Energetika fakulteti

2.11 Vaqt relelari 
Vaqt relelari releli himoya qurilmalari va avtomatik uskunalarini ulash va 

uzish xarakatlarini sun’iy sekinlatish uchun xizmat qiladilar.

2.11-rasmda himoyalarda vaqt relelarini ulash sxemasi berilgan.

2.11-rasm. Vaqt relesini ulash sxemasi. 

Vaqt relesining cho‘lg‘amiga kuchlanish berilgandan keyin to u o‘z 
kontaktlarini ulaguncha ketgan vaqt relening sabr vaqti deyiladi.
Releli himoya sxemalarida ishlovchi vaqt relelariga bo‘ladigan asosiy 
talablardan biri bu ularning aniqligidir. Vaqt relelarining ishlash vaqtlaridagi
xatolik


0,25 sek, ayrim xolatlarda 


0,06sek.dan oshmasligi kerak. Ayrim xabar 

---

24

va avtomatika qurilmalarida vaqt relelaridagi xatolik kattaroq xam bo‘lishi
mumkin.

Vaqt relelari nominal kuchlanishining 80% qiymati berilganda ishonchli

ishlashlari kerak.
KT relelari qayta ulashga tezda tayyor bo‘lishlari uchun o‘zlarida operativ
tok manbasi o‘chganda ishlaydigan va bir zumda qaytaradigan qismga ega bo‘lishi 
zarur.


Vaqt relesining ishlash prinsipi. 
Elektr mexanik vaqt relelari sifatida sinxron kichik motorli vaqt relelari xam 
qo‘llaniladi.

2.12 – rasm. PВ–200 vaqt relesi: a) tashqi ko‘rinishi; b) friksion maxkamlash moslamasi

ishlamagan holatda; v) friksion maxkamlash moslamasi ishlagan holatda; 1-cho‘lg‘am; 2-magnit 
o‘tkazgich; 3-yakor; 4-qaytaruvchi prujina; 5-o‘tkazgich simcha; 6-qo‘zg‘aluvchan kontakt; 7 va
8 –qo‘zg‘almas kontaktlar; 9-palets (barmoq); 10-tishli sektor; 11-xaraktlantiruvchi prujina; 12-
prujinani tortish uchun skoba; tishli g‘ildirak; 14- friksion ulovchi mexanizm; 15-
xarakalantiruvchi tishli g‘ildirak; 16- soat mexanizmining trubkasi; 17 va 18- tishli uzatma; 19-
ankerli tishli g‘ildirak; 20-ankerli skoba; 21-yukchalar; 22- qo‘zg‘aluvchan kontakt; 23-
qo‘zg‘almas kontakt; 24-shkala. 
Vaqt relesining gabaritlarini kamaytirish uchun uzoq vaqt kuchlanish ostida 

bo‘ladigan rele chulg‘amlari ketma-ket ulangan qo‘shimcha qarshilik r

d
bilan 

bog‘langan bo‘ladi. Qarshilik r

d
normal xolatda laxzada ishlaydigan relening 

---

25

uzuluvchi kontakti bilan shuntlangan. Rele ishlagandan keyin bu kontakt uziladi va
qarshilik r
d
relening zanjiriga ulanadi.

Soat mexanizmining prujinasi 11 doim tortilgan xolatda bo‘ladi.

Cho‘lg‘amga 1 kuchlanish berilganda yakor 3 qaytaruvchi prujina 4 qarshiligini 
engib, tortiladi va soat mexanizmining richagini 9 qo‘yib yuboradi. Soat
mexanizmi 10 prujina 11 ta’sirida xarakatlana boshlaydi va qo‘zg‘aluvchan 
kontaktni 22 bir tekis xaraktlanishini ta’minlaydi, u esa berilgan vaqt oralig‘idan
so‘ng qo‘zg‘almas kontaktni 23 yopadi. 22 va 23 kontaktlarning yopilish vaqti 23 
kontaktning xolatini o‘zgartirish yo‘li bilan o‘zgartiriladi. Soat mexanizmining bir
tekis xaraktlanishi ankerli mexanizm 20 yordamida ta’minlanadi, uning 
xarakatlanish tezligi yukchalarning 21 xolatini o‘zgartirish yo‘li bilan sozlanadi.
Rele ta’minlash manbasidan uzilganda yakor 3 prujina 4 ta’sirida oldingi 
xolatiga kaytadi, bunda rele kontaktlari ochiladi, prujina 11 ko‘tariladi va rele
keyingi xarakatga tayyor bo‘ladi. Releni oldingi xolatga qaytarish tez amalga 
oshiriladi, chunki rele oldingi xolatiga qaytayotganda etaklovchi shesternani 15
shesterna g‘ildiragi 13 bilan bo‘linishini ta’minlovchi friksion maxkamlash 
moslamasi 14 mavjud.

---

26