Əlverişli təbii-coğrafi şəraiti olan Azərbaycan ərazisi dünyada insanın formalaşdığı ilk məskənlərdəndir

Şair İnqilab Orxan
İnqilab Orxan 24 min pul gətirmişdi ki, onun 19 mini nəqd pul, 5 mini istiqraz vərəqləri idi. Onları hər kəsin yanında Rəsula verdim. Ordubaddan gətirilən pulun taleyi ilə maraqlananda məlum oldu ki, onu Əbülfəz Əliyevə veriblər. Əbülfəzə verilmiş pulu da ondan alıb Rəsula verdim. Pulu səhv etmirəmsə, Əli və Qərib qardaşları gətirmişdilər.

Mənim təxmini hesablarama görə meydanda 7-8 milyon pul yığılmışdı. İstintaq zamanı özünü mənim mühafizəçim kimi qələmə verən, həqiqətən də meydanda yanımdan ayrılmayan APİ-nin Qulu adlı tələbəsi ya axmaqlığından, ya da öyrədilmiş olmasından izahatında yığılan pulların sayını 4 milyon kimi bildirmişdi.

Həbsdən çıxdıqdan sonra onun niyə belə etdiyini soruşduqda, bildirmişdi ki, məbləği özü az göstərmişdir. O bu məsələdə ən məlumatlı adamlardan biri idi…

Bəs, həqiqət necədir? O pulların sonu necə oldu?

Türmədən çıxdıqdan sonra bu barədə Rəsuldan soruşdum. O bildirdi ki, onun da məlumatı yoxdur. Siyahını tələb etdiyimdə, dedi ki, istintaqın əlinə düşməsin və siyahıdakı adamlar təhlükə altında qalmasın deyə, onu yandırıb. Ona dedim:

-Axı, sənə tapşırmışdım ki, siyahı, nəyin bahasına olursa-olsun, mütləq gizli bir yerdə qalmalıdır.

O bunun çox təhlükəli olduğunu bildirdi və dedi ki, təhlükəsizlik naminə bu işi görmüşdür. Siyahı ələ keçsəydi, minlərlə adam həbs edilə bilərdi. Üstəlik də orada yüksək vəzifəli şəxslərin də adı vardı.

Bu, gerçəkdən də belə idi. Məsələn, Gədəbəydən meydana 5 min manat pul gətirən adamı DTK yaxalamış, o da ifadəsində bildirmişdi ki, ona pul yığmağı rayon rəhbərliyi tapşırıbmış. Bu ifadə əsasında DTK həmin rəhbər işçinin maşınını saxladıqda, onun mitinq üçün gətirməkdə olduğu 50 min manat aşkar olunmuş və onu həbs etmişdilər.

Doğrusu, Rəsulun siyahını təmiz ürəklə yandırdığını düşünür və ona inanırdım. Günlərin birində etibar etdiyim şəxslərdən biri olan Məmməd Əlizadəyə tapşırdım ki, Rəsulla gedib, pulu gətirsinlər…» (2, s. 173-175).

Nemət bəyin sözlərinə görə, o, Rəsula tapşırıbmış ki, bir dənə də əlavi siyahı tutulsun, ora az miqdarda pul yazılsın ki, sabah həbs məsələsi gündəmə gələndə həmin pula həbs qoyulsun, məbləğin əsas hissəsini isə gələcək siyasi fəaliyyət üçün, o cümlədən qaçqınlara yardım, ehtiyac yaranacağı halda Qarabağ əhalisi üçün silah almaq kimi şeylər üçün qoruyub saxlamaq mümkün olsun. Rəsul da belə etmiş, həbs olunanda yığılan məbləğin təqribən 150-170 min manat olduğunu söyləmiş, Nemətlə üzləşmədə də söhbətin məhz həmin məbləğdən getdiyini dilə gətirmişdi. DTK-ya da elə o qədər pul təhvil verilmişdi (2, s. 173-174).

