English-Azerbaijani Explanatory

— 
Nanosistem. 
Nanotexnologiyanm 
köməkliyi
 ilə 
yaradılmış 
atom 
konstruksiyası
Nanotechnology
 
—
Nanotexnologiya. 100 
nm 
və
 
daha kiçik ölçülü 
qurğular düzəltmək 
metodları
 
üçün
 işlədilən 
ümumi termin. Burada 
materiallar
 üzərində iş 
molekulyar və atom 
səviyyəsində aparılır. 
İdeyanı ilk dəfə 1985-ci 
ildə 
Amerika alimi K.
 Eric 
Drexler
 irəli
 sürüb.
Narrative — Şərhlər, 
qeydlər 
(proqrama
 aid).
Narrow
 
— 
Dar 
Narrow
 
Type — Qısa tip 
(məlumatların).
Narrowband
 
— 
Darzolaqlı 
kanal.
Narrowcasting— Dar 
çatdırma
 
(informasiyanın 
abonentlərin
 
dar 
dairəsinə 
çatdırılması).
NASA (National Aeronautics 
and Space 
Agency 
[Administration])
 
—
Kosmik
 
Məkanın və
Aeronavtikanın
 
İdarəedilməsi milli
 
agentliyi, 
NASA 1958-ci ildə 
prezident Dwight D. 
Eisenhowerin
 
sərəncamı ilə 
yaradılıb. ABŞ-da vətəndaş 
kosmik
 
təhqiqatlan ilə 
məşğul 
olur.
Nastygram 
— Bəd 
ismarış 
[məktub,
 xəbər, 
xəbərdarlıq].
National
 
Character
 Set —
Milli
 
dilin simvollar yığımı 
(müəyyən
 ölkənin).
Nationality of the
 Keyboard
— 
(seçilmiş) 
Klaviatur dili. 
Native 
— 
Doğma, özəl. 
Native
 Language — Ana dili. 
Natural—
 1) 
Təbii 2) Əsl, 
natural.
Natural
 
Binary 
Code—Adi 
ikili kod.
Natural
 Interface 
— 1) Real 
interfeys
 
(virtualdan fərqli) 
2)
 Təbii
 
(istifadəçi üçün) 
interfeys.
Natural
 
Language 
— Təbii 
(gündəlik) dil, 
məsələn 
insanların gündəlik 
istifadə 
etdiyi
 
Azərbaycan və ya 
ingilis
 
dili. 
Proqramlaşdırma 
dilindən
 
fərqli dil 
(Programming
 
Language).
Natural Media — 
Şəkil 
çəkmək
 üçün 
təbii 
vasitələr. 
Şəkil
 çəkmək
 
üçün 
rəssamların istifadə
 
etdiyi 
həqiqi materiallar (kağız, 
kətan,
 
karton).
Natural
 
Number — Natural 
ədəd. Tam
 ədəd, sıfırdan 
böyük ədəd.
Natural-Sounding Speech — 
Təbii
 səslənən nitq.
Nature — 1) Təbiət; təbii; 
mənşə 2) Mahiyyət, əsas 
xassə 3) Soy, 
növ; sinif; tip 
4) Xarakter, xüsusiyyət.
Naught Output — Sıfır çıxışlı 
siqnal.
Naught
 
Signal — Sıfır siqnalı. 
Navigate
 — Hərəkət
 etmək .
(adətən şəbəkədə).
Navigation
 — Naviqasiya, 
yerdəyişmə.
Navigation
 Bar 
— Web- 
səhifədə naviqasiya paneli. 
Başqa
 
səhifələrə linklər və 
naviqasiya
 klavişləri 
olan 
panel.
Navigation
 Button — 
Web-də 
naviqasiya
 
klavişləri
 - 
ekran 
klavişi. Əvvəlki və ya 
sonrakı səhifələrə
 keçmək
 
üçün 
klavişlər.
Navigation System — 
Naviqasiya
 sistemi. 
Durduğun
 
yeri (coğrafi 
mövqeni) müəyyən edən 
sistem.
Navigator 
— 
(proqram-) 
Naviqator (hər hansı 
sistemin resurslarına 
çatmağı 
asanlaşdıran 
vasitələr).
NBD
 
