Əlyazması hüququnda m a h m u d L u t ü r k a y r ə Ş a d ə T

“Pensiya təminatı üzrə” kommersiya təşkilatları üçün 31 №  MMUS 

Bu standart 32 maddəni əhatə edir və Respublika Maliyyə Nazirliyinin 2009 

cu il 13 yanvar tarixli əmri ilə təsdiq olunmuşdur.  

Standartın  başlıca  məqsədi  pensiya  planlarının  hazırladığı  illik  maliyyə 

hesablarını  forma  və  məzmunu  ilə  birlikdə  pensiya  planları  tərəfindən  istifadə 

edilməli olan mühasibat qaydalarının müəyyən edilməsidir. 

Bu standart maliyyə hesabları hazırlayan müəssisələrin pensiya tıminatı üzrə 

maliyyə hesabatlarına tədbiq olunmalıdır.  

32 №   standartda aşağıdakı anlayışların mənaları açıqlanır: pensiya təminatı 

planları,  müıyyən  edilmiş  haqlar  üzrə  pensiya  planı,  maliyyələşmə,  iştirakçılar, 

pensiya  tıminatı  planının  xalis  aktivləri,  nəzərdə  tutulan  pensiya  ödənişlərinin 

diskontlaşdırılmış aktuar dəyəri, zəmanət verilmiş pensiya təminatı. 

 

2.7. “Qiymətləndirilmiş ohdəliklər, şərti ohdəliklər və şərti aktivlər uzrə” 

kommersiya təşkilatlari ucun 10 № li milli muhasibat ucotu standartindan 

istifadə imkanları 

Bu Standartın məqsədi qiymətləndirilmiş ohdəliklər, şərti ohdəliklər və şərti 

aktivlərlə  bağlı  tətbiq  olunan  tanınma  meyarının,  qiymətləndirmə  əsaslarının  və 

51 

 

maliyyə  hesabatlarında  acıqlanmalı  olan  məlumatın  muəyyən  edilməsindən 

ibarətdir. 

Bu Standart, Ucot Qaydaları  nəzərə alınmaqla, Azərbaycan Respublikasının 

Muhasibat  Ucotu  haqqında  Qanununun  10-cu  maddəsində  muəyyən  edilmiş 

kommersiya  təşkilatları  tərəfindən  hazırlanan  illik  maliyyə  hesabatlarına  və 

birləşdirilmiş  (konsolidə  edilmiş)  maliyyə  hesabatlarına  tətbiq  edilir.  Muhasibat 

ucotunu  tənzimləyən  quvvədə  olan  normativ-huquqi  aktlar  ilə  bu  Milli  Muhasibat 

Ucotu  Standartı  arasında  ziddiyyət  yarandığı  halda,  hazırkı  Standart  tətbiq 

edilməlidir. 

  

Bu standartda istifadə edilmiş əsas anlayışlar aşağıdakı mənaları ifadə edir. 

Qiymətləndirilmiş  ohdəlik  –  vaxtı  və  ya  dəyəri  qeyri-muəyyən  olan 

ohdəlikdir. 

Ohdəlik  yaradan  hadisə  –  odəməkdən  başqa  muəssisənin  digər  cıxış 

yolunun  olmaması  ilə  nəticələnən  huquqi  və  ya  konstruktiv  ohdəlik  yaradan 

hadisədir. 

Huquqi ohdəlik – aşağıdakılardan yaranan ohdəlikdir: 

- muqavilə (onun acıq-aydın və ya qizli şərtləri vasitəsilə); 

- qanunvericilik; və ya 

- qanunun digər əməliyyatı. 

Konstruktiv  ohdəlik  –  aşağıdakı  hallar  movcud  olduqda,  muəssisənin 

fəaliyyətindən irəli gələn öhdəlikdir: 

-  kecmiş  təcrubəyə  əsasən,  dərc  olunmuş  siyasət  vasitəsilə  və  ya  kifayət  qədər 

konkret  cari  bəyanatla  cıxış  edən  muəssisə  muəyyən  ohdəlikləri  qəbul  edəcəyini 

digər tərəflərə bəyan etmişdir; və 

- nəticədə, muəssisə bu ohdəlikləri yerinə yetirəcəyi barədə həmin digər tərəflərdə 

əsaslı umid yaratmışdır. 

