Energetika fakulteti

2.8 Kuchlanish relelari 
Rele chulg‘amini to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki kuchlanish transformatorlari orqali 

liniya kuchlanishiga (U

L
) ulasak, liniya kuchlanishining kattaligiga ta’sir javob 

beruvchi releni xosil qilamiz.

Bilamizki, 
'
2

e


rele

M

k I
 

va

rele

rele

rele

U

I

Z

; 

bu yerda

rele

Z
– rele chulg‘amining qarshiligi, 


rele

U
– rele chiqishidagi kuchlanish. 
'
2

e


rele

M

k I
 

,

lin

rele

kt

U

U

n
ni xisobga olsak, 
''
2

e


lin

M

k U
 

Bundan kelib

chiqadiki, rele xarakati liniya kuchlanishi bilan xarakterlanadi. 
Yakor xarakat qilib, xavo oralig‘i

ning o‘zgarishi oqim 


Ô
va kuchni 


e

F
o‘zgarishiga olib kelmaydi. Bu kuchlanish relesining tok relesidan farq qiluvchi 

belgisidir.

Buni sababi, 

kamayganda rele chulg‘amining induktiv qarshiligi ortadi 


rele

x

w L
 

,
bu esa rele tokini 

rele

rele

rele

U

I

x

kamayishiga olib keladi. 


rele

I
rele

tokining o‘zgarishi

m

R
magnit qarshilikning o‘zgarishi bilan kompensatsiyalanadi, 
natijada magnit oqim

rele

rele

m

W

Ô

I

R



o‘zgarmay qoladi.

1

2
4

8

3
5

7

R2
R1

2.6. – rasm. Kuchlanish relesining ichki ulanish sxemalari.

2.9 Elektromagnit oraliq relelari. 

Oraliq relelari yordamchi relelar xisoblanadi. Ulardan bir vaqtda bir necha 

o‘zaro bog‘liq bo‘lmagan zanjirlarni qo‘shish yoki uzishda va shuningdek katta
toklarni zanjirini baquvvat kontaktlar bilan qo‘shib uzuvchi relelar sifatida 
foydalaniladi.
2.7.,a,b-rasmlarda 
oraliq
relelarining 

himoya
sxemalarida 

qo‘llanishlariga oddiy misollar keltirilgan.

---

21

2.7-rasm. Oraliq relelarining himoya sxemalarida ulanishi. 
Oraliq relelari ulanish usullariga qarab ikki guruxga bo‘linadi: parallel 

(2.7.a) va ketma-ket (2.7.b) ulangan relelar.

Parallel ulangan relelarning chulg‘amlari manbaning to‘liq kuchlanishiga, 
ketma-ket ulangan relelarniki esa, yoki uzgichning o‘chirish chulg‘amiga, yoki
biror boshqa apparat bilan zanjir tokiga ketma-ket ulanadi. 
Bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan zanjirlarni ulab-uzish uchun rele bir necha
kontaktga ega. Oraliq relelari asosiy rele berayotgan xabarni quvvatini oshirish 
uchun xam xizmat qiladi.
Oraliq relelarining kontaktlari himoya zanjirlarini qo‘shish uchun odatda 50-
200 Vt va uzgichlarning zanjirlarini qo‘shib uzish uchun 1500-2000 Vt quvvat
iste’mol qiladi. 
O‘zgarmas tokda ishlaydigan PП-210, PП-232 oraliq relelar 24, 48, 110, 220
V kuchlanishlarga mo‘ljallangan bo‘ladilar, ularning beshta qo‘shib-uzishga 
mo‘ljallangan kontaktlari bor, iste’mol qiluvchi quvvati 6-8 Vt.
O‘zgaruvchan tokda ishlash uchun PП-321 va PП-341 tipdagi 100, 127, 220 
va 380 V kuchlanishlarga mo‘ljallangan oraliq relelar ishlab chiqariladi.
Parallel ulangan oraliq relelarining ishonchliligini oshirish uchun ularning 
ishlash kuchlanishlari nominal qiymatning 60-70% ini tashkil etishi maqsadga
muvofiq. Oraliq relelarning qaytish koeffitsientlariga xech qanday talab 
qo‘yilmaydi, chunki ularning kontaktlari rele chulg‘amida tok bo‘lmaganida
qaytishi yetarli. Ularning ishlash vaqti ayniqsa tezkor himoyalarda juda kichik 
bo‘lishi kerak. Tez ishlovchi oralik relening ishlash vakti 0,01-0,02 sek.