Ənvər Çingizoğlu ŞUŞA ŞƏHƏRİ

Şükür  1850-ci  ildə  Şuşa  şəhərində  dünyaya  gəlmişdi.  Molla 
yanında oxumuşdu.  Xırda ticarətlə məşğul idi.
Kərbəlayı  Qulunun  ikinci  oğlu  Ələsgər  1858-ci  ildə  Şuşa 
şəhərində  anadan  olmuşdu.  Molla  yanında  oxumuşdu.  Xırda 
ticarətlə məşğul idi.
Kərbəlayı  Qulunun  üçüncü  oğlu  Ələkbər  1860-cı  ildə  Şuşa 
şəhərində  anadan  olmuşdu.  Molla  yanında  oxumuşdu.  Xırda 
ticarətlə məşğul idi.
Kərbəlayı  Razinin  ikinci  oğlu  İmamqulu  1812-cü  ildə  Şuşa 
şəhərində  anadan  olmuşdu.  İbtidai  təhsilini  babasından  almışdı. 
Ticarətlə  məşğul  idi.  Müqəddəs  Kərbəla  torpağını  və  Məkkəyi- 
müəzzəmi ziyarət etmişdi.
Hacı  İmamqulu  Əzətlə  həyat  qurmuşdu.  Şükür,  Məmmədəli 
adlı oğlanları vardı.
Şükür  1845-ci ildə Şuşa şəhərində doğulmuşdu.
Şükür  1856-cı ildə vəfat edib.
Hacı  Qulunun  ikinci  oğlu  Məmmədəli  1846-cı  ildə  Şuşa 
şəhərində  anadan  olmuşdu.  Molla  yanında  oxumuşdu.  Xırda 
ticarətlə məşğul idi.
Kərbəlayı  Razinin  üçüncü  oğlu  Baba  1825-ci  ildə  Şuşa 
şəhərində  dünyaya  təşrif  buyurmuşdu.  İbtidai  təhsilini  molla 
yanında almışdı.
Baba cavan vəfat etmişdi.
Kərbəlayı  Razinin  dördüncü  oğlu  Hüseynqulu  1831-ci  ildə 
Şuşa  şəhərində  anadan  olmuşdu.  İbtidai  təhsilini  molla  yanında 
almışdı.  Ticarətlə  məşğul  idi.  Müqəddəs  Kərbəla torpağını  ziyarət 
etmişdi.
Kərbəlayı Hüseynqulunun İbrahim adlı oğlu vardı.
İbrahim  1856-cı  ildə  Şuşa  şəhərində  doğulmuşdu.  Molla 
yanında oxumuşdu. Xırda ticarətlə məşğul idi. *
*
*
***
100
Mirzə  Babanın  ikinci  oğlu  Rəhim  1784-cü  ildə  Şuşa 
şəhərində  anadan  olmuşdu.  Mədrəsə  təhsili  almışdı.  Mehdiqulu 
xana  xidmət  edirdi.  Xan  ona  məaf  ünvanı  vermişdi.  Müqəddəs 
Xorasan torpağına pənah aparmış, fəxri Məşədi ünvanı qazanmışdı.
Məşədi Rəhim  1852-ci ildə vəfat etmişdi.
Məşədi  Rəhim  Səkinə  xanımla  ailə  qurmuşdu.  Mustafa, 
Yusif,  Məmmədhüseyn  adlı  oğlanları,  Şəkər  xanım,  Anaxanım 
xanım, Fatma xanım və Xədicə xanım adlı qızları vardı.
Mustafa  1814-cü  ildə  Şuşa  şəhərində  doğulmuşdu.  Molla 
yanında oxumuşdu.  Xırda ticarətlə məşğul  idi.  Müqəddəs  Kərbəla 
torpağını ziyarət etmişdi.
Kərbəlayı  Mustafanın  Həşim,  Səlim,  Rəhim,  Kərim  adlı 
oğlanları vardı.
Həşim  1844-cü  ildə  Şuşa şəhərində dünyaya gəlmişdi.  Xırda 
ticarətlə məşğul idi.
Kərbəlayı  Mustafanın  ikinci  oğlu  Səlim  1846-cı  ildə  Şuşa 
şəhərində anadan olmuşdu. Xırda ticarətlə məşğul idi.
Kərbəlayı  Mustafanın üçüncü oğlu Rəhim  1854-cü ildə  Şuşa 
şəhərində anadan olmuşdu. Xırda ticarətlə məşğul idi.
Kərbəlayı  Mustafanın  dördüncü  oğlu  Kərim  1856-cı  ildə 
Şuşa şəhərində anadan olmuşdu. Xırda ticarətlə məşğul idi.
Məşədi  Rəhimin  ikinci  oğlu  Yusif  1835-ci  ildə  Şuşa 
şəhərində  anadan  olmuşdu.  Molla  yanında  oxumuşdu.  Xırda 
ticarətlə məşğul idi.  Müqəddəs Kərbəla torpağını ziyarət etmişdi.
