Elektron jadvalning imkoniyatlari va vazifalari

Sakizta chiqishga ega bolgan deshifrator EHM Uzelini ishlash jadvali funksiyasi va sxemasini loyhasi.


Reja:

1. 
   Deshifratorlar va ularning ishlash prinsiplari
   
2. 
   EHM
   

3.ELEKTRON JADVALNING IMKONIYATLARI VA VAZIFALARI.

Deshifratorlar va ularning ishlash prinsiplari

DESHIFRATOR

DESHIFRATOR (frans. dechiffrer – maʼnosini yechmoq) — xabarlarni oʻqiydigan (dekodlaydigan) va undagi axborotlarni qabul qiluvchi tizim tiliga (kodiga) oʻtkazadigan qurilma; aloqa, telemexanika, radiolokatsiya qurilmalari va b. da beriladigan axborot signallarini nazorat qiladi. Deshifratorning kirish qismiga kelgan axborotlar oʻzgartiriladi (deshifrlanadi) va chiqish qismida axborot mazmunini ifodalovchi signalga aylanadi. Deshifrator kiri-shidagi signalga chiqishidagi muayyan signal mos keladi. Deshifrator telegraf apparatlari, telefon aloqasi, telemexanika, hisoblash texnikasi, radiotexnika va oʻlchash texnikasida qoʻllaniladi.

Deshifrator (DCdecoder) - kirish yo‘lidagi signallarni faqat chiqish yo‘lining bittasiga chiqarib beruvchi EHMlarning uzelidir.

To‘la deshifratorda chiqish yo‘llari soni m = 2ⁿ, bo‘lib unda n – kirish yo‘llari sonini ifodalaydi. To‘la bo‘lmagan deshifratorda esa m < 2ⁿ.

Jadval barcha kirish kombinatsiyalarining chiqish qiymatlarini to‘la aniqlaydi.

Keyingi bosqichda har bir chiqish funksiyasi uchun Karno kartasini tuzish va uning manimizatsiyalashtirilgan ifodasini olish kerak. Lekin, ushbu h olat uchun bu ma’noga ega emas, chunki Y –ning xar bir funksiyasida Karno kartasi bitta «1» egallagan.

Ikkita kirish yo‘lli birlik aktiv darajali to‘la deshifratorning o‘tish jadvalini ko‘ramiz:

Kirish signallari		CHiqish signallari
X0	X1	Y0	Y1	Y2	Y3
0	0	1	0	0	0
1	0	0	1	0	0
0	1	0	0	1	0
1	1	0	0	0	1

YUqoridagi jadval asosida quyidagi funksiyalar o‘rinlidar:

;
;
.
Olingan ifodalarni «2VA-YUQ» hamda «2YOKI-YO‘Q» elementlar bazisida qurish mumkin.