Ehtimal  olunan  –  bir  məfhum  kimi,  hər  hansı  hadisənin  baş  verməsi  onun 

baş verməməsindən daha inandırıcı olması halı anlamına gəlir. 

52 

 

Mumkun  olan  – bir  məfhum kimi,  hər  hansı  hadisənin baş  verə biləcəyinə 

inamın  movcud  olmasına  baxmayaraq,  onun  baş  verməyəcəyinə  inamın  daha  cox 

olması halı anlamına gəlir. 

Zəif – bir məfhum kimi, hadisənin cox guman ki, baş verməyəcəyini bildirir. 

Dəqiq muəyyən edilə bilən ohdəlik – baş verəcək vaxtı və dəyəri bəlli olan 

ohdəlikdir. 

Şərti ohdəlik –aşağıdakıları əhatə edir: 

-  kecmiş  hadisələrdən  irəli  gələn  və  movcudluğu  yalnız  tam  olaraq  muəssisənin 

nəzarəti altında olmayan bir və ya daha cox qeyri-muəyyən gələcək hadisələrin baş 

verməsi və ya verməməsi ilə təsdiqlənəcək mumkun olan ohdəlikdir; və ya 

-  kecmiş  hadisələrdən  irəli  gələn,  lakin  aşağıda  gostərilən  səbəblər  uzundən 

tanınmayan cari ohdəlikdir: 

- ohdəliyin yerinə yetirilməsi ucun iqtisadi səmərəni təcəssum etdirən vəsaitlərin 

(resursların) xaricolmasının tələb olunacağı ehtimal olunmadıqda; və ya 

- ohdəliyin məbləği kifayət qədər etibarlı qiymətləndirilə bilinmədikdə. 

Şərti  aktiv  –  kecmiş  hadisələrdən  irəli  gələn  və  movcudluğu  yalnız  tam 

olaraq  muəssisənin  nəzarəti  altında  olmayan  bir  və  ya  daha  cox  qeyri-muəyyən 

gələcək  hadisələrin  baş  verməsi  və  ya  verməməsi  ilə  təsdiqlənəcək  mumkun  olan 

aktivdir. 

Ağır  şərtli  muqavilə  –  muqavilə cərcivəsində ohdəliklərin odənilməsi  uzrə 

qacılmaz  xərclərin  həmin  muqavilə  uzrə  əldə  olunması  gozlənilən  iqtisadi 

səmərədən cox olduğu muqavilədir. 

Restrukturizasiya – rəhbərlik tərəfindən planlaşdırılan və nəzarət olunan və 

aşağıdakılardan hər hansını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişən proqramdır: 

- muəssisənin uzərinə goturduyu işlərin miqyasını; və ya 

- həmin işlərin aparılma qaydasını . 

Qiymətləndirilmiş ohdəliklər qisa  muddətli kreditor borcları və hesablanmış 

borclar  kimi  digər  ohdəliklərdən  onunla  fərqlənir  ki,  qiymətləndirilmiş 

ohdəliklərdən  yaranan  gələcək  məsrəflərin  odəniş  vaxtı  və  məbləği  qeyri-

muəyyəndir. 

53 

 

Hesablanmış  ohdəliklər  adətən  qısa  muddətli  kreditor  borcların  bir  hissəsi 

kimi acıqlanır, qiymətləndirilmiş ohdəliklər isə ayrıca gostərilməlidir. 

Qiymətləndirilmiş ohdəliklər aşağıdakı şərtlərə cavab verdikdə, ohdəlik kimi 

tanınmalıdır: 

-  muəssisə  kecmiş  hadisənin  nəticəsi  olan  cari  ohdəliyə  sahib  olduqda  (huquqi  və 

ya konstruktiv); 

- ohdəliyin odənilməsi ucun iqtisadi səmərələri təcəssum etdirən resursların xaric 

olmasının tələb olunacağı ehtimal olunduqda; və 

- ohdəliyin məbləği etibarlı qiymətləndirilə bildikdə. 

Bu  tanınma  meyarları  (şərtlər)  yerinə  yetirilmədikdə,  qiymətləndirilmiş 

ohdəliklər  nə  mənfəət  və  zərər  haqqında  hesabatda,  nə  də  balans  hesabatında 

tanınmır. 