(No Big Deal) — 
(Digispeak)
 
Burada qeyri- 
adi
 
bir şey yoxdur.
NBS
 
(National Bureau of 
Standards)
 — ABŞ-ın 
standartlar üzrə milli bürosu.
NC
 1)
 Network Computer— 
Şəbəkə
 kompüteri
 
2) 
(Network
 Connect)
 — 
Şəbəkəyə 
qoşulma barədə 
siqnal, NC
 
siqnalı
 3) (No 
Comment)
 
— (Digispeak) 
Şərhsiz 
4) Norton 
Commander — İlk 
(populyar)
 DOS fayl 
menecer proqramlarından 
biri.
NCD — Network Computing 
Devices kompaniyası - 
Windows-terminallar və
-272-
-273-

şəbəkə
 kompüterləri 
İstehsalçısı.
ND 
1) (No Date) — Tarixsiz. 
2) (No 
Detect) — 
Tapılmamış.
NE 1) (Network Element) — 
Şəbəkə
 
elementi 2) (Not 
Equal
 to)
 
— Bərabər 
olmayan 
(proqramlaşdırmada
 
mütənasiblik
 
operatoru).
Near
 
—
Yaxında.
Near
 
Call — Prosessorlarda 
yaxm
 
çağınş.
Near Super — Mini- 
superkompüter.
Nearby Processor — Qonşu 
.prosessor.
Nearest
 Neighbor 
— Yaxin 
qonşu.
Nearest
 Value 
— Ən yaxin 
qiymət.
Near-Real.Time 
— Təxmini 
real zaman.
Near-Term
 
— Yaxm, 
qısamüddətli, 
taktiki, 
məsələn,
 
yaxm məqsəd, 
qısamüddətli proqnoz.
Near-to-Eye Display 
— 
Eynək-displey, şlemofonun 
mikrodispleyi.
NEC — NEC (ABŞ) 
kompaniyası,
 prosessorlar
ج
٦1
-
(əsasən, VR ailəsi 
prosessorları),
 
yarımkeçiricilər,
 
elektron 
qurğular, rabitə vasitələri, 
kompüterlər
 və
 
periferiya 
avadanlığı istehsalçısı, 
həmçinin 
ona məxsus ticarət 
nişanı.
Need to Know — Vacib bilik 
prinsipi.
Needle — 
Matrisalı printerin 
iynəsi.
 9 və
 
ya 24 nazik 
metal
 
mil.
Needle
 
Printer 
—
 İynəli
(matrisalı)
 çap
 
qurğusu.
Needlenose 
Pliers —
Mikrosxemin
 
əyilmiş 
oxlarını
 düzəltmək
 üçün 
yastıağız (kəlbətin).
Needs
 —
 
Tələbat, 
ehtiyac، 
Negate
 
— 
İnvertasia etmək;
YOX 
inkar (məntiqi) 
əməliyyatı.
Negation
 —
 
İnkar (məntiqi 
funksiya
 
və 
ya əməliyyat).
Negative
 
— 1) Mənfi 
(ədəd) — 
sıfırdan aşağı.
 
Ant: 
Positive 
2)
 
Neqativ.
Negative
 
Sign — Mənfi 
işarəsi,«-»işarəsi. Syn: 
Minus Sign
Negator
 — invertor, 
invertasiya
 (əksinə 
çevirən) 
elementi;
 
inkar
 elementi, 
YOX elementi 
[sxem].
Neglect
 
— Nəzərə 
almamaq, 
təhlükəni
 
görməmək.
Negotiation — 
Razılaşma (iki 
abonent
 
şəbəkəsinin iki 
qarşılıqlı
 təsiri).
Next
 Decade — 
Növbəti 
(onluq)
 dərəcə (razryad).
Next Pointer — Birbaşa 
göstərici, növbəti 
elementi 
göstərən.
Next-Generation
 —
 Sonrakı 
nəsil,
 
perspektivli.
Nexus
 
—
 Rabitə; birləşdirici 
halqa; 
birləşmə. 
٨
Neighbor
 — Qonşu 
qovşaq, 
qonşu.
Neighborhood
 — Şəbəkə 
əhatəsi. Yaxın əhatə. 
Qonşular.
NEITHER NOR
 
