Energetika fakulteti

4.1. Transformatorlarda tokli kesim. 

Tokli kesimning ishlash tamoili va qo‘llanish doirasi. 

Tokli kesim ishlash zonasi chegaralangan tezkor maksimal tok himoyasi

hisoblanadi. Tokli kesimning ishlash zonasi kuchlanishni pasaytiruvchi 
transformatorlar cho‘lg‘amlarining bir qismi hamda yuqori kuchlanish tarafdagi
chiqishlarni o‘z ichiga oladi. Tokli kesim transformatorning yuqori kuchlanish 
tarafida o‘rnatiladi (4.2-rasm).

---

36

Transformatordan keyingi qisqa tutashuvlarda (K1 nuqta) tokli kesim ishga 
tushmaydi, chunki tokli kesimning ishlash toki ushbu qisqa tutashuv nuqtasigacha
bo‘lgan maksimal tokning qiymatidan sozlangan. Shuningdek tokli kesim 
transformatordan ketuvchi tarmoqdagi qisqa tutashuvlarda (K2 nuqta) ham ishga
tushmaydi shu sababli sabr vaqtsiz qilib ishlatish mumkin. 

4.2-rasm. T1 transformatorda o‘rnatilgan tokli kesimning ishlash (K3 nuqta) va ishlashmaslik 

(K1 va K2 nuqta) shartini tushuntiruvchi 10 kV li podstansiya sxemasi.

Tokli kesimning eng muhim xislati tezkorlik hisoblanadi, chunki qisqa 

tutashuv tokini tezda o‘chirish transformatorning shikastlanish darajasini

kamaytiradi, ushbu manbaga ulangan motorlar hamda yuklamalarning (T2, M1, 
M2) normal sharoitlarda ishlash davomiyligini ta’minlab beradi. Shuningdek
ta’minlovchi 10 kV li tarmoq uchun uncha katta bo‘lmagan sabr vaqtni hosil 
qilishiga imkon yaratib beradi (4.2-rasmdagi MTH). Tokli kesimning kamchiligi
uning ishlash zonasini cheklanganligi hisoblanadi, chunki tokli kesim 
transformatorlarnig maksimal tokli himoyasini to‘ldirish maqsadida qo‘llaniladi.
Transformatorlarning differensial himoyasini qo‘llashda tokli kesim ishlatilmaydi. 


4.1.1. Tokli kesimnig ulanish sxemalari va ishlash tokining hisobi. Tokli
kesimning tanlovchanligi ishlash tokini tanlash orqali ta’minlanadi, ya’ni:
(3)
. tk

.max .
.

ish


zah

k

tash

I

k

I



(10)

bu yerda
(3)

.max .
.

k


tash

I
- transformatordan keyingi uch fazali qisqa tutashuv 

tokining maksimal qiymati, ya’ni tokli kesimning ishlash zonasiga kirmaydigan

qisqa tutashuv tokini transformatorning yuqori kuchlanish tomoniga (tokli kesim 
o‘rnatilgan tomonga) keltirilgan qiymati, A;

zah

k
- zahira koeffitsienti, uning 

---

37

qiymati ishlatilgan tok relelarining turiga bog‘liq. Zahira koeffitsientining
qiymatini 1-jadvaldan olish mumkin. 
1-jadval.