Elektrotehnika va elektronika

M
c
ning o‘zgarishini xarakterlaydigan daraja ko‘rsatkchi. 

---

180 
Bunda 
ning o‘zgarish grafigi har bir muayyan holda alohida keltiriladi. Qarshilik momentlari 
reaktiv va aktiv (potentsial) bo‘lishi mumkin. Reaktiv qarshilik momenti qirqish, ishqalanish va shu kabi 
jarayonlarda hosil bo‘ladi. Bu momentning yo‘nalishi hamma vaqt motorning aylantiruvchi momentiga 
teskari bo‘ladi. Aktiv qarshilik momenti esa yuk ko‘tarish, prujinaning qisilishi kabi jarayonlarda hosil bo‘lib, 
bunday moment hamma yo‘nalishining o‘zgarishi bilan aktiv qarshilik momentining ta’siri ham teskarisiga 
o‘zgaradi. Masalan, yuk ko‘tarishda qarshilik momenti aylantiruvchi momentga teskari bo‘ladi, yuk 
tushirishda esa bu momentlar bir xil yo‘nalishda bo‘ladi. 
Motor vali(o’qi)ga ta’sir etuvchi momentlar yana birini dinamik moment 
M
din
deyiladi. Dinamik 
moment quyidagicha ifodalanadi:
(13.11)
Bunda:
j = mp
2
 = GD
2
/4 kg
•
m
•
sek
2
– motor vali(o’qi) bilan birgalikda aylanayotgan qismlarining 
inertsiya momenti; 
G,m
– 
tegishlicha og‘irlik kuchi va uning massasi; 
p,D,g
– 
tegishlicha harakatlanayotgan qismlarning inertsiya radiusi, diametrik va 
tezlanishi; 
GD
2
– siltash momenti. Yakor yoki rotorga tegishli siltash yoki inertsiya momentlarining 
qiymati motor kataloglarida keltiriladi. Motor bilan aylanuvchi va turli shakllarga ega qismlar uchun 
esa 
J
va 
GD
2
ning qiymati texnik ma’lumotnomalarda keltiriladi; 
d
ω
/dt
yoki 
dn/dt
– motor vali(o’qi)ning tezlanishi. 
Demak, dinamik moment hosil bo‘lishi uchun biror sababga ko‘ra chastotaning o‘zgarishi kifoya. 
Masalan, motori ishga tushirishda uning chastotasi ortib boradi. Bunda