– «2VA-YO‘Q» hamda «2YOKI-YO‘Q» elementlar bazisida qurilgan deshifrator

Ko‘p pag‘onali deshifrator

Deshifratorning shartli belgilanishi.
2-reja
Informatsiya, axborot yoki ma’lumot kabi tushunchalar bizga kundalik hayotimizda tanish bo‘lishiga qaramasdan, informatsiya tushunchasining qat’iy ta’rifi mavjud emas. Biror o‘rganilayotgan jonli yoki jonsiz obyekt to‘g‘risidagi yig‘ilgan og‘zaki, yozma (matn, jadval, rasm-chizma, sxema) yoki boshqa turli ko‘rinishdagi ma’lumotlar (axborotlar) yoki berilgan to‘plamni, biz odatda informatsiya deb qabul qilamiz. XX asr o‘rtalariga kelib, bu tushuncha keng ma’noda tushiniladigan «Informatsiya» so‘ziga aylandi. Informatsiya so‘zi bilan planetalar bo‘ylab jo‘natiladigan signallardan tortib, to o‘simlik va hayvonot olami va hattoki, inson organizmining eng kichik tuzilmalari ? genlarida saqlanadigan ma’lumotlar ham ifodalanadi. Lekin, har qanday ma’lumotlar to‘plami obyekt to‘g‘risida aniq ma’lumot bermaydi va shu bilan birgalikda yig‘ilgan ma’lumotni tahlil qilish uchun maxsus usullar va texnik qurilmalar zarur bo‘lishi ham mumkin.
Informatsiya bu bizni o‘rab turgan moddiy olamning obyektlari, voqea-hodisalari, jarayonlar va ularning o‘zaro ta’siri, rivojlanishi va hokazolar haqidagi ma’lumotlar to‘plamining inson tomonidan, uning sezish organlari yoki yordamchi texnik vositalar yordamida anglanishi, o‘rganilishi natijasida hosil bo‘lgan xulosa va ma’lumotlardir. Informatsiya odatda uzluksiz (analog) va raqamli (diskret) ko‘rinishlarda bo‘ladi. Uzluksiz informatsiyaga misol sifatida odam tovushini, musiqa asarini, raqamli signalga esa, 0 va 1 sonlar kombinatsiyalari orqali ifodalangan uzlukli ma’lumotlarni keltirish mumkin.
Informatika ? bu fransuzcha Informatique so‘zi bo‘lib, Information (Informatsiya) va Avtomatique (Avtomatika) so‘zlaridan tashkil topgan va informatsiya yig‘ishni, qayta ishlashni, uzatishni, kompyuter yoki boshqa texnik vositalar yordamida avtomatik tarzda amalga oshirishni o‘rganishga bag‘ishlangan fandir. Bu fan G‘arbiy Yevropa davlatlari va Amerikada «Somruter Science», MDH va Sharqiy Yevropa davlatlarida esa «Informatika» nomi bilan yuritiladi. Bu o‘rinda elektron hisoblash mashinalari juda katta hajmdagi informatsiyani qayta ishlashga imkon beradigan samarali quroldir.
Ikkinchi muhim tushinchasi «Informatsion texnologiyalar» tushunchasidir. Odatda, «texnologiya» so‘zi moddiy ishlab chiqarish sohasiga nisbatan ishlatilib, biror materialni qayta ishlash yoki predmetni tayyorlash jarayonining maxsus texnik usullarini ifodalash maqsadida ishlatiladi. Informatsion texnologiyalarda qayta ishlash uchun «xomashyo» sifatida «informatsiya» qaraladi va u kompyuter-programma va qo‘shimcha texnik vositalar yordamida avtomatik tarzda qayta ishlanadi.
Hozirgi kunga kelib, «Informatsion texnologiyalar» informatika fanining ajralmas bir qismi bo‘lib, u inson faoliyatining turli sohalarida uchraydigan informatsiyalarni, apparat-programma vositalari va usullari yordamida qayta ishlash kabi vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan. Bu ta’rifdan ko‘rinib turibdiki, informatika va informatsion texnologiyalar tushunchalari bir-biriga juda yaqin.
Informatsion texnologiyalarning asosiy apparat vositasi elektron hisoblash mashinasidir. Dunyo bozorida mavjud turli-tuman EHM parklari orasida IVM (International Business Machine Corporation) kompyuterlari yetakchi o‘rin tutadi.
Hisoblash texnikasining rivojlanish tarixiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, uning quyidagi bir necha muhim davrlarni o‘z ichiga olishini ko‘rish mumkin:
Mexanik mashinalargacha bo‘lgan davr. Hisoblash ishlarining tarixi odamzod paydo bo‘lishidan boshlanadi. Yer yuzidagi eng birinchi hisoblash vositasi sifatida ibtidoiy odamlar tomonidan qo‘l barmoqlari foydalanilgan .
Qo‘l va oyoq barmoqlari ibtidoiy "hisoblash vositasi" vazifasining o‘tagan. Binobarin, o‘sha qadim zamonlardayoq hisoblashning eng birinchi va eng oddiy usuli-barmoq hisobi paydo bo‘lgan. U qadimiy qabilalarda hisobni 20 gacha olib borishni ta’minlagan. Hisoblashning bu usulida bir qo‘l barmoqlari "besh" ni, ikki qo‘l barmoqlari "o‘n" ni, qo‘l va oyoq barmoqlari birgalikda "yigirma" ni bildirgan.
