Elektronika va asbobsozlik

Doimiy sigimli past chastotali kondensatorlar.
Past chastotali uzgarmas, pulslanuvchi va uzgaruvchan toklar zanjirlarida filtrlovchi, blokirovka kiluvchi va ajratuvchi kondensatorlar sifatida katta nominal sigimli kondensatorlar ishlatiladi. Kogozli, metall-kogozli, yupka plenkali va, ayniksa, elektrolitik, shuningdek oksid-yarim utkazgichli kondensatorlar shunday kondensatorlar xisoblanadi.
Kogozli, metall – kogozli va yupka plenkali kondensatorlar, kupincha, ajratuvchi va blokirovka kiluvchi sifatida, kichik sigimli yupka plenkalilari konturlarda, katta sigimli kogozlilari esa past chastotali filtrlarda ishlatiladi.
Kogozli, metall-kogozli va yupka plenkali kondensatorlarning asosiy parametrlari jadvalda, ulardan ba’zilarining tuzilishdari rasmning a – ye da keltirilgan.
Kogozli kondensatorlar dielektrikning kalinligi kichik bulganidan (5 mkm gacha) yukori sotishtirma sigimga ega, yetarlicha temperaturaga bardoshli va arzon narxda ishlab chikariladi.

Metall-kogozli kondensatorlar yana xam yukori solishtirma sigimga ega, chunki ular juda yupka (1 mkm gacha) metall katlamili kogozdan tayerlanadi. Buzilishdan sung metall katlamining kuyishi tufayli buzilish kanali (kuyib kumirga aylangan kogoz bulagi) atrofida kayta tiklanish yuz beradi, ya’ni koplamalarning kiska tutashuvi yukoladi. Kogozli va metall – kogozli kondersatorlarning asosiy kamchiliklari sarfning kattaligi va barkarorlikning pastligidir. Bundan tashkari bunday kondensatorlarning barchasi shimdiriladigan modda va korpusni germetiklashni talab etadi. Metall-kogozli kondensatorlarning elektrga chidamliligi eskirish jaraenida susayadi, bundan tashkari, ular izolyatsiyasining karshiligi kichikdir (metall katlami ionlarining kogozga migratsiyasi xisobiga). Bunday xolni kuchaytirgichlar kaskadlarining ajratuvchi zanjirini xisoblashda nazarda tutish kerak.
K40U-9 kondensatorlari (germetiklangan metall korpusga) silindrik shaklda, aksial chikish uchili bulib, blokirovka kiluvchi va ajratuvchi sifatida ishlatiladi. K40P-2 kondensatorlari (kichik ulchamli presslangan plastmassa korpusda) bularning utmishdoshlari xisoblanib, ular xozirgi kunda xam juda kup joylarda kullaniladigan RAE larda ishlatilishi mumkin. K42P-5 kondensatorlari (silindrik, tomonlari germetik) nisbatan yengil sharoitlarda ishlatiluvchi kichik ulchamli apparaturalar uchun muljallangan.
Temperaturaning chekka kiymatlarida kogozli va metall-kogozli kondensatorlar sigimlarining nominal kiymatdan chetlanishi ±15% dan oshmaydi.
Plenkali kondensatorlarning kupgina turlarida dielektrik sifatida polistirol va ftoroplast – 4 dan kilingan kutbiy bulmagan yupka plenkalar, shuningdek lavsan (polietilentereftalat) va ftoroplast-3 dan tayerlangan kutbiy plenkalar ishlatiladi. Plenkaning kalinligi, odatda, 20-30 mkm, lokning kalinligi esa, 2 dan 3 mkm gacha. Bu kondensatorlarning koplamalari folgadan kilinadi yeki dielektrika purkab koplanadi.
K71-4 kondensatorlari (polistirol) silindrik shaklda bulib, aksial chikish uchlariga ega. Bu konedensatorlarning ulchamlari nisbatan katta (diametri 6÷45 mm va uzunligi 14÷36 mm); shu sababli ular katta nominal sigimga va yukori ish kuchlanishiga ega.
Bosma platalarga urnatishga muljallangan K71-5 (polistirol) kondensatorlari diametri 6÷30 mm va balandligi 19,5 mm bulgan zichlashtirilgan silindrik korpusga va epoksid kompaund kuyilgan tarafiga aksial chikish uchlariga ega.
K71-7 kondensatorlari (polistirol) tuzilishiga kura K71-5 kondensatorlariga uxshash, birok ulcham (10÷26) X (7÷16) X (14÷32) mm bulgan tugriburchakli izolyatsion korpusga ega.
K71-8 kondensatorlari (polistirolli, silindrik, zichlangan) aksial chikish uchlariga ega va bir yegi yassilangan. Korpus diametri 5÷13 mm, uzunligi 14÷36.
