Energetika va sanoatni axborotlashtirish

1.2. Korxona strategiyasini ishlab chiqishga yondashuvlar
Korxona strategiyasini yaratish o‘zaro bog‘liq 5 ta qismdan iborat:
1) tijorat faoliyatining turini aniqlash va Korxona rivojlanishining yo‘nalishini belgilash, ya’ni maqsadni aniqlab o‘zoq muddatli istiqbolni belgilash;
2) umumiy maqsadlarni ishning aniq yo‘nalishlariga aylantirish;
3) ko‘zlangan ko‘rsatkichlarga erishish uchun tanlangan rejani moxirona amalga oshirish;
4) tanlangan strategiyani samarali ijro etish;
5) bajarilgan ishni baholash, bozordagi vaziyatni tahlil qilish, faoliyatning o‘zoq muddatli asosiy yo‘nalishlariga, maqsadlarga, strategiyaga yoki uni amalga oshirish usullariga to‘zatishlar, yangi g‘oyalar kiritish .
A) Kompaniya strategiyasining asosiy masalasi quyidagicha: «Kompaniyamizni biz qanday tasavvur qilamiz, nima qilmoqchimiz va nimaga erishmoqchimiz ?» «Biz kimmiz, nima qilyapmiz va qayoqqa ketyapmiz»- degan savolning javobi Korxonaning yo‘nalishini belgilab, kuchli o‘ziga xoslikni ishlab chiqish imkonini beradi. Kompaniya nima qilayotgani va nima qilmoqchi ekanligi kompaniyaning missiyasini anglatadi. Menejer o‘z kompaniyasining bozordagi o‘rnini qanday tasavvur qilishi esa kompaniyaning strategik ko‘rishini shakllantiradi.
B) Aniq maqsadlarni belgilash kompaniya missiyasining umumiy ta’rifidan ishning aniq rejalariga o‘tish imkonini beradi.Qo‘yilgan maqsad biz istagan natijadan iborat bo‘ladi. Agar yaxshi natijalarga erishmoqchi bo‘lsangiz o‘z oldingizga yaxshi maqsadlar qo‘ying. Maqsadlar qisqa muddatli va o‘zoq muddatli bo‘ladi. Maqsadlar yana moliyaviy va strategik bo‘ladi.Moliyaviy maqsadlar majburiydir, chunki, moliyaviy mablag‘lar yetishmasa kompaniya tang axvolga tushib qoladi.Strategik maqsadlar kompaniyaning bozordagi raqobat mavqeini kuchaytirishga qaratiladi. Moliyaviy maqsadlar foyda xajmi, sarmoyalardan qaytim, naqd pul tushumi, dividendlar kabi ko‘rsatkichlarni ko‘paytirishga qaratiladi. Strategik maqsadlarga esa Korxonaning raqobatga bardoshliligini oshirish, buning natijasida rivojlanishning yuqoriroq sur’atlariga, bozordagi salmogini oshirishga past xarajatlarga erishishga, korxonaning obro‘sini oshirishga qaratilgan bo‘ladi.
V) Maqsadlar - bu natijalardir, strategiya esa ularga erishish yo‘llaridir. Strategiyani aniqlash uchun korxonaning ichki holati va tashqi omillar o‘rganilishi lozim. Kompaniyaning strategiyasi odatda quyidagilardan iborat bo‘ladi:
1) chuqur o‘ylangan, maqsadga qaratilgan xarakatlar;
2) voqealarning kutilmagan rivoji va kuchaygan raqobat kurashiga javob berish;
Strategiya - bu faqatgina menejerlar avvalroq o‘ylab chiqqan xarakatlar emas , balki kutilmagan vaziyatlarda kiritilshi lozim bo‘lgan to‘zatishlardir .Strategiyani ishlab chiqish uchun tadbirkorlik istedodi va fikrlashning strategik tarzi bo‘lishi kerak. Strategiyani ishlab chiqish maxorati menejerning tadbirkorlik istedodiga bogliq. Menejerning tadbirkorlik maxoratini belgilash mezoni uning yangi strategik imkoniyatlarni ko‘ra bilishi va yangiliklarga o‘chliligidir.Tadbirkorlik istedodiga ega bo‘lgan menejerlar odatda birinchi qaldirgochlar bo‘ladilar.Ular yangiliklarni tez o‘zlashtirib oladilar, tavakkalchi bo‘ladilar va keskin yangi strategiyalar yaratadilar.Kompaniya strategiyasiga to‘zatishlar kiritish meyordagi oddiy holat xisoblanadi. Ba’zan strategiyaga o‘zgartirish kiritish zarur bo‘lib qoladi. Kamdan kam xollardagina kompaniya strategiyasi vaqt sinovidan o‘ta oladi. Strategiyani qanday qilib yaxshilash mumkin, degan savol menejerni xech qachon tark etmasligi lozim. SHuning uchun strategiyani ishlab chiqish dinamik jarayondir.
Kompaniya strategiyasi qator savollarga javoblardan iborat bo‘ladi. Bu savollar quyidagilardan iborat:
- ishniqanday rivojlantirish kerak?
- mijozlarniqandayqilib qanoatlantirish kerak?
- raqiblardan qanday qilib o‘zib ketish mumkin?
- o‘zgaruvchan bozor sharoitlariga qanday javob berish lozim?
- kompaniyaning ayrim funktsional bo‘linmalarini qanday boshqarish kerak?
- moliyaviy va strategik maqsadlarga qanday qilib erishish mumkin?
Strategik ko‘rish va kompaniya missiyasini ishlab chiqish, maqsadlarni aniqlash va va strategiyani tanlash - bu kompaniyaning rivojlanish yo‘nalishini belgilashdagi asosiy vazifalardir. Kechikib to‘zilgan strategik rejalar yoki o‘z vaqtida kiritilmagan to‘zatishlar xech qanday natija bermaydi.
G) Strategiyani amalga oshirish ishlari ma’muriy vazifalarga kirib, quyidagilardan iborat :strategiyani muvaffaqiyatli bajarish uchun tashkiliy imkoniyatlar yaratish;
- mablaglarni foydali joylashtirish uchun byudjetni boshqarish;
- korxona strategiyasini amalga oshirishni ta’minlaydigan siyosatni belgilash;
- xizmatchilarning yanada samaraliroq ishlashlari uchun ragbatlantirish;
- erishiladigan natijalar va muqofotlar xajmini bir biriga bog‘lash;
- kompaniyada belgilangan vazifalarni bajarish uchun qulay muxit yaratish;
- kompaniya personalini ta’minlovchi ichki sharoitlarni yaratish, ya’ni xar bir personalning strategik rolini samarali ijro etish sharoitlarini yaratish;
- ishni doimiy yaxshilash uchun eng ilgor tajribalardan foydalanish;
- ichki raxbarlikni ta’minlash;
D) Yuqoridagi 4 ta vazifalar bir necha bor qayta ko‘rib chiqiladi, chunki yangi yo‘zaga keladigan holatlar to‘zatishlar kiritishni talab qiladi. O‘tgan tajribalar va kompaniyaning istiqbol maqsadlari o‘zgarishlar kiritilishi mumkin. Strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish yo‘llarini axtarish doimiy xisoblanadi.Strategiyani amalga oshirishda ba’zi qismlari keraksiz bo‘lib, ularni o‘zgartirish kerak bo‘ladi. Kompaniya menejerlarining «tashkilot faoliyatning qanday turlari bilan shugullanmoqchi va kelajakda qanday bo‘lmoqchi?» - degan masalaga qarashlari strategik ko‘rish deyiladi. Strategik ko‘rish - «biz kimmiz, nima qilyapmiz, nima qilmoqchimiz» degan savollarga javob beradi. Ba’zan kompaniyalar o‘zining vazifasini noto‘gri belgilab, uni faqat foydada ifodalaydilar. Biroq foyda kompaniya bajaradigan ishning natijasidir. Faqat foyda olishga qaratilgan kompaniyaning missiyasi korxonalarni bir biridan farqlash imkonini yo‘qotadi. Vaxolanki, xar bir kompaniya o‘zining qiyofasiga - imidjiga ega bo‘lishi kerak.
Yaxshi o‘ylab ko‘rilgan strategik ko‘rish va kompaniya missiyasini asoslash quyidagi 3 ta jixatdan iborat :
1) kompaniya biznesning qaysi sohasida ishlayotganligini tushunish;
2) kompaniyaning strategik ko‘rishi va missiyasini aniq, lo‘nda va ilxom bilan tushuntirib berish;
3) kompaniya strategik ko‘rishi va missiyasini o‘zgartirish xaqida o‘z vaqtida qaror qabo‘l qilish;
Faoliyat doirasini to‘g‘ri aniqlash uchun quyidagi omillarni xisobga olish lozim:
1) axolining extiyoji, ya’ni nima ishlab chiqarish kerak
2) xaridorlar guruxi, yoki tovarni kim uchun ishlab chiqaramiz
3) texnik va funktsional ijro, ya’ni xaridorlar ehtiyojini qanday qondiramiz
SHunday qilib, birinchi masalani to‘g‘ri hal qilish uchun «nimaga bo‘lgan ehtiyojni, qanday qilib va kimning ehtiyojini qondiramiz» - degan savollarga javob topish lozim.
Faoliyat doirasini belgilash 2 xil bo‘ladi:
1) umumiy
2) detallashtirilgan
Umumiy belgilashga misol: ichimliklar, mebel, xalqaro pochta xizmati, sayohatlar va turizm. Detallashtirilgan belgilashga misol: alkogolsiz ichimliklar, sport poyafzali, ofis uchun mebel, jo‘natmalarni tunda yetkazib berish, Karib dengizida plyaj tashkil etish va hokazo.
Tashkilot strategiyasi ‑ bu kompaniyaning to‘rgan joyidan erishmoqchi bo‘lgan joyiga qanday qilib o‘tkazish mumkin, degan masalani yechish haqidagi yo‘riqnomadir. Odatda strategiya 4 ta darajada ishlab chiqiladi:

1. 
   korporativ strategiya (kompaniya va uning faoliyat yo‘nalishlari bo‘yicha umumiy strategiya);
   
2. 
   ishbop strategiya (kompaniyaning xar bir yo‘nalishi uchun strategiya);
   
3. 
   funktsional strategiya (kompaniyaning xar bir funktsional to‘zilmasi uchun strategiya);
   
4. 
   amaliy strategiya (asosiy tuzilmalar: zavodlar, savdo shaxobchalari va bo‘limlar uchun );
   

Strategiyani ishlab chiqishning asosiy tashkiliy pog‘onalari.
Strategiya faqat oliy rahbariyat miqyosidagina ishlab chiqilishi mumkin emas. Uni ishlab chiqishning quyidagi to‘rtta pog‘onasini ajratib olish maqsadga muvofiqdir:

• 
  korporatsiya miqyosi,
  
• 
  bo‘linmalar miqyosi
  
• 
  funktsional miqyosi
  
• 
  quyi pog‘ona menejerlari (dala komandirlari).
  

Kompaniya strategiyasini aniqlashga ko‘plab omillar ta’sir qiladi. Bu omillarning o‘zaro ta’siri xar bir tarmoqda o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, vaqt davomida o‘zgarib turadi. Strategiyani belgilovchi omillar doim bir biridan farq qiladi. Korxona hamisha xam o‘zi xoxlagan strategiyani tanlay olmaydi. Uning xarakatlari qonun , davlat siyosati, ijtimoiy tartiblash va jamiyat mavqei bilan chegaralanadi.

Strategiyani ijtimoiy talablarga moslashtirish quyidagilarni nazarda tutadi :
1) jamiyat manfaatlari va odob meyorlari doirasida ishchanlik ko‘rsatish;
2) ijtimoiy afzalliklar va jamiyat extiyojlariga ijobiy qarab o‘z faoliyatini tartibga solish;
3) tartiblashtiruvchi meyorlar bilan ziddiyatga bormaslik uchun zarur xarakatlarni o‘z vaqtida amalga oshirish;
4) aktsiyadorlar manfaati va jamiyat manfaatlari o‘rtasida muvozanatni saqlash;
5) jamiyatda kompaniyaning fuqarolik pozitsiyasini ta’minlash.
Tarmoqning jozibadorligi va raqobat darajasi strategiyani belgilashga katta ta’sir ko‘rsatadi. Kompaniya strategiyasini shugullanilmagan sohaga asoslab qurish mutlaqo yaramaydi. Strategiya kompaniyaning yaxshi bilgan ishiga asosan qurilishi lozim.
Strategiyada xisobga olinishi va aslida uni belgilovchi birlamchi omillarning oddiy modeli. Bu omillarning o‘zaro ta’siri odatda kompleks xarakterga ega bo‘lib, tarmoq va kompaniya uchun alohida farqlanadi.
Odatda, ichki va tashqi vaziyat o‘rtasidagi farq aniq bo‘lmasa, raqobatli ustunlikka erishilmasa, kompaniyaning faoliyati yaxshilanmagan bo‘lsa, strategiyaning o‘zi muvaffaqiyat keltirmaydi.

Strategiya tuzishga yondoshuvlar quyidagicha bo‘ladi :

1) Bosh strategik yondoshuv bunda strategiyani boshliqning o‘zi ishlab chiqadi. Bunday xolda boshqaruvchi ahvolni baholashga, muqobil strategiyalarga va strategiya detallariga kuchli ta’sir qiluvchi asosiy strategik va asosiy tadbirkor sifatida chiqadi.

2)Vakolatlarni berish yondoshuvi - bunda strategiyani to‘zish xodimlarga yoki komissiyaga topshiriladi. Bunday xolda mas’ul boshqaruvchi strategiyani ishlab chiqishni boshqalarga, asosan, strategik rejalashtirish bo‘yicha personalga yoki ishonch bildirilgan xodimlardan tuzilgan maxsus komissiyaga topshiradi.

3)Hamkorlikka asoslangan yondoshuv - bu avvalgi ikki yondoshuv o‘rtasidagi oraliq variant. Bunday usulning eng kuchli tomoni shundaki, strategiyani ishlab chiqish kimlarga topshirilgan bo‘lsa, uni o‘shalarning o‘zlari bajarishlari kerak bo‘ladi.

4)Tashabbusli yondoshuv. Bunday yondoshuvda boshqaruvchi kelishilgan strategiyani ishlab chiqish uchun strategiya detallarini ishlab chiqishdan xam, «g‘oyalar generatorlari» guruxini boshqarishdan xam manfaatdor emas. Bilaks, boshqaruvchi oqilona strategiyani ishlab chiqish, ximoya qilish va xayotga tadbiq etish uchun menejerlarni o‘zlarini safarbar etadi. Strategiyani ishlab chiqish uchun boshqaruvchilar foydalanishlari mumkin bo‘lgan turt asosiy yondoshuvning birortasi xam eng yaxshi yondoshuv sifatida yo‘zaga chiqmaydi. Ularning xar birini kuchli va kuchsiz tomonlari mavjud.Kompaniya va boshqaruvchilar strategiyani ishlab chiqish bo‘yicha variantlarni turlicha bajaradilar.Kompaniya egasi tomonidan boshqariladigan kichik kompaniyalarda strategiyani ishlab chiqish norasmiy kechadi. Yirik korxonalar strategiyani har yili rejalashtirish ishlab chiqishga moyildir. Strategiyani belgilashning tashkiliy jarayonida boshqaruvchilar shaxsan qatnashadilar. Strategiya ma’naviy jihatdan sog‘lom bo‘lishi kerak. Kompaniyaning xar bir xarakati ahloq-odob, ma’naviyat doirasida bo‘lishi lozim.