Energetika fakulteti

2. RELE QURILMALARINING ASOSLARI 

2.1 Elektr mexanik relelar. 
Releli himoya va elektr avtomatikasida elektrmexanik relelar, yarim 

o‘tkazgich uskunalar yordamida qurilgan relelar va to‘yinuvchi magnit sistemali

relelar keng ishlatiladi. Bulardan eng ko‘p tarqalgani elektrmexanik relelardir. 
Elektr mexanik relelar katta o‘lchamga ega. Ular ulanadigan tok va
kuchlanish transformatorlari bilan birgalikda ko‘p quvvat iste’mol qiladilar. 
Relelarning
yarim

o‘tkazgich asosida qurilishi ularning parametr va

xarakteristikalarini yaxshilashga olib keladi. Shuning uchun ular amalda borgan 
sari ko‘proq qo‘llanilmoqda.
Elektr kattaliklarga ta’sir javob beruvchi relelardan tashqari, bilvosita 
shikastlanish va nonormal rejimlarni xarakterlovchi noelektrik kattaliklarda
ishlovchi relelar keng joriy etilmoqda. 
Masalan, gaz yoki bosimning oshishiga ta’sir ko‘rsatuvchi, moyli
transformator va reaktorlarda qo‘llaniluvchi, temperaturani sezuvchi relelar ko‘p 
ishlatilmoqda.
Elektr kattaliklarga ta’sir javob beruvchi relelarni 2 guruxga bo‘lish 
mumkin:
- bir elektr kattalikka (tok yoki kuchlanish) ta’sir javob beruvchi relelar; 
- ikki elektr kattaliklarga (tok va kuchlanish, ikkita kuchlanish);
Birinchi guruxga tok va kuchlanish relelari, ikkinchi guruxga bir fazali 
quvvat va qarshilik relelari kiradi.
Elektrmexanik relelar elektromagnit, induksion, elektrdinamik va 
magnitelektrik pritsiplari asoslarida qurilishi mumkin. Sanoatda asosan,
elektrmagnit induksiya prinsipi asosida ishlovchi va xamma talablarga javob 
beruvchi relelar ishlab chiqarilmoqda.
Elektrmexanik relelarning asosiy qismlari o‘rinni chulg‘am va kontaktlardan 
iborat.

Relening kontaktlari himoya qurilmalarida tokning ishonchli uzilishi va
qo‘shilishini ta’min etishlari kerak va shu bilan birga bir necha marotaba 
xarakatlanishga chidamli bo‘lishlari zarur.
Kontaktlarning qo‘shilib-uzilishi zanjirning qo‘shilishi va uzilishini 
ta’minlovchi quvvat

k

S
bilan shartli ravishda xarakterlanadi. Quvvat 


k

S
ning

kattaligi operativ tok manbaining kuchlanishi U bilan kontakt ruxsat beruvchi eng

katta tok 


k

I
ning ko‘paytmasi shaklida topiladi: 


k

k

S

U I
 

(2)