K72-9 kondensatorlari (ftor-plastli) termobardoshli, zarbga chidamli. Ular aksial chikish uchlari bulgan silindrik korpusda ishlab chikariladi.
Ilgari ishlab chikarilgan ftor-plastli kondensatorlar ichida termobardoshli FT (+200ºS gacha) kondensatorini kursatib utish kerak. Ular nominal sigimi va ish kuchlanishiga karab uch xil korpusga ega. Birok ulchamlarining ancha kattaligi sababli ular mikroelektron apparaturalar uchun yaroksizdir. 200 dan 500 V gacha bulgan kuchlanishli uzgarmas tok zajirida dozimetrik kondensator sifatida kullaniladigan K72-1, K72-4, K72-8 va FB-1 ftor-plast kondensatorlari aloxida guruxni tashkil etadi. Ularning sigimi 5000 pF dan oshmaydi, massasi esa 7,5 g.
Tugri burchak shaklidagi K73P-3 kondensatorlari (polietilen-tereftalatli) ning ulchami (11÷22) X (10÷22) X 11 mm bulib, bosma plataga urnatiladi. Ularning chikish uchlari korpusning bir tomonida joylashgan. Yanada maxkamrok urnatish uchun shu yerning uzida elektr zaryad yigilmaydigan ikkita katla uch xam chikarilgan.
K73-16 kondensatorlarining (zichlangan, yakka katlalmi, polietilente-reftalatli) diametri 6÷22 mm va uzunligi 18÷48 mm bulib, aksial chikish uchlariga egv: ikki yen tomoni yassilangan.
Silindr shaklidagi K73-22 kondensatorlari (utishga oid, kichik ulchamli, polietilentereftalatli) ning diametri 6÷9 mm va uzunligi 18÷20 mm, bir tomonida uziga xos kurinishidagi izolyator-kalakka ega. Shu kallak orkali asosiy chikish uchi utadi, ikkinchi uchi esa karama-karshi tomonda bulib, korpus (yer) ga ulangan.
K73-18 kondensatorlari (utishga oid, zichlangan, polietilen – tereftalatli) tuzilishiga kura K73-22 larga uxshash, 30V kuchlanishda 0,15 dan 1000 MGs gacha bulgan diapazonda radioxalakitlarni yukotishga muljallangan, nominal sigimi 0,27 mkf, massasi 5,5 g dan ortik emas.
K75 guruxidagi (kombinatsiyalangan) kondensatorlar yukori ish kuchlanishi (50 kVgacha) katta nominal sigimi 10 mkF gacha va katta massasi (6 kg gacha) bilan xarakterlanadi. Bularning ichida K75-24 («a» varianti) kondensatorlari massa va ulchamlariga kura eng kichiklari xisoblanadi: diametri 8÷24 mm, korpus uzunligi 36÷52 mm, massasi 7,5÷70 g bulib, nominal sigimi 2,2 mkF dan katta emas.

K76-5 kondensatorlari (lok plenkali germetik) dielektrigining kalinligi 3 mkm bulib, K73-22 kondensatorlarinikiga uxshash shaklga ega.
K77-1 kondensatorlari (yarim karbonatli) juda yukori solishtirma sigimga va temperatura barkarorlikka ega.
K77-2 kondensatorlari (yarim karbonatli, doirasimon) massasi 2 dan 10 g gacha bulib, ikki xil aksial chikish uchili va bir tomonda parallel chikish uchlari bulgan xolda (ikkala xolda xam yen tomonlari yassilangan) buladi.
Plenkali kondensatorlarda sigimning temperatura koeffitsienti +1500·10^-6 1/ºS dan oshmaydi.
Elektrolitik va oksid – yarim utkazgichli kondensatorlar katta solishtirma sigim va energiyaga ega. Ularning kamchiligi parametrlarining barkarormasligi, sigimining past temperaturalarga boglikligi, chastotalar diapazoni cheklanganligi (uzgarmas va pulslanuvchi past chastota toklar), ba’zi bir xillarining uni kutbliligi (kondensatorning fakat bir kuchlanish fazasida ishlay olishi) dan iborat. Shuning uchun ular filtrlovchi, ba’zida blokirovka kiluvchi sifatida ishlatiladi va dielektrikning materialiga karab elektrolitik aluminiyli, tantalli, niobiyli va oksid-yarim utkazgichli bulishi mumkin. Elektrolitik kondensatorlarda elektrolitlar sifatida kislota va ishkorlarning konsentratsiyalangan aralashmalari ishlatiladi. Oksid-yarim utkazgichli kondensatorlarda elektrolit urniga kattik xoldagi yarim utkazgich – marganes oksidi MnO₂ ishlatiladi.
Elektrolitik va oksid-yarim utkazgichli kondensatorlarning asosiy parametrlari jadvalda, ba’zilarining tuzilishi esa rasmda a-d da keltirilgan.