Muəssisə  carı  ohdəliyin  balans  hesabatı  tarixində  movcud  olub  olmadığını 

muəyyən  etmək  ucun  butun  movcud  faktları,  habelə  mutəxəssislərin  rəylərini  də 

nəzərə  almalıdır.  Nəzərə  alınan  faktlara  balans  hesabatı  tarixindən  sonrakı 

hadisələr  nəticəsində  uzə  cıxan  hər  hansı  əlavə  faktlar  da  daxildir.  Bu  faktlar 

əsasında: 

-  cari  ohdəliyin  balans  tarixində  movcud  olması  ehtimalı  onun  həmin  tarixdə 

movcud  olmaması  ehtimalından  daha  boyuk  olduqda,  muəssisə  qiymətləndirilmiş 

ohdəliyi tanıyır (tanınma meyarı təmin edilirsə); və 

-  cari  ohdəliyin  balans  hesabatı  tarixində  movcud  olmaması  daha  cox  ehtimal 

edildiyi  halda,  iqtisadi  səmərəni  təcəssum  etdirən  vəsaitlərin  xaricolması  ehtimalı 

zəif  olması  halı  istisna  olmaqla,  muəssisə  balans  hesabatında  şərti  ohdəliyə  dair 

məlumatı acıqlayır (bax. 58-ci maddə). 

-  şərti  ohdəlik  balans  hesabatı  tarixində  movcud  olduqda,  lakin  iqtisadi  səmərəni 

təcəssum etdirən vəsaitlərin xaricolması ehtimalı zəif olduqda, hec bir informasiya 

acıqlanmalı deyil. 

Muəssisə,  qiymətləndirilmiş  ohdəliyin  tanınması  ucun  kifayət  qədər  etibarlı 

qiymətləndirmə  aparmalıdır.  Əgər  etibarlı  qiymətləndirmə  aparmaq  mumkun 

54 

 

deyilsə,  bu  zaman  balans  hesabatında  hec  bir  ohdəlik  tanınmalı  deyil.  Bu  halda, 

ohdəlik maliyyə hesabatlarının qeydlərində şərti ohdəlik kimi acıqlanmalıdır. 

 Şərti  ohdəlik  maliyyə  hesabatlarında  cari  ohdəlik  kimi  tanınmalı  deyil. 

Əksinə,  iqtisadi  səmərəni  təcəssum  etdirən  resursların  xaricolması  ehtimalı  zəif 

olduğu  hal  istisna  olmaqla,  maliyyə  hesabatlarının  qeydlərində  şərti  ohdəlik 

haqqında  məlumat  acıqlanmalıdır.  İqtisadi  səmərəni  təcəssum  etdirən  resursların 

xaricolması ehtimalı zəif olduğu halda isə, maliyyə hesabatlarının qeydlərində şərti 

ohdəliklər haqqında hec bir acıqlama təqdim edilməli deyil.  

  

 Muəssisə hər hansı  ucuncu tərəflə birgə ohdəlik uzrə  məsuliyyət daşıdıqda, 

ohdəliyin  ucuncu  tərəfin  odəyəcəyi  gozlənilən  hissəsi  şərti  ohdəlik  kimi  nəzərə 

alınır.  Ohdəliyin  muəssisə  tərəfindən  odəniləcəyi  gozlənilən  hissəsi  isə, 

qiymətləndirilmiş ohdəlik meyarına uyğun olduğu halda, qiymətləndirilmiş ohdəlik 

kimi tanınmalıdır. 

Şərti  ohdəliklər,  ən  azı  hər  hesabat  dovrunun  sonunda  iqtisadi  səmərəni 

təcəssum  etdirən  resursların  xaricolması  ehtimalını  muəyyən  etdirmək  məqsədilə 

muntəzəm olaraq qiymətləndirilməlidirlər. Əgər iqtisadi səmərəni təcəssum etdirən 

resursların  gozlənilən  xaricolması  ehtimal  edilərsə,  etibarlı  qiymətləndirmənin 

aparılması  mumkun  olmayan  hallar  istisna  olmaqla,  qiymətləndirilmiş  ohdəlik 

ehtimalda dəyişikliyin baş verdiyi dovrdə, maliyyə hesabatlarında tanınmalıdır. 