—YOX
 - 
VƏ
 YA 
(məntiqi funksiya 
və ya əməliyyat).
Nematic —
 
Nematik, 
maddənin maye kristal halı 
(kristaldan
 mayeyə və 
əksinə
 
keçid halı).
Neon
 
Indicator — Neon 
lampalı
 indikator, neon 
indikator.
Nerd 
— 
«Bacarıqlı yuzer» və 
yaxud
 «haker».
 «Nerd»
 - 
amerikalıların təkəbbürlə 
dediyi 
ifadə. Bu anlayışların 
qiymətləndirilməsi
 arasında 
kəskin
 fərq
 
olsa da, 
hər 
iksinin
 mahiyyəti eynidir: 
mənası 
«botanik», yəni 
kompüterin içində itib- 
batan,
 
tərki-dünya 
olan bir 
adam.
 Kompüter fanatı.
Nerdspeak
 ■—
 Bax:
Geekspeak
Nest
 
— 1) Yuva 
2) Qoyulma. 
Nested
 — İç-içə, bir-birinə 
daxilolan.
Nested
 Iteration —Qoyulmuş 
tsikl,
 tsikldə
 tsikl.
Nesting
 Level 
—
 Qoyulma 
səviyyəsi,
 qoyulma 
dərinliyi.
Net — Şəbəkə. Adətən, 
İnternet
 və ya başqa böyük 
kompüter
 şəbəkəsi,
 
məsələn 
Usenet 
(network-dan 
fərqli).
Net Address — Şəbəkə 
ünvanı. Bax: URL
Net
 
Efficiency — Sahə 
təsirinin yekunlaşdın«, 
tamamlayıcı
 
əmsalı.
Net
 God 
— 
sl. Şəbəkə Allahı 
(şəbəkədə
 öz əməyi
 
ilə onu 
inkişaf
 
etdirmiş tanınmış 
şəxs).
-275-

Net
 
Lag— 
Şəbəkə yubanması. 
Şəbəkədə
 
sənədə 
girişlə 
bağlı
 
yubanma.
Net
 
Logon Service— 
Şəbəkədə giriş 
xidməti.
Net
 Phone
— 
Şəbəkə 
[kompüter] telefon işləri 
(telefoniya).
Net
 Surfing
— Şəbəkə 
sörfinqi.
 
Şəbəkədə 
məqsədsiz
 dolanma.
Net(work) Abonent— Şəbəkə 
abonenti.
NetBIOS
 (Network 
Basic Input 
Output
 System) — Giriş- 
çıxışın şəbəkə baza 
sistemi 
(IBM PC və 
ona uyğun 
sistemlər
 
üçün standart 
şəbəkə
 interfeysi).
Netcam
—
Bax: Webcam
Netcard — Şəbəkə 
kartı.
Kompüterdə
 şəbəkə drayveri 
ilə
 idarəolunan plata 
(mikrosxem).
Netfinity
—
 
Intel firmasının 
serverlər 
ailəsi.
NetlD—
 IP-ünvanlann 
idarəetmə
 sistemi, Isotro 
kompaniyasının
 
məhsulu.
Netiquette (Network Etiquette) 
— Şəbəkə etiketi,
 internetdə 
davranış 
qaydaları.
Netizen
 
=
 NetCitizen— 
(citizen sözündən) «Şəbəkə 
sakini». 
Şəbəkə 
konfranslarında,
 chat-lərdə 
və
 başqa
 online
 xidmətlərdə 
çox vaxt 
keçirən adam.
Netlist— Birləşmə siyahısı; 
birləşmə cədvəli.
Netmail
— Şəbəkə poçtu. 
NetNews
 
= 
Netnews, = 
Netnews— internetin 
şəbəkə
 xəbərləri 
xidməti. 
Müştəri-server 
arxitekturasına 
əsaslanan 
xidmət. Syn
٠
.
 
Usenet
NetPÇ
—NetPC 
spesifikasiyası. 
1996-cı
 
ildə 
Intel, 
Microsoft, Compaq, 
Dell
 və Hewlett-Packard 
tərəfindən işlənib hazırlanıb.
Netpipe
— 
Şəbəkə konveyeri. 
Netscape— 1) Netscape 
brauzeri.
 
Navigatorun beta- 
versiyası 
1994,4-cü 
versiyası
 isə 1997-ci 
ildə 
çıxıb.
 
İlk pulsuz İnternet 
brauzer
 olub 
(
home.netscape.com)
 — 2) 
(Netscape
 Communications 
Corporation) Netscape 
korporasiyası,
 
əvvəllər
 
Mosaic
 Communications 
Corporation
 adlanırdı. 
1994- 
cü
 
ildə əfsanəvi James 
H. 
Clark
 Silicon - Graphics 
kampaniyasının
 və Marc 
Andeerssen
 - 
Mosaic 
brauzerinin
 
banisi tərəfindən 
işlənib hazırlanıb. 1998-ci 
ildə
 «brauzerlərin 
müharibəsi»ndə
 
Microsoft 
korporasiyasına
 uduzdu 
və 
America
 
Online onu satın 
aldı.
Netter
— Mövcud 
olan hər bir 
şəbəkə ünvanı.
NetView
— 
SNA-də şəbəkə 
idarəetmə
 sistemi. 
IBM 
tərəfindən
 işlənib hazırlanıb. 
SNMP
 protokolu işlədir.
NetWare—NetWare 
əməliyyat sistemi (Novell 
kompaniyasının şəbəkə 
əməliyyat sistemi).
Network
— Kompüter 
şəbəkəsi, 
bir-biri ilə 
birləşmiş
 kompüterlər 
qrupu.
Network
 Adapter—
 Şəbəkə 
adapteri [kontroller]. Şəbəkə 
kartı.
 Əlavə platadan ibarət 
avadanlıq.
Network 
Address— Şəbəkə 
ünvanı. Qovşaq,
 stansiya və 
ya
 şəbəkədə 
başqa avadanlıq 
vahidinin identifikatoru.
Network
 
Administration—
Şəbəkənin
 idarəedilməsi, 
şəbəkə
 idarəedilməsi, 
şəbəkələr
 üzrə idarəetmə.
Network
 
ID— Şəbəkə 
identifikatoru.
 
Bir 
lokal 
şəbəkədə
 kompüterlər 
qrupunu və qurğuları 
identifikasiya edən IP- 
ünvanm 
bir hissəsi.
Network
 Security
— 
Şəbəkə 
təhlükəsizliyi,
 
şəbəkənin 
proqram və texniki 
vasitələrlə
 
qoruması sistemi.
Network 
Server— 
Şəbəkə 
serveri. Bax: File
 Server 
Network Services— 
Şəbəkə 
xidmətləri
 
[servislər].
Network
 Side
— Şəbəkə 
tərəfi 
(birləşmə).
Network
 Sink—
 Şəbəkədə 
axın
 
(məlumatların).
Network
 Transparency—
Şəbəkənin
 şəffaflığı. 
Əməliyyat
 
sistemi, 
xüsusiyyəti
 və
 
başqa 
xidmətləri. 
Bu xüsusiyyət 
kompüterin
 
lokal yoxsa 
uzaq 
kompüter
 olduğunu aşkar 
etməyə
 imkan verir.
Network
 Warfare
—
 Şəbəkə 
müharibəsi. İnformasiya 
müharibəsinin bir növü.
-276-
-277-

Məqsədi sosial - bələdiyyə, 
bank
 və 
telekommunikasiya 
strukturlarının şəbəkələrinə 
hücum
 
təşkil
 edir.
Networkable— Şəbəkədə 
işləyə
 bilən
 kompüter.
Networked
 
— Şəbəkədə 
birləşmək;
 şəbəkə strukturlu.
Networking
— Şəbəkənin 
yaradılması, 
şəbəkənin 
qurulması.
Neugent
 
(Neural 
Network 
Agent)
 
— Neyroagent. 
Şəbəkələrin 
idarəedilməsində
 süni 
intellektdən
 istifadə
 edilməsi 
texnologiyası. 
Al Ware 
firması 
tərəfindən işlənib 
hazırlanıb.
Neurocomputer — Neyron 
şəbəkəli
 (arxitekturalı) 
hesablama maşınları.
Neurocybernetic —
Neyrokibemetika. 
Beynin 
strukturuna bənzər proqram- 
aparat
 modelləşmə.
Neuron
 
— Neyron. Şəbəkənin 
neyron
 
elementi (qovşağı). 
Bu şəbəkədə bir neyronun 
çıxışı bir və ya bir neçə 
neyronun girişi olur.
Neutralization 
—
Neytralizasiya, 
kompensasiya.
Newbie
 (New Boy) — 
Kiberfəzada yeni başlamış 
istifadəçi.
New-Line
 
Character = 
Newiine Character — Yeni 
sətir
 işarəsi,
 sətirlərin 
ayırıcısı.
News — Xəbərlər. İnternetdə - 
xəbər
 serverləri ilə
 işləmək 
üçün
 
ixtisaslaşdırılmış 
protokol,
 onlann adresində 
istifadə 
olunan prefiks. 
Məsələn: 
news://news.dataforce.net
Newsgroup — İnternetdə 
xəbərlər
 
qrupu, 
həm də 
«konfrans».
 «Xəbərlər»
 - 
istifadəçilərin hansısa 
xüsusi 
bir mövzuya həsr 
etdikləri 
məktublardır.
 
E-mail-dən 
fərqli
 olaraq 
bu məktubları 
konfrans iştirakçılannm 
hər 
biri
 
oxuya
 bilir,
 
istənilən 
ismanşa
 
cavab 
verib onları 
şərh
 
edə bilir. İnternetdə 
təxminən 40.000 xəbər 
qrupu 
var (məsələn, adı 
relcom 
və 
yaxud fido7 ilə 
başlayanlan
 
rusdillilərdir).
Newsletter 
-،- İnformasiya 
bülleteni
 
(istifadəçilər üçün). 
Newsreader
 
—
 
Xəbərlər 
qrupunda 
işləmək üçün 
proqram;
 məsələn Microsoft 
Outlook
 Express və ya Forte 
Agent.
Newton
 —
 Apple 
Computer 
firmasının istehsalı olan 
PDA. 
İlk modeli 1993-cü 
ildə
 meydana
 gəlib.
NFC (Near 
Field 
Communication) — Bu, 
yeni,
 kabelsiz (simsiz) rabitə 
texnologiyasıdır.
 Qısa - 
10 
sm
٠
dək məsafələrdə çalışır. 
Mobil telefonlarda və NFC 
himayəli 
ödəniş 
terminallarında
 
istifadə 
olunur.
 Başqa 
tətbiq sahəsi 
metro
 tumiketləridir.
NFR
 
(Not for Resale) — 
Təkrar
 
satış üçün
 deyil. 
«Təkrar satıla 
bilməz».
NFR Version 
— Proqramın 
NFR
 versiyası,
 
yəni təkrar 
satışına
 icazə 
verilməyən 
proqram.
NGI (Next Generation internet) 
— Növbəti 
nəslin İnterneti.
1-Gbit/s və bundan sürət 
kanallı İnternet (ABŞ-da). 
Syn: 
Internet2
NGN (Next 
Generation 
Networks) — Növbəti nəsil 
şəbəkəsi. 
Şəbəkə rabitəsinin 
inkişafı
 layihəsi 
konsepsiyası.
NGO (Non-Govemmental 
Organisation) — Qeyri- 
hökumət
 təşkilatı.
NHOH
 (Never 
Heard
 
of 
Him/Her) — (Digispeak) 
Onun haqqında heç nə 
eşitməmişəm.
NXM (Nonexistent Memory) 
— 
Yaddaşın mövcud 
olmayan 
sahəsi.
Nibble = Nybble
 — 
Yanmbayt,
 
nibl. 4 bit 
(baytm yarısı).
NIC
 (Network
 Information 
Center)
 — İnformasiya 
mərkəzi şəbəkəsi.
NIC
 
(Network Interface Card) 
— Şəbəkə
 interfeys
 kartı 
(plata).
NiCad
٥
NiCd (Nickel 
Cadmium)
 
— Nikel- 
kadmium.
 «Nayk-ked» kimi 
tələffüz olunur.
Niche
 Product
 — Niş-məhsul 
(yüksək, 
tələbatlı unikal 
məhsul, öz sahəsində rəqibi 
olmayan 
məhsul).
nick
 —
 Bax: 
Nickname
-278-
-279-

Nickname
 
— (alias) Qısa 
psevdonim, «şəbəkə adı». 
Qısa
 ad, 
ləqəb. Uzun 
ad 
əvəzinə
 
istifadəçinin 
şəbəkədə (məsələn, 
forumlarda,
 
chat-də) özünə 
qoyduğu qısa
 ad. Syn: Alias 
Nixie Light — 
Rəqəmsal 
indikator 
[siqnal] lampası.
Nikon 
— 
Əvvəlki adı
 Nippon 
Kogaku 
idi, mənası «Yapon 
optikası»
 
deməkdir.
Nil 
٣-
 
Sıfır.
Nil Pointer — 
Boş 
göstərici, 
sıfır
 göstərici.
Nine 
Edge — Aşağı 
til (80- 
sütunlu
 (perfo)kartın).
Ninety-Ninety 
Rule — 90 % 
Qaydası (o deməkdir 
ki, 
proqram layihəsinin 90 %- 
nin işlənməsi üçün ayrılan 
vaxtın 90 %-i
 işlənir, 
layihənin
 qalan 10
 %-i 
isə 
həmin müddətin 90 %-ni 
tələb
 
edir).
Nintendo — 3
 yapon 
heroqlifindən düzəlmə 
«Nin-ten-do». Mənası 
«göylər çətin əməyə özü 
xeyir
 dua verir».
nit
 
— Nit. Parlaqlığın ölçü 
vahidi (ekran
 səthinin xüsusi 
işıqlılığı)
 və ya görünən 
-
 
280
 
-
işığın
 intensivliyi. 
1
 nit = 1 
kd/m
2 (kvadrat
 
metrə 
kandela).
Nitrogen-Cooled Substrate — 
Maye
 azotla soyudulan 
altlıq.
Nitty-Gritty
 
Details —
 Ən 
xırda
 detallar.
NL — Bax: Newline 
Character
NLE (Not
 Less 
or Equal)
 
— 
Kiçik
 
bərabər.
NLS (National
 
Language 
Support) — Microsoft 
Windows-da işlədilən milli 
dillərin himayə olunması. 
Başqa dillərin də klaviatur 
düzülüşü
 və 
digər sistem 
komponentlərinin kod 
səhifələrdən
 
istifadə 
edilməklə
 himayə 
edilməsi, 
nm —
 Bax: 
Nanometer 
NM
 (Nothing Much) — 
(Digispeak) 
Vacib
 deyil. 
NMB
 (Not My Business) — 
(Digispeak) 
Bunun mənə 
dəxli 
yoxdur.
NNTP
 (Network News 
Transfer
 Protocol) 
— 
Şəbəkədə xəbərlərin 
ötürülmə
 protokolu, NNTP 
protokolu.