. SK ning quvvatini kompensatsiya qilinuvchi oboekt–ning yuklama grafigi parametrlaridan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Reaktiv tokni rostlash shuni ko‘zda tutiladiki, bunda SK ning siimli reaktiv toki induktiv xarakterga ega bo‘lgan turtki reaktiv yuklamaga mos kelishi kerak.
Sinxron dvigatellar. Keskin o‘zgaruvchan turtki yuklamalarda kuchlanish o‘zgarishi ko‘lamini chegaralash uchun ventil o‘zgartkichlar bilan umumiy shinaga ulanadigan sokin yuklamali sinxron dvigatellardan (SD) foydalaniladi.
Bunda SD kerakli darajadagi quvvatga, eng yuqori darajadagi tezkor qo‘zatishga (tiristorli) va qo‘zatishni avtomatik rostlaydigan tezkor qurilmaga ega bo‘lishi darkor.

Kuchlanish nosimmetriyasini elektr energiya istemolchilari ishiga ta’siri Kuchlanish nosimmetriyasi elektr energiya isrofini oshishiga va sanoat korxonalar elektr ta’minoti sistemasining hamma zvenolari va elektr jihozlari ishonchliligini kamaytiradi. Sinxron mashinalarning qo‘shimcha qizib ketishi va statordan teskari ketma–ketlik toklari oqishi natijasida ularda isrof ko‘payadi, bu esa asosiy aylantiruvchi momentga teskari bo‘lgan moment hosil bo‘lishiga olib keladi. Norma bo‘yicha elektr mashinalarning teng bo‘lmagan faza toklarida uzoq ishlashi turbogenerator va sinxron kondensatorlar uchun faza toklari farki statorning nominal tokidan 10% dan, gidrogeneratorlar uchun esa 20% dan oshmasligi kerak.
Asinxron yuritkichlarda nosimmetriya qo‘shimcha qizib ketishga va aylantiruvchi momentga teskari bo‘lgan moment hosil bo‘lishiga olib keladi. Unchalik katta bo‘lmagan kuchlanish nosimmetriyasida ham teskari ketma– ketlik hosil bo‘ladi, bu tok tugri ketma–ketlik tokiga ustma–ust tushadi. Bu holda motor qizib ketishi natijasida motor quvvati kamayib izolyatsiyasining eskirishi tezlashadi. Kuchlanish nosimmetriyasi 4% bo‘lganda to‘la quvvat bilan ishlab turgan asinxron yuritgich ishlash muddati 2 marta kamayadi.
Kuchlanish nosimmetriyasi tufayli ko‘p fazali ventilli to‘rilagichlarning ishlashi yomonlashadi. Faza kuchlanish–larining notengligi oqibatida to‘rilangan kuchlanishning pulsatsiyasi bir muncha ortib ketadi. Kuchlanish nosimmtriyasi tiristorli o‘zgart–gichlarning boshqaruv sistemasiga ham o‘zining sezilarli salbiy ta’sirini ko‘rsatadi.
Kuchlanish nosimmetriyasida kondensator batareyalari reaktiv quvvatini fazalar bo‘yicha notekis yuklanishi natijasida kondensatorlarda o‘rnatilgan reaktiv quvvatdan to‘liq foydalanishga erishilmaydi. Bunda nosimmetriya bo‘lgan fazada reaktiv quvvatni tarmoqqa kaytarilishi boshqa fazalarga nisbatan ancha kam bo‘lgani uchun kondensator batareyalarining nosimmetriya darajasi yanada oshadi.