Muəssisə  şərti  aktivləri  muhasibat  balansında  aktiv  kimi  tanımalı  deyil. 

İqtisadi  səmərəni  təcəssum  etdirən  resursların  muəssisəyə  axını  ehtimalı  faktiki 

qacılmaz  dəcərədə  olduqda,  muvafiq  aktiv,  şərti  aktiv  kimi  deyil,  muhasibat 

balansında cari aktiv kimi tanınmalıdır. 

Şərti  aktivlərdən  iqtisadi  səmərəni  təcəssum  etdirən  resursların  muəssisəyə 

axını  sadəcə  olaraq  ehtimal  edildikdə,  şərti  aktiv  haqqında  məlumat  maliyyə 

hesabatlarının  qeydlərində  acıqlanmalıdır.  İqtisadi  səmərəni  təcəssum  etdirən 

resursların  muəssisəyə  axini  ehtimalı  zəif  olduqda  isə,  maliyyə  hesabatlarının 

qeydlərində şərti aktivlər haqqında hec bir məlumat acıqlanmalı deyil. 

   

Şərti  aktivlər  ən  azından  hər  hesabat  dovru  sonunda  iqtisadi  səmərəni 

təcəssum  etdirən  resursların  muəssisəyə  axını  uzrə  ehtimalın  yarandığı  və  ya 

55 

 

ehtimalın  movcud  olmaqda  davam  etdiyini  muəyyən  etmək  məqsədilə 

qiymətləndirilməlidirlər.  Əgər  iqtisadi  səmərəni  təcəssum  etdirən  resursların 

muəssisəyə  axını  uzrə  ehtimal  faktiki  qacılmaz  dəcərədə  olarsa,  onda  aktiv  və 

muvafiq  gəlir,  dəyişikliyin  baş  verdiyi  dovurdə  maliyyə  hesabatlarında 

tanınmalıdırlar.  Əgər  iqtisadi  səmərəni  təcəssum  etdirən  resursların  muəssisəyə 

axını  sadəcə  olaraq  ehtimal  edilirsə,  onda  muəssisə  şərti  aktiv  haqqında  məlumatı 

maliyyə hesabatları qeydlərində acıqlamalıdır. 

Qiymətləndirilmiş ohdəliyin ən yaxşı dəyərini muəyyən etmək ucun, risk və 

qeyri-muəyyən  hallar  nəzərə  alınmalıdır.  Eyni  zamanda,  gəlir  və  ya  aktivlər 

şişirdilməməli,  xərclər  və  ya  ohdəliklər  isə  kicildilməməlidir.  Beləliklə,  qeyri-

muəyyən  hallar  ozu-ozluyundə  nə  həddən  artıq  qiymətləndirilmiş  ohdəliklərin 

yaradılmasına, nə də ohdəliyin şişirdilməsinə əsas vermir. 

Gozlənilən  xərc  məbləğini  əhatə  edən  qeyri-muəyyənliklər  haqqında 

informasiya maliyyə hesabatlarının qeydlərində acıqlanmalıdır. 

Pulun  zaman  dəyəri  əhəmiyyətli  dərəcədə  fərqli  olduqda,  qiymətləndirilmiş 

ohdəliyin  məbləği  ohdəliyin  odənməsi  ucun  tələb  olunacağı  gozlənilən  xərclərin 

hazırkı (diskontlaşdırılmış) dəyəri olmalıdır. Diskont dərəcəsi pulun zaman dəyəri 

uzrə cari bazar qiymətləndirmələrini əks etdirən vergidən əvvəlki dərəcəyə bərabər 

olmalıdır. 

Öhdəliyin  odənilməsi  ucun  tələb  olunan  məbləğə  təsir  edə  biləcək  gələcək 

hadisələr,  onların  baş  verəcəyi  barədə  kifayət  qədər  obyektiv  faktlar  movcud 

olduqda, qiymətləndirilmiş ohdəlik məbləğində əks olunmalıdır. 

Yeni  qanun  layihəsinin  quvvəyə  minəcəyinin  faktiki  qacılmaz  dərəcədə 

ehtimal  edildiyi  barədə  kifayət  qədər  obyektiv  məlumatlar  movcud  olduqda,  yeni 

qanun 

layihəsinin 

gələcəkdə 

gozlənilən 

təsiri 

movcud 

ohdəliyin 

qiymətləndirilməsidə nəzərə alınmalıdır. 

