Elektrotehnika va elektronika

 
1.2. Manbalar va elektr qarshiliklarni o’zaro ketma-ket, parallel va 
aralash ulash. 
Elektr zanjir. 
Elektr zanjir elektr tokni hosil qilish va uning o’tishini ta’minlaydigan qurilma
va ob’yektlarning majmui bo’lib undagi elektromagnit jarayonlar elektr yurituvchi kuch (EYuK), tok va 
kuchlanish tushunchalari bilan ifodalanadi. 
Elektr zanjirlarni hisoblashda qulaylik uchun ular elektr sxemalar ko’rinishida kuriladi. Bunla 
energiya manbaasi doira bilan, qarshiliklar to’rtburchak bilan, ulovchi simlar esa tugri chiziqlar bilan
ko’rsatiladi. Elektr zanjirlari asosiy va yordamchi elementlardan tashkil topadi(1.3-rasm). 
Elektr qarshiligining o’lchov birligi V/A = Om bo’lib, bunda 1 V kuchlanishda 1 A tok oqib o’tgan 
o’tkazgich qarshiligi 1 Omga teng bo’ladi.
Qarshilikka teskari kattalik o’tkazuvchanlik bo’ladi. 
g = 1/R; g = 1/Om = Sm.
(1.1)

---

11 
1.3-rasm. Elektr zanjirlarining asosiy va yordamchi elementlari. 
O’tkazuvchanlikning 
o’lchov birligi Simens deb ataladi. 
O’tkazgichlarning temperaturaviy tavsiflari har qanday elektrotexnik qurilmalarni yaratishda 
hisobga olinadigan asosiy parametrlardan biri bo’lib hisoblanadi. Joul-Lens qonuni bo’yicha ( 
I
) 1 
A 
o’zgarmas tok oqib o’tayotgan ( 
r
) 1 
Om
qarshilikka ega bo’lgan o’tkazgichdan ( 
t
) 1 
sek 
vaqt davomida 
ajralib chikayotgan issiqlik miqdori ( 
Q
) 1 
J 
ga teng. 
t
rI
Q
2
(1.2) 
Ushbu ajralib chikayotgan issiqlik amaliy maksadlarda ishlatilishi yoki atrof muhitga befoyda 
tarqalib ketishi (isrof) ga qarab katta yoki kichik elektr qarshilikga ega bo’lgan o’tkazgichlar tanlanadi. 
Masalan, elektr pechlari uchun katta elektr qarshilikga ega bo’lgan o’tkazgichlar tanlansa, elektr 
energiyasini uzatish uchun liniyalarga imkon darajasida kichik elektr qarshilikga ega bo’lgan o’tkazgichlar 
tanlanadi. 
O’tkazgich materiallar solishtirma qarshilik 
yoki unga teskari bo’lgan nisbiy o’tkazuvchanlik 
1
bilan ta’riflanadi. Agar o’tkazgich 1 m uzunlikda bir xil kundalang kesim yuzaga 
S
(
mm
2
) ega bo’lsa, 
uning qarshiligi: 
.
S
l
S
l
r
(1.3)