Energetika fakulteti


KIRISH  RELE HIMOYASI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR



Yüklə 232,08 Kb.
səhifə3/36
tarix15.10.2023
ölçüsü232,08 Kb.
#155822
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   36
Abu rayxon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti-fayllar.org

KIRISH 
RELE HIMOYASI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR 
1.1. Energetik tizim 


Energetik tizim – murakkkab bo‘lgan ko‘p pog‘onali texnik tizimdan iborat
bo‘lib, u elektr energiyani ishlab chiqarish, taqsimlash va iste’mol qilish uchun
mo‘ljallangan. Hamma ishlab chiqarish texnologik jarayonlar o‘z navbatida
energetika tizimida energiya ishlab chiqarish, taqsimlash va ist’emol qilishning 
borish tezligiga o‘zaro bog‘liqligi bilan ajralib turadi.
Energetika tizimida elektr jihozlarining har xilligi, turliligi bilan muhim 

xarakterlanish tamonlari bo‘ladi. Energetik tizim tarkibiga o‘z navbatida


generatorlar, transformatorlar, yuqori kuchlanishli energiya uzatish liniyalari 
kommutatsiya apparatlari: uzgichlar, ajratgichlar, ulchovchi, o‘zgartgichlar, tok va
kuchlanish transformatorlari, nazorat vositalarini boshqarish va nazorat qilish 
kiradi. Odatda normal ish rejimi uchun bu tizimning birlamchi energiyasini
o‘zgartirib elektr energiyaga aylantirish va uni iste’molchiga uzatuvchi sifatida 
qarash mumkin. Ammo elektr jihozlarining buzilishi hisobga olinmasa bu tizimni
ishga yaroqsiz holatga keltirish mumkin. 
Elektr energiya tejamkorligi va halokatsiz ishlash talabi bo‘yicha energetika
tizimini loyihalashda elektr energiya manbalarini optimal tanlash (ko‘mir, gaz, suv 
va boshqalar) elektr stansiyalarni joylashtirish va ular ishlab chiqargan quvvatni
uzatish, iste’molchilarning xarakteristikalarini hisobga olish va ularning 
kengayishini, kuchlanish va chastotani rostlash turlarini inobatga olgan holda
energetik tizimning ish rejimlarini rejalashtirish va boshqa masalalar hisobga 
olinib bajariladi.
Shunday bo‘lsada energetik tizimda sodir bo‘ladigan qisqa tutashish 
oqibatida qurilmalardagi yuzaga keluvchi buzilishlarni nazoratdan chetda
qoldirmaslik kerak. Bular quyidagilarni tashkil qiladi. 
- Elektr uzatish liniyalarida izolyatorlarning teshilishi, kirlanishi va tashqi
muhit iqlimining ta’siri. (shamol, yashin va boshqalar).
-
Uzatish liniya simlarining uzilishi. 

-
Tayanchlarda mexanik buzilishlar. 


-
Operativ personallarning hatti-harakati. 