Aktivlərin  gozlənilən  xaricolmasından  yarana  biləcək  mənfəət,  hətta 

gozlənilən xaricolma həmin ohdəliyə səbəb olmuş hadisə ilə yaxından əlaqəli olsa 

belə,  qiymətləndirilmiş  ohdəliyin  hesablanmasında  nəzərə  alınmalı  deyil.  Bunun 

əvəzinə,  muəssisə aktivlərin  gozlənilən  xaricolmasından  yaranmış  mənfəəti  həmin 

56 

 

aktivləri əhatə edən muvafiq Milli Muhasibat Ucotu Standartında gostərilən vaxtda 

tanımalıdır. 

Muəssisənin  ağır  şərtli  muqaviləsi  olduqda,  bu  muqavilə  əsasında  yaranmış 

cari ohdəlik qiymətləndirilmiş ohdəlik kimi tanınmalı və qiymətləndirilməlidir. 

  

Ağır 

şərtli 

muqavilə 

uzrə 

qiymətləndirilmiş 

ohdəliyin 

ayrıca 

yaradılmasından  əvvəl,  muəssisə  həmin  muqaviləyə  aid  aktivlərin  hər  hansı 

qiymətdən  duşmə  zərərini  tanımalıdır  (bax.  “Aktivlərin  qiymətdən  duşməsi  uzrə” 

24 №-li Milli Muhasibat Ucotu Standartı). 

Restrukturizasiya  xərcləri  uzrə  qiymətləndirilmiş  ohdəlik  yalnız  hazırkı 

Standartın 14-cu maddəsində  muəyyən edilmiş umumi tanınma meyarlarına cavab 

verdiyi  halda  tanınır.  Hazırkı  Standartın  51-56-cı  maddələrində  umumi  tanınma 

meyarının restrukturizasiyaya tətbiq edilməsi qaydası muəyyən edilir. 

Restrukturizasiyanın  təsiri  altına  duşən  tərəflərə  planın  acıqlanması  zamanı, 

onun  konstruktiv  ohdəliyə  səbəb  olacaq  qədər  əsaslı  olması  ucun,  onun  yerinə 

yetirilməsinin  mumkun  qədər  tez  başlanması  və  planda  əhəmiyyətli  dəyişikliklər 

edilməsi  ehtimal  olunmayan  vaxt  cərcivəsində  tamamlanması  planlaşdırılmalıdır. 

Restrukturizasiyanın  başlanmasından  əvvəl  uzun  muddətli  gecikmə  baş  verdikdə 

və  ya  onun  əsassız  olaraq  uzun  muddətli  olacağı  gozlənildikdə,  konstruktiv 

ohdəliyin movcud olması fərz edilə bilməz. 

Qiymətləndirilmiş  ohdəliklərin  hər  bir  qrupu  uzrə  muəssisə  maliyyə 

hesabatlarının qeydlərində aşağıdakılara aid informasiyanı acıqlamalıdır: 

- hesabat dovrunun əvvəlinə və sonuna olan balans dəyəri; 

-  movcud  qiymətləndirilmiş  ohdəliklərin  artırılması  daxil  olmaqla,  hesabat  dovru 

ərzində yeni əlavə edilmiş qiymətləndirilmiş ohdəliklər; 

-  hesabat  dovru  ərzində  istifadə  olunmuş  (yəni,  yerinə  yetirilmiş  və 

qiymətləndirilmiş ohdəlikdən cıxılmış) məbləğlər ; 

- hesabat dovru ərzində istifadə olunmamış, ləğv edilmiş məbləğlər; və 

- hesabat dovru ərzində vaxtın kecməsi və diskontlaşdırma dərəcəsində hər hansı 

dəyişikliyin təsiri nəticəsində meydana gəlmiş diskontlaşdırılmış məbləğin artması; 

- ohdəliyin xarakterinin qısa təsviri və onun nəticəsində yaranan iqtisadi səmərənin 

57 

 

xaricolmasının gozlənilən tarixi; 