Dastlabki va eng sodda sun’iy hisob asboblaridan biri birkadir. Birka 10 yoki 12 ta tayoqchadan iborat bo‘lib, tayoqchalar turli-tuman shakllar bilan o‘yilgan. Kishilar birka yordamida podadagi mollar sonini, yig‘ib olingan hosil miqdorini, qarz va hokazolarni hisoblashgan.
Hisoblash ishlarining murakkablashuvi esa yangi hisoblash asboblari va usullarini izlashni taqozo etardi. Ana shunday ehtiyoj tufayli vujudga kelgan va ko‘rinishidan xozirgi cho‘tni eslatuvchi abak asbobi hisoblash ishlarini birmuncha osonlashtirdi. Dastlabki hisob asboblaridan yana biri raqamlar yozilgan bir qancha tayoqchalardan iborat bo‘lib, shotlandiyalik matematik Jon Neper nomi bilan atalgan. Neper tayoqchalari yordamida qo‘shish, ayirish va ko‘paytirish amallari bajarilgan. Keyinroq bu asbob ancha takomillashtiriladi va nihoyat logarifmik chizg‘ich yaratilishiga asos bo‘ldi.
Mexanik davr.Hisoblash texnikasida mexanik moslamalar davrini boshlab bergan mashinalardan biri nemis olimi Vilgelm Shikkard tomonidan 1623 yili ixtiro qilindi. Biroq, bu hisoblash mashinasi juda tor doiradagi kishilargagina ma’lum bo‘lganligi sababli uzoq vaqtlargacha bu boradagi birinchi ixtirochi 1645 yili arifmometr yasagan fransuz matematigi Blez Paskal deb hisoblanib kelingan. Lekin, 1958 yili Shtutgart shahri kutubxonasida I. Keplerning qo‘lyozma va hujjatlari orasidan topilgan hisoblash mashinasi chizmasi bu boradagi birinchi ixtirochi Shikkard ekanligini uzil-kesil tasdiqladi.
Lekin, Shikkardning mashinasi ham birinchi emas edi. 1967 yili Madriddagi milliy kutubxonada Leonardo da Vinchining nashr qilinmagan ikki jildli qo‘lyozmasi topildi. Qo‘lyozmaning birinchi jildi mexanikaga bag‘ishlangan bo‘lib, undagi chizmalar orasida hisoblash qurilmasining chizmasi ham chiqqan. Shu chizma asosida mashina yaratilganda, u qo‘shish va ayirish amallarini bajaruvchi qurilma ekanligi ma’lum bo‘ldi. Shunga qaramay, Leonardo da Vinchi XV-XVI asrlarda yasalgan hisoblash mashinalarining noma’lum ixtirochilaridan biri deb hisoblanib kelinmoqda. Mexanik hisoblash mashinalarining tarixi esa, yuqorida aytib o‘tilganidek, Paskal mashinasidan boshlanadi. Blez Paskalning otasi Etyen Paskal moliya ishlariga bog‘liq turli vazifalarda xizmat qilar edi va tabiiyki hisob-kitob uning ko‘p vaqtini olardi. Yosh Paskal otasining mehnatini yengillashtirishga urindi va hisoblash mashinasini yaratishga muvaffaq bo‘ldi. Paskal soat mexanizmini hisoblash mashinasiga aylantiradi. O‘rtadagi tafovut shunda ediki, qo‘zg‘almas siferblat qo‘zg‘aluvchan, harakatlanuvchi soat mili esa, aksincha qo‘zg‘almaydigan bo‘ldi.
Siferblat dastlab hisob diskiga, keyinroq esa, hisob g‘ildiragiga aylandi. Paskalniing mashinasi bo‘yi 30-40 sm eni 15 sm balandligi 10 sm bo‘lgan jez qutichadan iborat edi.
Paskalning mashinasi nemis matematigi, mexanigi va faylasufi Gotfrid Leybnisni ham ixtirochilikka undadi. Ammo u faqat qo‘shish va ayirishning o‘zinigina emas, balki to‘rtta arifmetik amalni bajara oladigan mashina yaratishni istardi. Leybnis 1673 yili shunday mashinani yaratdi (Leybnis hisoblash mashinasi) va uni Parij akademiyasiga taqdim qildi. Leybnisning hisoblash mashinalaridan biri hozir Gannover shahri muzeyida saqlanmoqda.
Mexanik hisoblash mashinalarining yaratilishida rus olimlari Z. Slonimskiy (to‘rt arifmetik amal bajaradigan va ildiz chiqaradigan mashina, 1845 yil); V. Bunyakovskiy (12 xonagacha bo‘lgan sonlarni qo‘shish va ayirish imkoniyatiga ega bo‘lgan hisoblash mashinasi, 1867 yil), V.Odner (g‘ildirakdagi tishlar soni o‘zgaruvchi bo‘lgan moslamali hisoblash mashinasi, 1889 yil) va boshqalarning hissasi kattadir.
