Elektronika va asbobsozlik

Yupqa plyonkali rezistorlarning asosiy parametrlari

Material	ρٱ Om/ٱ	KTK · 10^-4,1/ºS	R0, mVt/mm
MLT-3M Tantal Kermetlar Silitsidlar	200-500 300-1000 2000-10000 4000-5000	±(1,2÷2,4) ±(0,1÷1) ±(0,5÷7) -	10 30 20 10

Yupka plyonkali rezistorlarni xisoblashda KTK va solishtirma sochilish kuvvati R₀ xam muxim parametr xisoblanadi. Xar xil purkaladigan materiallar asosida olinadigan yupka plyonkali rezistorlarning asosiy parametrlari jadvalda keltirilgan.

Yupka plyonkali rezistorlar tasma yoki meand shaklida bulishi mumkin va yarim utkazgichlarga nisbatan kator afzalliklarga ega: ular barkarorrok (±10^-4 · 1/Sº), juda anik ishlaydi (±5% gacha) va nominal karshilik diapazoni 100 k Om gacha bulib, odatda, 50 Om÷ 50 kOm oralikda chegaralangan.
5-Mavzu: Yarim o‘tkazgich materiallar va ulardagi o‘tkazuvchanlik xususiyatlari. Murakkab yarim utkazgich materiallar.


Reja

1. 
   Yarim o‘tkazgich materiallar
   
2. 
   Yarim o‘tkazgichlarnig o‘tkazuvchanligi
   
3. 
   Murakkab yarim o‘tkazgich materiallar
   

Yarim utkazgichlar elektr utkazuvchanligi jixatidan metall utkazgichlar bilan dielektriklar orasidagi oralik urinda turadi. Masalan, metall utkazgichlarning solishtirma utkazuvchanligi 10⁶-10⁸ sm/m bulsa, yarim utkazgichlarniki 10^-8 – 10⁶ Sm/m, dtelektrikniki esa 10^-18 – 10^-8 Sm/m ni tashkil etadi. Bundan tashkari, xamma metall utkazgichlar temperatura ortishi bilan uzining utkazuvchanligini kamaytiradi, dielektriklar esa orttiradi.

Utkazgichlar tarkibi juda kup mikdorda erkin elektronlar mavjud, sof yarim utkazgichlarda esa bunday elektronlar kup emas. Bunga sabab shuki, yarim utkazgichlardagi valent elektronlar uz atomlari bilan boglangan, ya’ni erkin emas. Yarim utkazgichlarning yana bir xususiyati – ulardan utuvchi tok mikdori tashki ta’sirlar: kizish, nurlanish va aralashmalar kushilishi ta’sirida katta oralikda uzgarishi va xosil bulishi mumkin. Bu yarim utkazgichdagi valent elektronlar energiyasini kupaytiradi, elektronlarni uz atomlarida ajralishlariga imkon beradi va kuyilgan tashki kuchlanish ta’sirida yunalishli kuchishga olib keladi, ya’ni ular tok tashuvchi bulib kolishi mumkin.

Yarim utkazgich temperaturasi kancha yukori yeki unga tushaetgan nurlanish kancha kuchli bulsa, unda erkin elektronlar shuncha kup, demak, undan utuvchi tok shuncha kup buladi. Natijada yarim utkazgichda elektron utkazuvchanlik yeki n tip elektr utkazuvchanlik paydo buladi. Bunda ozod bulgan elektronlar yarim utkazgichning uz atomlariga tegishli, shu sababdan bunday elektr utkazuvchanlik xususiy utkazuvchanlik deb ataladi.
Elektronini yukotgan yarim utkazgich atomlari musbat zaryadlangan ionlarga aylanadi, ular uz urinlarida maxkam turaveradi va kucha olmaydi. Atomning elektron tashlab ketgan tashkil orbitasidan joy teshik deb ataladi, unga kushni atomdan ajralib chikkan boshka elektron kelib utirishi mumkin. Elektronning bunday sakrab yurishi natijasida kushni atomda xam shunday tekshik xosil buladi, ya’ni u atom musbat zaryadlangan ionga aylanib koladi.
Agar yarim utkazgichga elektr kuchlanishi kuyilsa, elektronlar bir yunalishda bir atomdan boshka atomga kucha boshlaydi, teshiklar esa unga karama-karshi yunalishda paydo bula boshlaydi. Teshiklarni elektronga teng mikdorda musbat zaryadlangan zarracha deb atom kabul kilingan. Teshiklarning elektronlar kuchishiga karama-karshi yunalishda tuyilma kuchishi tekish toki deb ataladi. Yarim utkazgichning teshik toki bilan boglik bulgan elektr utkazuvchanligi teshikli utkazuvchanlik yeki R tip utkazuvchanlik deb ataladi.
Shunday kilib, elektronlarning bir tomonga, teshiklarning karama-karshi tomonga kuchishi yarim utkazgichning xususiy elektr utkazuvchanligi belgilaydi, chunki tok tashuvchilar (elektronlar va teshiklar) yarim utkazgichning uz atomlariga tegishlidir. Bu xolda umumiy tok I_e va teshik tok I_t lar yigindisidan tashkil topadi, ya’ni