Əlyazması hüququnda m a h m u d L u t ü r k a y r ə Ş a d ə T

maddi 

aktivlər

 

İlin 

əvvə

 

linə

 

İlin 

sonu

 

na

 

Hesaba

t ili ər-

zində 

artma 

(+), 

azalma 

(-)

 

Uzunmüddə

tli və qeyri-

maddi 

aktivlərin 

örtülməsi 

mənbələri

 

İlin 

əvvə-

 

linə

 

İlin 

sonu

 

na

 

Hesaba

t dövrü 

ərzində 

artma 

(+), 

azalma 

(-)

 

A

 

1

 

2

 

3

 

4

 

5

 

6

 

7

 

1. Qurtarma-

mış kapital 

qoyuluşları

 

489

 

16222

 

+15733

 

1. Uzunmüd-

dətli maliyyə 

öhdəlikləri

 

-

 

29434

7

 

+29434

7

 

2. Quraşdırı-

lası avadan-

lıqlar

 

210

 

1565

 

+1355

 

1.1. Bank 

kreditləri

 

-

 

29434

7

 

+29434

7

 

Yekunu 

 

699

 

17787

 

+17088

 

2. Uzunmüd-

dətli və qey-

ri-maddi 

aktivlərin 

örtülməsinə 

istifadə olu-

nan xüsusi 

52940

5

 

40387

0

 

-

125535

 

3. Əsas 

vəsaitlər

 

52834

0

 

67838

2

 

+15005

2

 

4. Uzun-

müddətli 

maliyyə 

öhdəlikləri

 

349

 

2370

 

+1881

 

71 

 

5. Qeyri-

maddi ak-

tivlər

 

17

 

31

 

+14

 

vəsait mən-

bələri

 

Yekunu 

 

52870

6

 

68057

0

 

152075

 

Cəmi 

 

52940

5

 

69857

0

 

+16916

5

 

Cəmi 

 

52940

5

 

69857

0

 

+16916

5

 

 

Cədvəldə 

verilən 

məlumatlardan 

göründüyü 

kimi, 

hesabat 

ilində 

uzunmüddətli  və  qeyri-maddi  aktivlərin  həcmi  +169165*100:529405=+31,95  faiz 

artan  şəraitdə,  bu  aktivlərin  örtülməsinə  istifadə  olunan  vəsait  mənbələri  -

125535*100:529405=-23,71 faiz azalmışdır. 

Hesabat  ilində  bank  kreditləri  hesabına  örtülməli  olan  qurtarmamış  kapital 

qoyuluşu  işləri  və  quraşdırmaq  üçün  avadanlıqların  əldə  edilməsinə  vəsait  sərfi 

17088 manat artmışdır. Bu məqsəd üçün 294347 manat məbləğində xüsusi təyinatlı 

bank  krediti  yaranmışdır.  Deməli,  ilin  sonuna  faktiki  mövcud  olan  uzunmüddətli 

kredit  məbləğinin  277259  manatı  (294347-17088),  yaxud  94,19  faizi 

(277259*100:294347)  təyinata  uyğun  sərf  edilməmiş,  başqa  sözlə  desək, 

müəssisənin  xüsusi  vəsaiti  mənbələri  hesabına  örtülməli  qeyri-maddi  aktivlərin 

əldə edilməsinə və uzunmüddətli maliyyə qoyuluşlarına sərf edilməmişdir. 

Lakin, bu nəticəni dəqiq hesab etmək olmaz. Çünki, mühasibat balansında ilin 

əvvəlinə  mövcud  olan  əsas  vəsait,  qeyri-maddi  aktivlər,  quraşdırmaq  üçün 

avadanlıqlar  və  qurtarmamış  kapital  qoyuluşları  üzrə  uzunmüddətli  aktivlərin 

örtülməsində  xüsusi  və  cəlb  edilmiş  vəsait  mənbələrinin  payını  xarakterizə  edən 

məlumatlar yoxdur.  

72 

 

NƏTİCƏ  

 

1.  Bir  sıra  hallarda  müəssisələrldə  isiqrazların  buraxılışı  prospekt  –  sənədin 

köməyi ilə rəsmiləşdirilir. Bu prospektdə müəssisənin adittor yoxlamasından 

keçən  maliyyə  hesabatının  məzmunu,  satışın  şərtləri  və  habelə  müəssisənin 

kommersiya  fəaliyyətinin  xarakteri  göstərilir.  İnvestorları  cəlb  etmək  üçün 

maliyyə  xarakterli  mətbuatda  anderrayterin  siyahısı  ilə  birlikdə  buraxılmış 

istiqrazlar haqqında elanların dərc etdirilməsi  məqsədə uyğundur. 