Elektromexanik mashinalar davri.Mexanik hisoblash mashinalarida mos qurilmalar qo‘l kuchi bilan harakatga keltirilar edi. Endi mana shu vazifani elektr energiyasi yordamida amalga oshiruvchi hisoblash mashinalari paydo bo‘la boshladi. Shuning uchun ham bunday mashinalar elektromexanik hisoblash mashinalari deyiladi. Elektromexanik hisoblash mashinalarining deyarli hammasida sonlar mashinaga maxsus tugma yordamida kiritiladi. Bunday mashinalardan Rossiyada Odner arifmometri kabi ishlaydigan o‘nta tugmali "VK-1" mashinasi, keyinroq esa, barcha arifmetik amallarni bajarish uchun yetarli sonda tugmalari bo‘lgan hisoblash mashinalari yaratiladi. Shuni aytish kerakki, bunday mashinalar mexanik mashinalarga nisbatan takomillashganligiga qaramay, unda mutaxassis-laborant 8 soatlik ish kunida hammasi bo‘lib 200 amal bajara olar edi.
Elektron hisoblash mashinalari davri.Elektromexanik mashinalar ham, o‘z navbatida, XX asr fan va texnikasi taraqqiyoti ehtiyojlarini qoniqtira olmay qoldi. Bu mashinalarda hisoblash jarayoni ko‘p vaqt talab qilishi, ya’ni ishlash tezligi va amal aniqligining kichikligi sababli yanada tezroq hisoblaydigan, yangi xil mashinalar yaratish zaruriyati tug‘ildi. Shu boisdan ham hisoblash mashinalarida yuqoridagi talablarni amalga oshirishga zamin yaratuvchi elektron lampalardan foydalanish ustida jadallik bilan tadqiqot olib borila boshlandi. Shu maqsad yo‘lida 1942-45 yillarda, birinchi bo‘lib AQSH dagi Pensilvaniya universitetida, axborotlarni saqlash imkoniyatiga ega bo‘lgan elektron lampalar yordamida ishlovchi raqamli hisoblash mashinasi yaratildi. 30 tonna og‘irlikdagi, 150 kvadrat metrli xonani egallagan va 18 mingta elektron lampaga ega bo‘lgan ulkan elektron hisoblash mashinasi "ENIAK" deb nom oldi.
1946 yili Amerikalik olim Dj. Neyman (1903-1957 yy) shunday elektron hisoblash mashinalarini qurishni matematik jihatdan asoslab berdi. Bu xil mashinalar hisoblash texnikasi tarixida keskin burilish yasadi, fan-texnikaning turli sohalari jadal rivojlanishiga turtki bo‘ldi. Keyinrok, AQShda va Buyuk Britaniyada "EDVAK", "EDSAK", "SEAK", "BINAK", "UNIVAK" va boshqa mashinalar yaratildi. Umuman, 1950 yil elektron hisoblash mashinalari taraqqiyotining boshlanishi bo‘ldi.
Sobiq Ittifoqda birinchi elektron raqamli hisoblash mashinasini 1948 yilda rus olimi S. A. Lebedev boshchiligidagi guruh ishlab chiqdi. Ushbu kichik elektron hisoblash mashinasi (MESM) deb nomlangan mashina Ukraina Fanlar akademiyasining Elektronika institutida yaratildi. Uning kamchiligi xotirasida axborotni kam miqdorda saqlashi, qo‘polligi, amallar bajarishda aniqligi nisbatan kichikligida edi.
Tarixan qisqa davr ichida EHMning to‘rtta avlodi yaratildi. EHMlarni avlodlarga ajratishlarni yaratishda nimalarga asoslanganligi, qanday tuzilganligi, texnik xarakteristikalari, foydalanuvchilar uchun qulayligi va boshqa tomonlari asos qilib olinadi.
EHMlarning birinchi avlodi (1940-1950 yillar) qatoriga Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi davlatlarining olimlari yaratgan MESM, BESM-1, BESM-2, MINSK-1, URAL-1, URAL-2 va boshqalar kiradi.
Bu mashinalarning hammasi elektron lampalar asosida qurilgan. Ular o‘lchamlarining kattaligi, elektr quvvatini ko‘p iste’mol qilishi, amallarning bajarilish tezligi pastligi, katta miqdorda axborotlarni saqlay olmasligi va ishonchsizligi bilan ajralib turardi. Bu toifa mashinalar sekundiga o‘rtacha 10000 amal bajaradi. Xotirasiga faqat 2047 tagacha so‘z sig‘adi.
EHMlarning ikkinchi avlodi(1950-1965 yillar) tranzistorlar (yarim o‘tkazgich va magnitli elementlar) tuzilgan bo‘lib, bu avlodga mansub mashinalarning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri, ular qo‘llanish sohasi bo‘yicha ixtisoslashtirilgandir. Ikkinchi avlod EHMlarida oldingilariga qaraganda ma’lumotlarni ko‘proq, tezroq va ishonchli qayta ishlash imkoniyati yaratildi. EHMning ikkinchi avlodiga quyidagi mashinalar kiradi: Minsk-2, Razdan-3, M-220, BESM-6, Mir, Nayiri, Minsk-22, Minsk-32, Ural-14 va boshqalar. Bu mashinalarda qo‘yilgan masalalarni tez yechish imkoniyatini yaratidigan programmadan, ya’ni masalani yechishda EHM bajarishi lozim bo‘lgan amallar ketma-ketligidan foydalanish mumkin . Bunday EHMlarning o‘rtacha tezligi 100000 amal-sekund, xotirasiga 10000 tagacha so‘z sig‘adi.
