Elektrotehnika va elektronika

R
razr
qo‘zg‘atuvchi chulg‘am qarshiligidan 
taxminan 10 marta katta qilib olinadi. 
Sinxron motorning ishga tushirish toki 
I
ish.t.
 = (3
÷
8) I
n
bo‘lib, ishga tushirish momenti esa
M
ish.t.
 = 
(0,5
÷
2)M
n
bo‘ladi. Yuqori chastotali motorda 
I
ish.t.
 
ning qiymati past chastotali motordagiga nisbatan katta 
bo‘ladi. Katta quvvatli sinxron motorlarni ishga tushirishda, elektr tarmog‘idagi kuchlanish ortiqcha 
pasayib ketmasligi hamda stator chulg‘amiga ta’sir etadigan dinamik kuchlarni kamaytirish uchun, odatda, 
ularni reaktor yoki avtotransformator orqali ulanadi. Natijada, stator chulg‘amiga beriladigan kuchlanish 
nominalga nisbatan pasayib, ishga tushirish tokining qiymati ham birmuncha pasaytiriladi. Elektr mashina 
tayyorlanadigan zavodlarning ko‘rsatmasi bo‘yicha 3000V kuchlanishli sinxron motorlarni elektr 
tarmog‘iga bevosita ulab ishga tushirish uchun, (12.9-rasm) ularning rotoridagi har bir magnit qutbga 
to‘g‘ri keladigan motor quvvati quyidagidan katta bo‘lmasligi lozim ya’ni
kVt (12.4)
bunda 
p
– qutblar soni.
6000 Voltli motorni bevosita ishga tushirishda esa 
kVt bo‘lishi lozim. Elektr 
tarmog‘iga bevosita ulab ishga tushirish mumkin bo‘lmagan motorlar uchun, katalogda, ularning statoriga 
berilishi mumkin bo‘lgan maksimal kuchlanish qiymati 
U
max
ko‘rsatiladi. Bunda 
bo‘lishi kerak. 

---

167 
12.9-rasm. Sinxron mashinalarni ishga tushirish sxemalari. 
Hozirgi paytda har qanday katta quvvatli sinxron motorlarni ham elektr tarmog‘iga bevosita ulab 
ishga tushirish bo‘yicha ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Ilgarilari qo‘zg‘atuvchi chulg‘amga 
beriluvchi o‘zgarmas tokni sinxron motorning vali(o’qi) bilan aylantiriladigan parallel qo‘zg‘atishli 
o‘zgarmas tok generatoridan olinar edi. Hozirgi vaqtda esa rotor chulg‘amiga beriladigan o‘zgarmas tok 
ko‘pincha alohida o‘rnatilgan statik yarim o‘tkazgichli qo‘zg‘atgichlardan olinmoqda. Keyingi paytlarda 
rotor chulg‘amiga o‘zgarmas tokni kontaktsiz, halqa va cho‘tkalarsiz berish imkoniga erishildi.
Bunday kontaktsiz sinxron motorda rotor o‘zagi yaxlit po‘latdan quyilgan qutblarga ega bo‘lib, 
bu qutblar rotorga o‘rnatiladigan ishga tushirish chulg‘ami vazifasini ham o‘taydi. Natijada sinxron 
motorning konstruktsiyasi soddalashmoqda, uning ishlashdagi ishonchliligi ancha ko‘tarilmoqda. Hozirgi 
paytda kichik qiymatli qarshilik momentlari