2.  Beynəlxalq  uçot  praktikasında  dəmir  yolu,  aviasiya  və  digər  nəqliyyat 

vasitələrinə biletlərin satılması, qəzet  və jurnallara abunə,  icarəyə  götürülən 

əmlakdan  icarə  öhdəlikləri  və  s.  öhdəlikləri  əks  etdirmək  üçün  hesablar 

planına «Qazanılmamış sərvətlər» və yaxud «Avans qaydasında əldə olunan 

gəlirlər»  adlı  passiv  hesab  açmaq  nəzərdə  tutulmuşdur.  Belə  bir  hesabın 

respublikanın uçot praktikasında tətbiqi məqsədəuyğun olardı. 

3.  Maliyyə  vəziyyətinin  gərginliyi  və  dövriyyə  kapitalının  çatışmaması  şəra-

itində  müəssisə  özünün  qısamüddətli  borclarını  uzunmüddətli  borclara 

çevirməyə cəhd göstərə bilər. Belə halda müəssisə həmin xərclərin ödənmə-

sini  cari  aktivlər  hesabına  uzatmaq  imkanına  malikdir.  Beynəlxalq 

standartlara  görə  borclu  müəssisə  maliyyə  hesabatında  qısamüddətli 

öhdəlikləri  uzunmüddətli  öhdəliklərə  çevirmək  imkanını  respublika 

müəssisələrinə  də  şamil  etmək  onların  maliyyə  sabitliyinin  təmin 

olunmasına əlverişli şərait yaradardı. 

4.  Uzun  müddət  fəaliyyət  göstərən  müəssisələrdə  elə  vəziyyət  ola  bilər  ki, 

nizamnamə kapitalı dövriyyə  vəsaitlərinin  maliyyələşdirilməsi  üçün  istifadə 

olunsun.  Bu  o  hallarda  mümkün  olur  ki,  nizamnamə  kapitalı  əvvəlcə  əsas 

vəsaitlərə  qoyulmuş,  daha  sonra  belə  əsas  vəsaitlər  tamamilə  köhnəlmiş  və 

təsərrüfatdan  çıxmış,  yeni  əsas  vəsaitlər  uzunmüddətli  kreditlər  və  yaxud 

mənfəət  hesabına  əldə  olunmuşdur.  Dövriyyə  vəsaitlərini  maliyyələşdirən 

nizamnamə  kapitalının  məbləğini  müəyyənləşdirmək  üçün  nizamnamə 

73 

 

kapitalının  məbləğindən  uzunmüddətli    və  qeyri-maddi  aktivlərə  qoyulan 

xüsusi vəsaitlərin məbləğini çıxmaq lazımdır. 

5.  Müəssisədə  təhlil  aparan  təhlilçi  kreditor  borclarının  növləri  və  müddətləri 

haqda  mövcud  olan  informasiyaların  etibarlılığına  tamamilə  inanmalıdır. 

Bunun  üçün  rəhbərliyin  birbaşa  təsdiq  etdiyi  kontrakt  və  müqavilələrin 

öyrənilməsi,  müəssisənin  borcları  və  öhdəlikləri  haqda  məlumatların 

müqayisəsinə ciddi fikir verilməlidir.  

6.  Müəssisədə  öhdəliklərin  uçotunu  səhmana  salmaq  üçün  aktivlərin, 

öhdəliklərin,  kapitalın,  gəlirlərin  və  xərclərin  uçotu  üzrə  yeni  təlimatlar 

hazırlanması və onların müxtəlif madələri biri-digərini tamamlamalıdır.  

7.  Öhdəliklərin  uçotunun  tənzimlənməsi  prosesinə  hər  şeydən  əvvəl  qüvvədə 

olan  Vergi  Məcəlləsi  ciddi  təsir  göstərir.    Vergi  məcəlləsinin  müxtəlif 

maddələrinin  (xüsusən  də  müəssisələrlə  qarşılıqlı  münasibətlərinə  birbaşa 

aidiyyatı olan) şəffaflığının artırılmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir. 