Elektron hisoblash mashinalarining keyingi mukammallashuvi turli vazifalarni bajaruvchi moslamalarning yaratilishiga olib keldi, bu esa o‘z navbatida, element va sxemalarning o‘lchamlarini kichraytirishni va ularning ishlashdagi ishonchligini oshirishni, xotira sig‘imini kattalashtirishni, ishlash tezligini yana ham tezlatishni talab etdi. Shunga asosan, mikroelektronikada tez orada 1 kub.sm hajmli kristallida eng kamida 5 dona elektronika elementini birlashtirgan elektron qurilma, ya’ni mitti integral sxemalar paydo bo‘la boshladi. Bunday sxemalar ikkinchi avlod mashinalarida mavjud bo‘lgan barcha kamchiliklarning ancha qismini bartaraf etishga va yangi hisoblash mashinalarining paydo bo‘lishiga zamin yaratdi. Integral sxema, avvalo yasalayotgan moslamalarni juda ham kichiklashishiga olib keldi.
EHMlarning uchinchi avlodi(1965-1975 yillar) tranzistorlar va turli xil ehtiyot qismlar o‘rniga integral sxemalardan keng ko‘lamda foydalanishi bilan xarakterlanadi.
Integral sxemalardan foydalanish tufayli mashinalarning texnik va ishlatish xarakteristikalarini ancha yaxshilashga, jumladan, ixchamlashuviga va ishlash tezligining oshishiga erishildi. Bunday mashinalarning ishlashi ancha samarali va ishonchli bo‘ldi. Ularning xotira sig‘imi 2048 Kbaytgacha kengaydi. Bu avlod mashinalarini bir nechta mamlakatlar birgalikda ishlab chiqarganligi uchun ularni Yagona Sistema (ES-?????? ???????) turidagi mashinalar deb nomlandi, ularning nomlari «ES» qisqartmasidan boshlanadi: ES-1050, ES-1022 va boshqalar.
Bu mashinalar turiga qarab, sekundiga 2 milliongacha turli arifmetik amallarni bajarishi mumkin bo‘ldi.
Fan va texnikaning rivojlanishi odam bilan EHM o‘rtasida muloqot qilish mumkin bo‘lgan hisoblash mashinalari yaratish zaruratini tug‘dirdi. Bu imkoniyat yangi paydo bo‘layotgan to‘rtinchi avlod mashinalarida amalga oshirildi.
EHMlarning to‘rtinchi avlodi(1975 yildan boshlab). Ularda element bazasi sifatida katta integral sxemalar, ya’ni 1sm. kub hajmda 100 mingtagacha elementni birlashtirgan mikrosxema qo‘llaniladi.
Hozirgi kunda beshinchi avlod mashinalarini ishlab chiqish ustida katta ishlar qilinyapti. Ayniqsa, bu sohada XX asrning 80-yillarida Yaponiya olimlari taklif etgan beshinchi avlodning loyihasi diqqatga sazovordir. Bu loyiha keyingi davr mashinalarini yaratishni ko‘zda tutgan. Yaponiya olimlarinig ta’biricha, ushbu avlod mashinalari mantiqiy masalalarni hal qila oladigan, og‘zaki gaplarni "eshitadigan" va "tushinadigan", matnlarni o‘qiyotgan tezlikda tarjima qila oladigan hamda "ko‘ra" oladigan, "tushunadigan" bo‘lishi kerak.
Bunday kompyuterlar katta va o‘ta katta integral sxemalar asosida qurilishi nazarda tutilgan. Oxirgi paytlarda rivojlangan mamlakatlardagi ilmiy laboratoriyalarda oqsil molekulalari bilan tajriba o‘tkazilmoqda. Ular kompyuterlarning arifmetik asosini tashkil qiluvchi asosiy element ikkilik sanoq sistemasida xotirlovchi katakchalar vazifalarini o‘tayapti. Albatta, ushbu yo‘nalish bo‘yicha EHM qurish haqida gap yuritishga erta albatta, lekin tajribalar yaxshi natijalarga olib kelsa, kompyuterlarning yangi davrini boshlaydigan biokompyuterlarga ega bo‘lishimiz ham mumkin. Hisoblash texnikasi vositalarining tuzilishi va ularni ishlab chiqarishning takomillashuvi bilan elektron hisoblash mashinalarining yangilari paydo bo‘laveradi. Hozirda EHMlarni quyidagi turlarga ajratish mumkin: mikro, shaxsiy, mini, o‘rtacha tezlikda ishlaydigan, katta tezlikda ishlaydigan super EHMlar. Hozirgi kunda EHMlardan fizika, matematika, astronomiya, geofizika, texnika va boshqa bir talay fan sohalarida turli xil murakkab amaliy masalalarni yechishda muvaffaqiyatli foydalanilmoqda, jumladan, atom energetikasi, gidrotexnika inshootlarini qurish, kemasozlik, kosmik fazoni zabt etish va boshqa shu kabi ko‘plab sohalarning beqiyos darajada tez rivojlanib ketishi, shak-shubhasiz hisoblash texnikasining keng ko‘lamda samarali qo‘llanilayotganligi natijasidir. Hozirgi kunda EHMlar qo‘llanilmayotgan biror sohani topish qiyin, yaqin kelajakda uning yana ham kengroq rivojlanishi va inson faoliyatiga chuqurroq kirib borishi kutilmoqda.
\