-  həmin  xaric  olmaların  məbləği  və  ya  muddətinin  qeyri-muəyyənlik  faktorları  və 

hazırkı  Standartın  36-cı  maddəsində  gostərildiyi  kimi,  gələcək  hadisələr  uzrə  irəli 

surulmuş əsas fərziyyələr; və 

(- gozlənilən hər hansı kompensasiyanın məbləği, həmin gozlənilən kompensasiya 

uzrə tanınmış aktivin məbləği gostərilməklə. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

58 

 

III FƏSİL.  BORCLARIN  VƏ  ÖHDƏLIKLƏRIN   

TƏHLILININ TƏKMILLƏŞDIRILMƏSI 

 

3.1. Müəssisə vəsaitlərinin yaranma mənbələrinə ümumi  

qiymət verilməsinin təhlili 

 

Müəssisənin  malik  olduğu  vəsaitlərə  və  onların  yaranma  mənbələrinə  qiymət 

vermək  üçün  ən  mühüm  informasiya  mənbəyi  mühasibat  balansı  hesab  olunur. 

Bundan  başqa  təhlil  məqsədilə  «Maliyyə  nəticələri  və  onların  istifadəsi  haqqında 

hesabat»  (2  saylı  forma),  «Müəssisənin  balansına  əlavə»  (5  saylı  forma),  habelə 

cari uçot məlumatlarından da istifadə olunmalıdır.  

Yeni  şəraitdə  balansda  öz  əksini  tapan  informasiyalara  iki  aspektdən 

(mühasibat  (maliyyə)  uçotu  və  idarəetmə  uçotu)  yanaşmaq  düzgün  olardı.  Bu 

aspektlərin  hər  birisinin  özünəməxsus  xüsusiyyətləri  mövcuddur.  Mühasibat 

aspekti  özlüyündə  aktiv  və  passivin  balanslaşmış  şəkildə  müəyyən  ardıcıllıqla 

konkret bölmələrə və maddələrə ayrılmaqla əks olunması deməkdir.  

Həmin  prinsipə  müvafiq  olaraq,  balansın  aktivinin  1-ci  bölməsində 

uzunmüddətli aktivlər, 2-ci bölməsində isə, qısamüddətli aktivlər yerləşdirilmişdir. 

Passivdə  isə  1-ci  bölmədə  xüsusi  vəsaitlərin  mənbələri,  2-ci  bölmədə  isə 

hesablaşmalar  və  passivlər  öz  əksini  tapır.  Beynəlxalq  uçot  praktikasında  isə 

bölmələrin  adı  nisbətən  fərqlidir.  Məsələn,  xarici  ölkələrdə  isə  passivin  1-ci 

bölməsi – xüsusi mənbələr, 2-ci bölməsi – uzunmüddətli maliyyə öhdəlikləri, 3-cü 

bölməsi  isə  qısamüddətli  aktivlər,  passivlər,  dövriyyə  vəsaitləri,  uzunmüddətli 

aktivlər,  cari  aktivlər,  xüsusi  vəsaitlərin  mənbələri,  uzunmüddətli  maliyyə 

öhdəlikləri, qüsamüddətli maliyyə öhdəlikləri və i.a. 

 «İnkor» MMC-nin 2015-ci il  yanvar ayının 1-nə balansının  məlumatlarından 

istifadə etməklə  vəsaitlərin  yaranma  mənbələrini təhlil etmək  mümkündür (cədvəl 

3.1.). 

59 

 

Cədvəl 3.1. 

Cari aktivlərin yaranma mənbələrinin təhlili 

Cari 

aktivlər

 

İlin 

əvvəli 

manat

 

İlin 

axırına 

manat

 

İl ərzində 

dəyişiklik

 

Cari 

aktivlərin 

ödənilməsi 

mənbələri

 

İlin 

əvvəlinə 

manat

 

İlin 

axırına 

manat

 

İl ərzində 

dəyişiklik

 

A

 

1

 

2

 

3

 

 

1

 

2

 

3

 

1. Ehtiyat 

və 

məsrəflər

 

704552

4

 

1889917

3

 

+1185364

9

 

1. Xüsusi 

mənbələr

 

7551949

 

7257976

 

-293967

 

1.1. 

İstehsal 

ehtiyatları

 

310604

5

 

7161139

 

+4055094

 

1.1. 

Nizamnamə 

kapitalı

 

2576106

 

2576106

 

-

 

1.2. 

Bitməmiş 

istehsal

 

713176

 

2239383

 

+1526207

 

1.2. Əlavə 

kapital

 

4091857

 

4085376

 

-6475

 

1.3. 