Nemət Pənahlı daha sonra yazır: «…Məlum oldu ki, ortada qalan pul cəmi 40 min manatdır. Açığı heyrət və təəcübümü gizlədə bilmədim. Məmməd Əlizadə də dəhşətə gəlmişdi. Rəsuldan bir şey öyrənə bilmədik. Ölümlə hədəsələk də, olan pulun məhz bu olduğunu söyləyib durdu. Meydandan gizli xəzinəyə pul daşıyan adamların hamısını tapıb onlardan məbləği soruşduq. Dəqiq bir şey deyə bilməsələr də, 40 min manat hər kəsi təəccübləndirdi. Uzun çək-çevirdə sonra məlum oldu ki, daşınan pullar 20-25 torba olubmuş. Rəsul bildirdi ki, torbaların içindəkilərin hamısı bir manatlıq idi.

Ona yarım milyon söhbətini xatırlatdım. Dedi ki, mən milyon yarım yox, yüz əlli min demişdim. Sən səhv başa düşmüsən.

Dedim ki, manatlıqlar idisə, niyə buradakı pulların hamısı onluq, iyirmibeşlik və əllilikdi. Cavab verə bilmədi. Dediyindən belə çıxdı ki, qalan pul budur və onun sadəcə 5 min manatı çatmır. Onu da Əbülfəz Əliyevin göstərişi ilə vəziyyəti ağır olan Ağdamlı Sadiqə verib.

Çox araşdırmalardan sonra məlum oldu ki, meydandan pul daşıyanların sayı 10-15 nəfər imiş, pulların bir qismi onlar tərəfindən mənimsənib. Təkcə bibim qızının qaynı Telman meydandan təqribən 300 min pul mənimsəyib…» (2, s. 176).

Əgər tarix obyektiv yazılırsa, bu kimi məslələrdən də yan keçilməməlidir. Çünki bu məsələ mətbuatda çox hallandırılıb. Daha çox da bu barədə Ənvər Əliyevə istinad edilib. Məsələn, «Şərq» qəzetində getmiş ««Meydan sirləri» açılacaq. Ənvər Əliyev kitabını çap etdirməyə pul tapmır» başlıqlı bir yazıdan oxuyuruq: «Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) elmi işçisi, Mərkəzi Seçki Komissiyasının (MSK) keçmiş üzvü Ənvər Əliyev ötən ildən yazmağa başladığı "Meydan sirləri" kitabını başa çatdırıb. Ə. Əliyev APA-ya bildirib ki, kitab çapa tam hazır olsa da, maliyyə problemlərindən işıq üzü görməsi bir qədər ləngiyir. 

Müəllifin sözlərinə görə, 1988-ci il noyabrın 17-dən dekabrın 5-dək "Azadlıq" meydanında keçirilmiş mitinqdə çoxlu sirli məqam olub: "Həmin məqamlar hələ də geniş ictimaiyyətə məlum deyil. Meydan hərəkatının fəal təşkilatçılarından biri kimi kitabda aksiyanın başlanması, davamlı olması, hakimiyyətin aksiyanı dağıtmaq planları, hərəkatı parçalamaq üçün meydana göndərilən casuslar barədə bir sıra məqamlara kitabında aydınlıq gətirilib. Kitabı yazarkən rəsmi sənədlərdən, şahidi olduğum hadisələrdən, istintaq və arxiv materiallarından istifadə etmişəm". 

Ə. Əliyev "Meydan sirləri"ndə "Azadlıq" meydanında insanların sayının azalmasının səbəblərinə də aydınlıq gətirib. Kitabda, həmçinin, meydanda yığılan milyonlarla pulun yoxa çıxması, aksiyanın təşkilatçılarının istintaq zamanı hansı məqamları açıqlamaları.., İsa Qəmbəri meydanda çıxış etməyə kimlərin məcbur etməsi, Sabir Rüstəmxanlı və Nemət Pənahlının tətil və Ermənistanı iqtisadi blokadaya almaq, ermənilərin qovulması kimi çağırışların əleyhinə olmalarının səbəbləri, Əli Kərimlinin müstəntiqlərlə danışıqları, Fazil Qəzənfəroğlunun istintaqa verdiyi ifadəsindəki məqamlar da açıqlanıb» (1).