K50-15 (elektrolitik aluminiyli) kondensatorlar uziga xos uch (unikutblilari uchun) yeki besh (kutblimaslari uchun) urovli chuzilgan silindrik shaklda bulib, yukori ishonchlilikka, mexanik yuklanishga bardoshlilikka, temperaturaga bardoshlikka, uzok muddat ishlash xususiyatiga va elektr xarakteristikalarining barkarorligiga ega. Korpusining diametri 9 va 12 mm, uzunligi 28,35,60 va 70 mm. Ular normal va tropik iklim sharoitiga moslab ishlab chikariladi.
K50-29 kondensatorlari (elektrolitik aluminiyli) nominal sigimlar va ish kuchlanishlarining keng diapazoniga ega, unikutbli, silindrik shaklda, aksial chikish uchili, ikki yen tomoniga kompaund kuyilgan buladi. Korpusining diametri 6÷21 mm, uzunligi 21,5÷50 mm. K50-31 kondensatorlari xam shunday shaklda (diametri 6 dan 3,5 mm gacha, uzunligi 21,5 dan 33 mm gacha), lekin nisbatan kichik sigimli buladi.
K52-1B kondensatorlari (tantalli, xajmiy-govak) diametri 3÷7,5 mm va uzunligi 11÷22,5 mm bulgan kumush silindrik korpusda bulib, normal va tropik iklim sharoitiga moslab ishlab chikariladi. Tantal oksidining kukunidan kilingan xajmiy-govak anodning kullanilishi uning suyuk elektrolitga (xlorid va azot kislotalar aralashmasi) tegib turish sirtini oshirai. Shuning uchun katta nominat sigimli bunday kondensatorlar unchalik katta bulmagan massa va ulchamga ega buladi.
K52-9 va K52-10 (tantalli, xajmiy-govak) kondensatorlar silindrik shaklda, diametrlari, mos ravishda 4,8÷7,5 mm va 3÷7,5 mm li va uzunligi 18÷22 mm va 11÷24 mm buladi. K52-9 (germetik) kondensatorlari termobardoshlirok va «balandligi» kattarok, K52-10 (zichlashtirilgan korpuslarda) esa, ulchami va massasiga kura kichikrok, lekin past nominal ish kuchlanishiga ega.
Oksid-yarim utkazgichli niobiyli va tantalli kondensatorlar elektrolitik kondensatorlarga nisbatan katta bulmagan xajm va massaga ega, chunki ularda elektrolit urnida yarim utkazgich oksidning yupka plenkasi ishlatiladi, shunga kura nominal kuchlanishi xam pasayadi.
K53-4 kondensatorlari (niobiyli) da marganes oksidining yarim utkazgichli plenkasi ulchamni kichraytirishga (diametri 7,2 mm, uzunligi 7,5÷16 mm) imkon beradi.
K53-6A (tantalli) kondensatorlari diametri 10,5 mm va uzunligi 18,2 mm bulgan korpusga ega bulib, ularning sigimi va ish kuchlanishi kichik, termobardoshliligi yukori, massasi esa, unchalik katta emas.
K53-15, K53-16 va K53-17 kondensatorlari gibrid integral sxemalarning osma korpussiz komponentlari sifatida ishlatiladi, nisbatan katta bulmagan nominal sigimga va ish kuchlanishiga ega, lekin mexanik yuklanishlarga ancha bardoshli va massasi kichik, chikish simi yukligi sababli ularni bevosita mikroyigilmaning kontakt yuzachasiga kalaylash yeki payvandlash mumkin.
K53-22 kondensatorlari tugriburchakli korpusining ulchamlari (2÷4) X (÷3,1) X 6 mm bulib, bitta (musbat) aksial chikish uchiga ega.
K53-25 kondensatorlari (chikish simsiz, ximoyalanmagan) xam tugri burchakli korpusda (ulchami (4,5÷17) X (4÷16) X 1 mm) bulib, yukori kismida mikroyigilmaning kontakt yuzachasiga ulash uchun kalaylangan kontakti bor.
Diametri (3,2÷10) mm va uzunligi (7,5÷25) mm bulgan silindr shaklidagi K 53-27 kondensatorlari ikkita aksial chikish kuchiga ega.
(7,1÷17) X (10÷20) X 2,5 mm ulchamli tugriburchak shaklidagi K53-28 kondensatorlari turtta aksial chikish uchiga (xar biri yonida 2 tadan) ega bulib, termobardoshli va bosma platalargi urnatishga muljallangan.
Uziga xos kolasimon shakldagi K53-30 kondensatorlari folgadan ishlangan shokildasimon chikish uchlariga ega bulib, balandligi 4÷9,5 mm va eni 4÷4,5 mm dir.