Gələcək 

dövrün 

xərcləri

 

-

 

-

 

-

 

1.3. İstehlak 

fondu

 

883986

 

596494

 

-287492

 

1.4. Hazır 

məhsullar

 

295391

00

 

8311856

 

+5357946

 

1.4. Mənfəət 

 

-

 

141000

 

+141000

 

1.5. ƏDV

 

94650

 

931722

 

+837072

 

2. 

Hesablaşmal

ar və 

passivlər (2-

ci bölmənin 

yekunu)

 

6207653

 

14332681

 

+8125028

 

1.6. Sair 

177743

 

255073

 

+77330

 

2.1. 

362318

 

6012471

 

+5650153

 

60 

 

ehtiyatlar

 

Qısamüddətl

i kreditlər

 

2. Pul 

vəsaitləri 

və sair 

aktivlər

 

671407

2

 

2691484

 

-4022588

 

2.2. 

Qısamüddətl

i borclar

 

-

 

-

 

-

 

2.1. Pul 

vəsaitləri

 

4696

 

990

 

-3706

 

2.3. Kreditor 

borcları və 

sair aktivlər

 

5845335

 

8320210

 

+2474875

 

2.2. 

Qısamüdd

ətli 

maliyyə 

qoyuluşlar

ı 

 

415587

3

 

1563844

 

-2592029

 

3. Cəmisi (1-

ci sətir + 2-

ci sətir)

 

13759596

 

21590657

 

+7831061

 

2.3. 

Debitor 

borcları

 

254795

5

 

1113889

 

-1434066

   

 

 

 

2.4. Sair 

aktivlər

 

5548

 

12761

 

+7213

 

 

 

 

 

3. Cəmisi 

(1-ci 

sətir+2-ci 

sətir)

 

137595

96

 

2159065

7

 

+7831061

   

 

 

 

 

Cədvəlin məlumatlarından görünür ki, dövriyyə vəsaitlərinin formalaş-masın-

da xüsusi  mənbələrin  xüsusi çəkisi  ilin əvvəlinə 54,9% (7551943*100:13759596), 

ilin axırına  isə 3,6% (7257976*100:21590657) təşkil etmişdir. Çatışmayan hissəni 

tamamlamaq  üçün  il  ərzində  6012471  min  manat  qısamüddətli  kredit  əldə 

olunmuşdur.  Xüsusi  mənbələrin  ümumi  məbləği  müəssisədə  7257976  manat,  cəlb 

61 

 

olunan  qısamüddətli  öhdəliklər  14332681  manat,  ilin  axırına  bütövlükdə  isə 

21590657 manata bərabərdir.  

Uzun  müddət  fəaliyyət  göstərən  müəssisələrdə  elə  vəziyyət  ola  bilər  ki, 

nizamnamə  kapitalı  dövriyyə  vəsaitlərinin  maliyyələşdirilməsi  üçün  istifadə 

olunur. Bu o hallarda mümkün olur ki, nizamanmə kapitalı əvvəlcə əsas vəsaitlərə 

qoyulmuş,  daha  sonra  belə  əsas  vəsaitlər  tamamilə  köhnəlmiş  və  təsərrüfatdan 

çıxmış, yeni əsas vəsaitlər uzunmüddətli kreditlər və yaxud mənfəət hesabına əldə 

olunmuşdur.  Dövriyyə  vəsaitlərini  maliyyələşdirən  nizamnamə    kapitalının 

məbləğini 

müəyyənləşdirmək 

üçün 

nizamnamə 

kapitalının 

məbləğindən 

uzunmüddətli  və  qeyri-maddi  aktivlərə  qoyulan  xüsusi  vəsaitlərin  məbləğini 

çıxmaq lazımdır. 

Məlumdur  ki,  müəssisənin  maliyyə  vəziyyətinin  sabitliyi  üçün  xüsusi 

dövriyyə vəsaitlərinin mövcudluğu və onun dəyişikliyi böyük əhəmiyyət kəsb edir. 

Deyilən dəyişikliyi araşdırmaq üçün təcrübədə olduğumuz  müəssisənin timsalında 

aşağıdakı cədvəlin məlumatlarına müraciət edək (cədvəl 3.2.).