Kərbəlayı Yusifin Əbdürrəhim adlı oğlu vardı.
Əbdürrəhim  1865-ci  ildə  Şuşa şəhərində doğulmuşdu.  Molla 
yanında oxumuşdu. Xırda ticarətlə məşğul idi.
Məşədi  Rəhimin  üçüncü  oğlu  Məmmədhüseyn  1839-cu  ildə 
Şuşa  şəhərində  anadan  olmuşdu.  Molla  yanında  oxumuşdu.  Xırda 
ticarətlə məşğul idi.
Mirzə  Babanın  üçüncü  oğlu  Fətəli  1786-cı  ildə  Şuşa 
şəhərində  anadan  olmuşdu.  Mədrəsə  təhsili  almışdı.  Mehdiqulu
101

xana  xidmət  edirdi.  Xanm  tapşırığını  yerinə  yetirərkən  həlak 
olmuşdu.  Mehdiqulu xan onun ailəsinə məaf ünvanı vermişdi.
Fətəli  Hüsnücahan  xanımla  evlənmişdi.  Məmmədtağı  adlı 
oğlu vardı.
Məmmədtağı  1819-cu  ildə  Şuşa  şəhərində  doğulmuşdu. 
Əmisi  Məşədi  Rəhim  ağanın  himayəsində  böyümüşdü.  Molla 
yanında təhsili almışdı.  Yəhərçilik, sərraclıqla məşğul idi.
Məmmədtağı Nisə xanımla ailə qurmuşdu.  Fətəli,  Şükür adlı 
oğlanları, Əsmət, Mina adlı qızları vardı.
Fətəli  1853-cü  ildə  Şuşa  şəhərində  dünyaya gəlmişdi.  Molla 
yanında oxumuşdu. Xırda ticarətlə məşğul idi.
Məmmədtağınm  ikinci  oğlu  Şükür  1858-ci  ildə  Şuşa 
şəhərində  dünyaya  göz  açmışdı.  Molla  yanında  oxumuşdu.  Xırda 
ticarətlə məşğul idi.
Hacı Baba uşağı
Təbrizli  məhəlləsinin  səsli  sakinlərindən  biri  də  Baba  idi. 
Baba  XVIII  yüzilin  sonlarında,  XIX  yüzilin  önlərində  Şuşa 
şəhərində yaşamışdı. Mədrəsə təhsili almışdı. Ticarətlə məşğul idi. 
Müqəddəs Məkkəyi-mükərrəmi ziyarət etmişdi.
Hacı Babanın Abutalıb adlı oğlu vardı.
Abutalıb  1792-ci  ildə  Şuşa  şəhərində  anadan  olmuşdu. 
Mədrəsə təhsili almışdı. Ticarətlə məşğul idi. Müqəddəs Məkkəyi- 
müşərrəfı ziyarət etmişdi.
Hacı  Abutalıb  Pəri  xanımla  ailə  qurmuşdu.  Əbdül  adlı  oğlu, 
Mehri, Nabat və Gilə adlı qızları vardı.
Əbdül  1827-ci  ildə  Şuşa  şəhərində  doğulmuşdu.  Mədrəsə 
təhsili  almışdı.  Ticarətlə  məşğul  idi.  Müqəddəs  Xorasan  torpağını 
ziyarət etmişdi
Məşədi Əbdülün Məmmədbağır adlı oğlu vardı. 
Məmmədbağır  1857-ci  ildə  Şuşa  şəhərində  dünyaya 
gəlmişdi. Molla yanında ibtidai təhsil almışdı. Ticarətlə məşğul idi.
102
Hacı Əmir bəy uşağı (Sadıqovlar)
Təbrizli məhəlləsinin ünlü sakinlərindən biri də Əmir bəydir. 
Əmir bəy XVIII yüzilin ikinci yarısında Şuşa şəhərində yaşamışdı. 
Mədrəsə təhsili almışdı. Ticarətlə məşğul idi. Müqəddəs Məkkəyi- 
müşərrəfi ziyarət etmişdi.
Hacı Əmir bəyin Əli bəy, Həsən bəy adlı oğlanları vardı.
Əli  bəy  1765-ci  ildə  Şuşa  şəhərində  anadan  olmuşdu. 
Mədrəsə  təhsili  almışdı.  Ticarətlə  məşğul  idi.  Pak  Xorasan 
torpağını, Məşhədi-müqəddəsi ziyarət etmişdi.
Məşədi Əli bəyin Məmmədsadıq bəy adlı oğlu vardı.
Məmmədsadıq bəy  1826-cı  ildə  Şuşa şəhərində doğulmuşdu. 
Mədrəsə  təhsili  almışdı.  Ticarətlə  məşğul  idi.  Pak  Xorasan 
torpağını, Məşhədi-müqəddəsi ziyarət etmişdi.
Məmmədsadıq 
bəyin 
törəmələri 
Sadıqov 
soyadını 
daşıyırdılar.