6


Jihozlarning zavod tomonidan yaroqsiz ishlab chiqarilishi. Ya’ni barcha


jihozlarning ishga yaroqli ekanligining minimum holatlari haqida 
ma’lumoti bo‘lishi kerak.
Bunday ma’lumotlarga quyidagilar nazarda tutiladi.
1) Qisqa tutashish tokini cheklovchi reaktorlardan foydalanish, generatsiya
manbalarining normadan ortiq konsentratsiyasini kamaytirish. 
2) Jihozlarda qisqa tutashish toklarini cheklash uchun yetarlicha mexanik va
termik chidamlilik bo‘lishi. 
3) Avariyaga qarshi tizim avtomatikasidan foydalanish.
Releli himoya va avtomatika, energetik tizimining bir qismi hisoblanib 
normal ishlashi uchun shart-sharoit yaratadi.
Unga quyidagi funksiyalar kiradi: 
a) buzilgan elementni avtomatik ravishda aniqlab uni tizimdan ajratishdir.
Bunda himoya vositasi sifatida uzgichni o‘chirib, tizimining buzilmagan qismi 
bo‘yicha normal ish sharoitini tiklash bilan erishiladi.
b) normal bo‘lmagan rejimlarni avtomatik aniqlab va uni yo‘qotish tadbirini
qo‘llash. Normal rejimning buzilishi ortiqcha yuklanish sodir bo‘lganda tezda
o‘chirilishi kerak. Shuning uchun himoya jihozlari iste’molchilarning 
yuklanishlarini kamaytiradi.
Energotizimning elektr qismida, ya’ni elektr stansiyasi (ES) va 
podstansiyaning (PS) elektr uzatish liniyasi (EUL) va elektr energiya
iste’molchilarining elektr qurilmalarida shikastlanish va nonormal ish rejimlari 
bo‘lishi mumkin.
Kuchlanish pasayishi elektr energiya iste’molchilarining normal ishlashini va 
energosistema ESlarini turg‘un parallel ishlashini buzadi.
Nonormal rejim asosan kuchlanish, tok va chastotani ruxsat etilgan qiymatdan 
og‘ishiga olib keladi. Chastota va kuchlanishni pasayishi iste’molchilarning
normal ishlashi va EESni turg‘unligiga xavf tug‘diradi, kuchlanish va tokning 
oshishi esa qurilmalar va EUL da shikastlanishni yuzaga keltiradi.
Shikastlangan joydagi buzilishlarni kamaytirish va ESS ning shikastlanmagan 
qismining normal ishlashini ta’minlash uchun tezda topish va shikastlangan joyni
ESSning shikastlanmagan qismidan ajratish zarur. 
Nonormal rejimning xavfli oqibatini oldini olish mumkin, agarda o‘z vaqtida
oldini olish choralari ko‘rilsa (masalan, agar tok va kuchlanish oshganda ularni 
kamaytirish), zarur bo‘lsa, ya’ni uning ish rejimi ruxsat etilgandan oshsa qurilmani
o‘chirish kerak. 
Shikastlangan joyni aniqlash va o‘chirishni juda tez –ko‘p hollarda
sekundning yuzdan va o‘ndan bir jarayonidaamalga oshirishni zarur, buni 
ta’minlash faqat avtomatika vositalari amalga oshiradi. Buning natijasida EES va
uning elementlarini shikastlanishlar va nonormal rejimlarning xavfli oqibatlaridan 
himoyalovchi avtomatik qurilmalarni yaratish va tadbiq etish zaruriyati paydo
buldi. Birinchi bulib shunga o‘xshash avtomatika (himoya) sifatida eruvchan 
saqlagichlar qullanildi. Natijada elektr avtomatlardan yordamida tayyorlangan
himoya qurilmalari yaratila boshlandi. Shu tariqa himoya rele himoyasi deb 
nomlandi.



7

Agar nonormal rejimlar vujudga kelsa RH ularni aniqlashi kerak va buzilish 




xarakteriga bog‘liq holda yoki agar shikastlanish bo‘lish xavfi paydo bo‘lsa 

qurilmani o‘chirish kerak, yoki normal rejimni qayta tiklash uchun avtomatik 

operatsiyalarni amalga oshirish kerak, yoki operativ personalga signalni amalga 

oshirish, u esa nonormal holatni bartaraf etish uchun chora ko‘rishi kerak. 

Rele himoyasi elektr avtomatikaning asosiy turi hisoblanadi, busiz 

energosistema normal ishlay olmaydi. U boshqa turdagi elektr avtomatikalar, ya’ni
avariyaviy buzilishlarni oldini oladigan va EES va iste’molchilar elektr ta’minotini 
tezda normal ish rejimini tiklaydigan avtomatik qayta ulagich (APV), zahiradagi
manbani avtomatik ravishda ulash (AVR), chastotani avtomatik yuksizlantirish 
(ACHR) va h.k. bilan o‘zaro bog‘liq.


Yüklə 232,08 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin