Elektronika va asbobsozlik

Kondensatorlar sigimining barkarorligi uning temperatura, eskirish, namlik, fon nurlanishi va boshkalar kabi barkarorlikni buzuvchi omillar ta’sirida uzgarishi bilan belgilanadi. Temperatura eng katta ta’sir kursatadi. Uning sigimi kata bulmagan kondensatorlarning sigimiga ta’siri sigimning temperatura koeffitsienti (1/ºS) bilan baxolanadi: STK = ∆S/(S₀∆t), bu yerda S – kondensatorning normal temperaturadagi koeffitsienti, pF; ∆S – sigimning temperatura ∆t ga uzgargandagi chetlanishi,
Kupchilik kondensatorlar uchun temperaturaning ish diapazonlarida STK ning uzgarmasligi kuzatiladi, ya’ni sigimning temperaturasiga karab uzgarish konuni chizikliga yakin ekan. Bu xol, ayniksa yukori chastotali keramik kondensatorlarga xosdir. Ularda STK xarf (P – plyus, M – minus, MPO – nol) va STK ning 10^-6·1/ºS ga kupaytirilgan kiymatini kursatuvchi rakamlar bilan belgilanadi. Bunda kondensatorlar ma’lum rangdagi emal bilan buyaladi va belgi yezuvi buladi (yeki bulmaydi). Kulrang rangga buyalgan, kizil belgili kondensatorlar P60±40 barkarorlik guruxiga ega, ya’ni u ularda STK = + (60±40)·10^-6 1/ºS; yashil rangga buyalgan belgisiz kondensatorlar M1500 ± 250 barkarorlik guruxiga ega, ya’ni ularda STK = - (1500 ± 250) ·10^-6 1/ºS. Tuk sarik rangga buyalgan kondensatorlar chiziksiz uzgarish konunlariga va N xarfi bilan belgilanuvchi barkarorlik guruxiga ega; bu xarfdan sung temperaturaning eng oxirgi kiymatlaridagi sigimning uzgarishini (%) kursatuvchi rakam yeziladi. Masalan, tuk sarik rangli, kizil nuktali kondensatorlar N20 barkarorlik guruxiga ega, ya’ni eng oxirgi temperaturalarda ularda sigim chetlanishi ±20% ni tashkil etadi. Keramik kondensatorlarning barkarorlik guruxlarining tula ruyxatini va ularning ranglar asosida markalanishi koidalarini ma’lumotnomalardan topish mumkin.
Katta sigimli past chastotali kondensatorlar (kogoz, yupka plenka, elektrolitik va oksid – yarim utkazgichli) sigimining temperaturaga karab uzgarish konuni, odatda, nochiziklidir. Shuning uchun bu kondensatorlarning temperaturaning oxirgi kiymatlaridagi sigimning chegaraviy chetlanishlari bilan foizlarda baxolanuvi temperatura barkarorligi yukori chatotali kondenatorlarnikiga karaganda ancha pastdir.
Kondensatorning elektrga idamliligi GOST 21415-75 ga kura nominal va sinov kuchlanishi, shuningdek xaddan tashkari kuchlanish bilan tavsiflanadi. Kondensator texnik xujjatlarda kursatilgan sharoitda, minimal ishlash muddatida mumkin bulgan maksimal kuchlanish, nominal kuchlanish xisoblanadi. Sinov kuchlanishi nominaldan yukori bulib, kondensatorning elektrga chidamliligini tekshirishga xizmat kiladi. Xaddan tashkari kuchlnish xam nominaldan katta, uni kondensatorning chikish simlariga kiska muddatga berilishi mumkin.
Kondensatorlar izolyatsiyasining karshiligi adsorbitsiya toki va namlikning sirtdagi dissotsiatsiyasi okibatida paydo buladigan sirkish toklari bilan belgilanadi. Izolyatsiya karshiligi temperatura va atrof muxitning namligiga boglik, shuning uchun uni va kondensatorning barkaror ishlashini oshirish uchun ular germetik kilib ishlanadi. Keramik, slyudali va yupka plenkali kondensatorlarning izolyatsiya karshiligi 10⁴÷10⁵ MOm, kogozli va metall – kogozlilarniki 10²÷10³ MOm ni tashkil etadi. Elektrolitik kondensatorlarda sirkish toklari ancha yukori (milliamperning ulushi) buladi.
Kondensatorlarning chastotaviy xossalari parazit induktivlik va aktiv sarflanishlar bilan tavsiflanadi. Kupgina kondensatorlarning parazit induktivligi chikish uchlari konstruksiyasiga, shuningdek rulon kurinishidagi kondensatorlar koplamalari orasidagi uzaro induksiyaga boglik. Uchlar kanchalik yugon va kalta bulsa, parazit induktivlik shunchalik kam buladi. Kogozli va metall kogozli kondensatorlarda parazit induktivlikni kamaytirish uchun «induksiyasiz» urov kullaniladi: koplamalardan birining chikarilgan uramlari bir taradan, ikkinchisiniki esa, karama-karshi tomondan metall bilan koplanadi yeki chikish simmetrik joylashtiriladi. Bunda kondensatorlarga kiraetgan va undan chikaetgan tok koplamalarda karama-karshi yunalishga ega bulib, uz induksiyani minimumga keltiriladi.
Aktiv sarflanishning kandayligiga karab (dielektrikda yeki koplamalar va chikish uchlarida) kondensatorlarning ekvivalent sxemalari turli kurinishda buladi. Yukori chastotali kondensatorlarning ekvivalent sxemalari uchun chikish uchlarining L_r parazit induktivligi va dielektrikdagi r_g sarflar xosdir. Kogozli va yupka plenkali past chastotali kondensatorlarning ekvivalent sxemasi rasmda kursatilgandagiga uxshashdir. Elektrolitik kondensatorlarning ma’lum chastotada kullanishining asosiy cheklanishi elektrolitdagi r_e sarflanishdir. Masalan, rasmning b da keltirilgan sxemadan kurinib turibdiki, elektrolit kondensatorlarning mumkin bulgan kullanish soxasi doimiy tok va tovush chastotalari buyicha diapazon bilan cheklanadi.