Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

Balqabaq – Cucurbita pepo L. 
 
Dünya florasının tərkibində  Cucurbitaceae Juss. fəsiləsinin 120 cinsi və 800-ə qədər növü 
yayılmıĢdır. Fəsilənin cins və növlərinə ən çox Asiya, Afrika, Amerika qitələrində rast gəlmək olar. 
 
 Ekoloji cəhətdən fəsilənin növlərinə əsasən nəmli tropik meĢələrdə, isti günəĢli səhralarda, 
mülayim  iqlim  zonalarında  təsadüf  etmək  olar.  Fəsilənin  ən  əhəmiyyətli  cinslərindən  biri  də 
balqabaq  və  ona  daxil  olan  növlər  hesab  edilir.  Balqabaq  cinsinin  müalicə,  qida və  bəzək  təbiətli 
növlərindən  biri  də  yunan  balqabağı  -  Cucurbita  pepo  L.  hesab  edilir.  Bu,  tərkibindəki  faydalı 
maddələrin çoxluğu ilə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 
Belə  ki,  bitkinin  tərkibində  mineral  duzlar,  asan  həllolan  sulu  karbohidratlar,  selüloza, 
vitamin  kompleksi,  zülal,  Ģəkər,  müxtəlif  makro  və  mikroelementlər  aĢkar  edilmiĢdir.  Bu  bitki 
tərkibindəki kalium, mis, kalsium və fosforun miqdarına görə əksər tərəvəzlərdən üstün sayılır. 
Fəsilənin  ən  mühüm  cinslərindən  biri  də 
balqabaq  –  Cucurbita  L.-dir.  Balqabaq  cinsinin  27 
yabanı  növü  məlumdur.  Bu  növlərin  sistematikasını 
Beyli  (Bailey,  1943)  öyrənmiĢdir.  Cinsin  növlərinin 
çoxu  Meksikada,  ABġ-ın  cənub  ərazilərində 
yayılmıĢdır. 
Balqabaq  cinsinin  nümayəndələri  birevlidir, 
çiçəkləri  iridir,  parlaq-sarı  rəngdə  olub  yarpaqların 
qoltuq  hissələrində  yerləĢmiĢdir.  Balqabaq  cinsinin 
mədəni  halda  5  növü  əkilib-becərilir.  Bunlar 
aĢağıdakılardır: Nəhəng balqabaq - C. maxima Duch., 
müĢk  balqabağı  -  C.  moschata  Duch.,  yunan  balqabağı  -  C.  pepo  L.,  qarıĢıq  balqabaq  -  C.  mixta, 
ənciryarpaq  balqabaq  -  C.  ficifolia,Texas  yabanı  balqabağı  -  C.texana,  lundelliya  balqabağı  -  C. 
lundelliana. 
Balqabaq  güclü  kök  sisteminə  malik,  10  metr  uzunluğunda  olub,  yerlə  sürünən  və 
budaqlanan gövdəli birillik ot bitkisidir. Yarpaqları qarĢı-qarĢıya düzülmüĢ, iri, uzunluğu 20-25 sm-
dir, gövdə və yarpaq hissələri sərt qısa iynəĢəkilli tüklərlə əhatə olunmuĢdur. Çiçəklərinin diametri 
10  sm  olub  tək-tək  qoltuqda  yerləĢmiĢdir.  Meyvəsi  iri,  diametri  40  sm,  çəkisi  isə  8,0  kq-a  qədər 
olur. Ġyun-iyul aylarında çiçək açır, avqust-sentyabr aylarında meyvəsi yetiĢir. 

---

221 
 
Balqabaq  yabanı  halda  Meksika,  Cənubi  Amerika,  Qvatemala,  Honduras  və  s.  ölkələrin 
ərazilərində  yayılmıĢdır.  Qafqazda,  o  cümlədən  də  Azərbaycanda  bir  neçə  növü,  onlarla  sortları 
mədəni halda becərilir. 
Bizim eradan 3 min il əvvəl Meksika ərazisində balqabaq bitkisinin toxumlarının qabıqları 
aĢkar  olunmuĢdur.  Bu  da  onu  göstərir  ki,  3  min  il  əvvəl  balqabaqdan  qida  bitkisi  kimi  istifadə 
etmiĢlər. Balqabağın bir neçə növünü misirlilər də əkib-becərmiĢlər. 
Balqabaq  faydalı  qida  bitkilərindəndir.  Onun  yumĢaq  meyvəsinin  tərkibində  4,34-7,85% 
Ģəkərli  maddələr  (2,31-5,17%  saxaroza,  1,7-2,68%  monosaxaridlər)  vardır.  Bəzi  sortlarının 
tərkibində 10-15%-ə qədər Ģəkər olur. Bəzi sortları karotinoidlə zəngindir. Toxumunun tərkibində 
36,0-52,22%-ə  qədər  keyfiyyətli  qida  yağı  saxlayır.  Balqabaq  çiy  halda  yeməli  deyildir.  Onu 
buxarda biĢirilmiĢ, sıyıq halında və yaxud yağda qızaıdılmıĢ halda yeyirlər. Qafqazda, o cümlədən 
də Azərbaycanda ən çox əkilib-becərilən növü müĢk balqabağıdır. 
Toxumlarında fıtosterin, qatran maddəsi, üzvi turĢular vardır. Balqabağın 92%-ni su, makro- 
və mikroelementlərdən - kalsium, kalium, manqan və dəmir təĢkil edir. Bundan baĢqa bitkinin ətli 
hissəsində C, B
1
, B
2
, PP vitaminləri, nikotin turĢusu və s. aĢkar edilmiĢdir. 
Toxumlarının  tərkibində  4,33%  kül,  mq/q  olmaqla:  K  -  10,20,  Ca  -  0,40,  Mg  -  5,80,  Fe  - 
0,07 makroelementləri, mkq/q olmaqla: Mn - 0,11, Cu - 0,61, Zn - 0,85, Mo - 0,60, Cr - 0,02, Se - 
38,90, Ni - 0,24, Pb - 0,02, I - 0,07, B - 0,60 mikroelementləri aĢkar edilmiĢdir.