74 

 

ƏDƏBIYYAT   SIYAHISI: 

 

 

1.  «Mühasibat  uçotu  haqqında»  Azərbaycan  Respublikasının  29  iyun  2004-cü  il 

tarixli Qanunu 

2.  «Auditor xidməti haqqında Azərbaycan Respublikasının 1994-cü il 16 sentyabr 

tarixli 882 saylı Qanunu» 

3.  «Azərbaycan  Respublikasının  Vergi  Məcəlləsi  haqda  2001-ci  il  11  iyul  tarixli 

Qanun» 

4.  Nazirlər  Kabinetinin  «Beynəlxalq  Mühasibat  uçotu  Standartlarına  keçmək 

məqsədilə Milli Mühasibat  uçotu Standartlarının 2003-2007-ci illərdə hazırlan-

ması və tətbiqi üzrə Proqramı» (20 fevral 2003-cü il tarixli 29 saylı qərar). 

5.  «Müəssisənin  mühasibat  uçotunun  hesablar  Planı  və  onun  tətbiqinə  dair 

məlumat» (Respublika Maliyyə Nazirliyinin 20 oktyabr 1995-ci il tarixli    İ-94 

saylı əmri). 

6.  «Müəssisənin illik mühasibat hesabları və onların tərtibi qaydaları» (Respublika 

Maliyyə Nazirliyinin 15 sentyabr 1995-ci il tarixli 16-3/33 saylı qərarı). 

7.  «Müəssisələrin  Uçot  Siyasəti  haqqında  Əsasnamə»  (Respublika  Maliyyə 

Nazirliyinin 23 yanvar 1997-ci il tarixli 5 saylı əmri). 

8.  «Mühasibat (maliyyə) uçotu» -  dərslik, 35 ç.v. –  2003-cü il (müəlliflər kollek-

tivi tərəfindən). 

9.  S.M.Səbzəliyev,  R.Ş.Hacıyev  –  «Auditin  əsasları»  -  dərslik,  31,0  ç.v.  2003-cü 

il. 

10.  S.M.Səbzəliyev –  «Mühasibat (maliyyə)  hesabatı»- dərs  vəsaiti 16 ç.v.- 2003-

cü il. 

11.  Q.R.Rzayev  –  «Beynəlxalq  mühasibat  uçotu  və  audit»  dərs  vəsaiti,  10,8  ç.v. 

2000-ci il. 

12.  Q.R.Rzayev – «Beynəlxalq mühasibat uçotu standartları və maliyyə hesabatı», 

dərs vəsaiti, 11ç.v. 2004-cü il. 

13. О.В.Соловьева. МСФО и ГААП: учет и отчетность. М, 2003. 

75 

 

14. Н.Н.Хохонова.  Международные  стандарты  финансовой  отчетности. 

Ростов-на-Дону, 2002. 

15.  Т.И.Малькова. Теория и практика международного бухгалтерского учета. 

Санкт-Петербург, 2001. 

16.  О.В.Рожнова.  Международные  стандарты  бухгалтерского  учета  и 

финансовой отчетности. М, 2003. 

17.  Нидлз  Б,  Андерсон  Х,  Копдуелл  Д,  Принципы  бухгалтерского  учета.  М, 

1994. 

18.  Качалин  В.В.  Финансовый  учет  и  отчетность  в  соответствии  со 

стандартами GAAP. М, 1998. 

19.  Мюллер Г. И др. Учет: международная перспектива. Минск, 1996. 

20.  Ж.Ришар. Бухгалтерский учет: теория и практика. М, 2000 

21. Соколов Я.В. Бухгалтерский учет: от истоков до наших дней. М, 1996 

22.  Соколов Я.В. Основы теории бухгалтерского учета. М, 2000. 

23.  Соловьева О.В. Зарубежные стандарты учета и отчетности. М, 1998. 

24.  Стуков  С.А.,  Стуков  Л.С.  Международная  стандартизация  и  гармониза-

ция учета и отчетности. М, 1998. 

25.  Хендриксон Э.С., Ван Бреда М.Ф. Теория бухгалтерского учета. М, 1997. 

26.   Шнейдман  Л.З.  Тенденции  регулирования  бухгалтерского  учета  в 

международной практике. М, 1997. 

27. Т.Морозова. Международные стандарты финансовой отчетности. М. 2012  

28.  Р.Алборов. принципы и основы бухгалтерского учета. М. 2006. 

29.  З.Кирянова. теория   бухгалтерского учета. М. 1998. 

30.  Н.Кондраков. Бухгалтерский учет. М. 2008. 

31.  Т.Рогуленко. Бухгалтерский учет. М. 2009. 

32.  S.Səbzəliyev, V.Quliyev. İdarəetmə uçotu. Bakı-2014. 

33. S.səbzəliyev, Q.Abbasov. Xidmər sahələrində mühasibat uçotu. Bakı-2015. 

34. Ə.Sadıqov. Mühasibat uçotu. Bakı-2015.