3-reja
Ekrandagi EXCEL dasturi tugmachasini ustiga strelkani qo’yib chap tugmani ikki marta bosib, dasturni faollashtiramiz
 
3-usul: Kompyuterda avval yaratilgan biror elektron jadvalni ustiga ko’rsatgichni qo’yib “Enter” tugmachasini bossak yoki sichqon chap tugmasini ikki bor bossak EXCEL dasturi faollashib, ushbu jadvalni ochib beradi
EXCEL dasturi faollashtirish uchun bundan boshqa usullar ham mavjud, bu kompyuterga o’rhatilgan WINDOWS versiyasiga bog’liq.
EXCEL dasturi interfeysi quyidagicha
 
 
6. Excel dasturi ishga tushirilganda u shartli «Книга1» nomi bilan yangi hujjat hosil qilishni taklif etadi, tafsiya etilgan kitobda 3ta varaq (Лист1, Лист2, Лист3) bo’lib, zaruratga qarab yana varaqlar qo’shish mumkin bo’ladi.
 
7. Ехсеl dasturi yordamida tayyorlangan fayl kengaytmasi xls bo’ladi. Har bir xls faylda 1dan 255 tagacha varaq joylashishi mumkin.
 
8. Excel jadvali Excel 97 versiyasida 16384 ta 2000 yil versiyasida 65536 ta satr va 256 ta ustundan iborat. Satrlar 1 dan 65536 tagacha butun sonlar bilan nomlahgan. Ustunlar esa Lotin alifbosi harflari bilan belgilanadi.