Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

 
Adi dəlibəng – Datura stramonium L. 
 
Dəlibəng cinsinin dünya florasının tərkibində 20-yə qədər növü  yayılmıĢdır. Bu növlərə ən 
çox  isti  və  mülayim  iqlimli  zonalarda  təsadüf  edilir.  Bunlar  ot  Ģəklindən  ağac  növlərinə  qədər 
müxtəlif  həyat  formalarına  malik  bitkilər  hesab  edilir.  Dəlibəng  cinsinin  Azərbaycan  ərazisində 1 
növünə: adi dəlibəngə - (D.stramonium L.)  rast gəlmək olar. 
Adi  dəlibəng  -    xoĢagəlməz  iyli,  hündürlüyü  120  sm,  kökü  ağ  rəngdə  birillik  ot  bitkisidir. 
Gövdəsi  dikduran  çəngəlvari  budaqlanan,  yuxarı  hissəsindən  çılpaqdır.  Yarpaqları  saplaqlı 
yumurtavari  2,5-3,0  sm  uzunluğunda  olub  ağ  rənglidir.  Meyvəsi  düzduran  yumurta  formalı 
qutucuqdan  ibarət,  uzunluğu  1  sm  olan  çoxsaylı  sərt  iynəvari  tikanlarla  əhatə  olunmuĢdur. 
Toxumları  böyrək  formasında  olub  qara  rənglidir.  Qutucuğun  içərisində  500-dən  800-ə  qədər 
toxumu olur. 
 
Dəlibəngə  Azərbaycanın  demək  olar  ki, 
hər  yerində,  düzənlik  sahədən  tutmuĢ  dağlıq 
zonalarına qədər rast gəlmək olar. Bitkiyə ən çox 
alaq  otları  arasında,  çay  vadilərində,  yol 
kənarlarında, bağ sahələrində və s. təsadüf etmək 
olar. 
Bitkinin  bütün  hissələri  çox  zəhərlidir. 

---

206 
 
Bitkini mal-qara, quĢlar səhvən yedikdə zəhərlənirlər. 
Müalicə məqsədləri üçün dəlibəngin yarpaqlarından istifadə olunur. Yarpağının tərkibindən 
0,37%-ə qədər alkaloid, qiostsianin, atropin və skopolamin, güclü tütün iyi verən 0,04%-ə qədər efır 
yağı, 0,1% karotin, 1,7%-ə qədər aĢı maddəsi və s. aĢkar edilmiĢdir. 
Bundan baĢqa yarpaqlarının tərkibində 12,36%-ə qədər kül, mq/q hesabı ilə 37,60 - K, 31,10 
- Ca, 7,00 - Mg, 0,35 - Fe makroelementləri, mkq/q hesabı ilə Mn - 0,26, Cu - 0,56, Zn - 093, Co - 
0,11, Mo - 72,00, Cr - 0,10, Al - 0,15, B - 15,23, Se - 4,10, Ni - 0,10, Sr - 2,18, Pb - 0,09, I - 0,45, B 
- 131,60 mikroelementləri və s. aĢkar edilmiĢdir. 
Dəlibəngin  yarpaqlarından  atropin  preparatı  hazırlanır  ki,  bundan  da mədə  və  onikibarmaq 
bağırsaq  yaralarının,  öd  kisəsində  əmələ  gələn  daĢların,  xolesistitin,  bağırsaq  və  sidik  yolları 
spazmalarının, bronxial astmanın, göz soyuqdəymələrinin müalicəsində geniĢ istifadə edilir. 
Yarpağının  tərkibində  0,15%  skopolamin,  qiostsiamin,  qiostsin,  tropin,  asetiltropin, 
kuskqiqrin  (bellaradin),  kökündən  0,08-0,6%  qiostsiamin,  skopolamin  və  s.  alkaloidlər  aĢkar 
edilmiĢdir. 
Dəlibəngdən hazırlanan preparatlardan əsəb sarsıntılarının, sinir hüceyrələrində əmələ gələn 
pozuntuların,  qıcolmaların,  pəltəkliyin,  iflicin,  göyöskürəyin,  epilepsiyanın,  meningitin,  mədə 
yaralarının, yanıqların, xərçəng ĢiĢlərinin, göz və s. xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir. Qafqaz 
xalqları  plevritin,  Qaraçay-Çərkəslilər  vilayətində  qurd  əleyhinə,  kökündən  hazırlanan 
preparatlardan  respirator  infeksiyalarının,  Koreyalılar    bronxial  astmada,  qusma,  qıcolmada  tətbiq 
edirlər.  Dəlibəngin  yağından  xarici  nahiyələrdə  baĢ  verən  pozuntuların,  səpkilərin,  revmatizmin, 
Koreyada  yarasağaldıcı,  kosmetikada  homeopatiyada,  Bolqarıstan  tibb  aləmində  tozundan 
hazırlanan  cövhərindən  -  fıkir  dağınıqlarında,  miqrendə,  nitq  pozuntularında,  Belorusda 
cövhərindən astma və epilepsiyada, Baykal ətrafında meyvəsindən mədədə əmələ gələn xərçəngin 
müalicəsində, qıcolmada, əsəb xəstəliklərinin və s. müalicəsində istifadə edilir. 
Dəlibəng əkilən hər hektar sahədən 1 ton quru kütlə əldə edilir.