Məşədi  Məmmədsadıq  bəyin  Əbdüləli  bəy,  Ağəli  bəy, 
Məmmədəli bəy adlı oğlanları vardı.
Əbdüləli  bəy  1858-ci  ildə  Şuşa şəhərində  dünyaya gəlmişdi. 
Ticarətlə məşğul idi.
Əbdüləli bəy Əzizə xanım Məşədi  Əhməd  qızı  Həyatova (?- 
1942)  ilə ailə  qurmuşdu.  Abdulla bəy,  Murtuza  bəy adlı oğlanları, 
Leyla xanım,  Qəmər xanım,  Südabə xanım və Dürdanə xanım  adlı 
qızları vardı.
Abdulla bəy  1901-ci ildə Şuşa şəhərində dünyanı tanımışdı.
Abdulla bəy  1926-cı ildə vəfat edib.
Əbdüləli  bəyin  ikinci  oglu  Murtuza  bəy  Şuşa  şəhərində 
anadan olmuşdu.
Əbdüləli  bəyin  böyük  qızı  Leyla  xanım  Şuşa  şəhərində 
anadan olmuşdu.
Leyla xanım Dadaşovla ailə qurmuşdu.
Əbdüləli  bəyin  ikinci  qızı  Qəmər  xanım  Şuşa  şəhərində 
anadan olmuşdu.
Əbdüləli  bəyin üçüncü  qızı  Südabə  xanım  1911-ci  ildə  Şuşa 
şəhərində anadan olmuşdu.
Südabə xanım  1994-cü ildə vəfat edib.
103

Südabə xanım Şamilovla ailə qurmuşdu.
Əbdüləli  bəyin  dördüncü  qızı  Dürdanə  xanım  1913-cü  ildə 
Şuşa şəhərində anadan olmuşdu.
Dürdanə xanım  1989-cu ildə vəfat edib.
Dürdanə xanım Şamilovla ailə qurmuşdu.
Məşədi  Məmmədsadıq bəyin  ikinci  oğlu  Ağaəli  bəy  1865-ci 
ildə Şuşa şəhərində anadan olmuşdu.  Ticarətlə məşğul idi.
Ağaəli bəy Güldəstə xanım Məşədi Əhməd qızı Həyatova  (?- 
1948)  ilə  ailə  qurmuşdu.  İsmayıl  bəy,  Hacı  bəy,  Hidayət  bəy  adlı 
oğlanları,  Soltan xanım və Suqra xanım adlı qızları vardı.
İsmayıl  bəy  27  oktyabr  1896-cı  ildə  Şuşa  şəhərində 
doğulmuşdu.
İsmayıl bəy 30 avqust  1970-ci ildə vəfat edib.
İsmayıl  bəyin  Kamil  bəy  adlı  oglu,  Raisa  xanım  adlı  qızı
vardı.
Kamil  bəy  27  fevral  1927-ci  ildə  Vladiqafqaz  şəhərində 
dünyaya  gəlib.  Texnika  elmləri  doktoru  (1967),  professor  (1968), 
Azərbaycan MEA müxbir üzvüdür (1980).
İsmayıl  bəyin  qızı  Raisa  xanım  1  dekabr  1925-ci  ildə  Bakı 
şəhərində dünyaya göz açmışdı.
Raisa xanım 21  sentyabr  1996-cı ildə vəfat edib.
Raisa  xanım  Əbülfət  Cavad  oglu  Həyatovla  ailə  qurmuşdu.
Azad, Nazim adlı oğlanları, Dilarə  adlı 
qızı var.
Ağaəli  bəyin  ikinci  oglu  Hacı
bəy  1898-ci  ildə  Şuşa  şəhərində
anadan olmuşdu.
Hacı bəy  1976-cı ildə vəfat edib. 
Hacı  bəy  İzzət  xanım  Qəmbər 
qızı  Tahirova  ilə  ailə  qurmuşdu.
Çingiz bəy adlı oglu var.
Çingiz  Hacı  oğlu  Sadıqov  1929- 
cu  ildə  Bakı  şəhərində  doğulub. 
Azərbaycanlı  xalq  artisti,  prezident
təqaüdçüsüdür. 
Pianoçu. 
Haqqında
104
2006-da çəkilmiş sənədli film mövcuddur.
Filmoqrafıya
Onu Bağışlamaq Olarmı? (1959)
Hər sey Olduğu kimi.  Beşinci Film.  Rəsid Behbudov (2000)
Gulaga Məmmədov (2002)
Çingiz Sadıqov (2006)
Memar (2006)
Ağaəli  bəyin  üçüncü  oğlu  Hidayət  bəy  1902-ci  ildə  Şuşa 
şəhərində anadan olmuşdu.
Hidayət bəy 27 fevral  1982-ci ildə vəfat edib.
Hidayət  bəy  Teyqu  xanım  Bəhlul  qızı  Daşdəmirova  (1913- 
2002) ailə qurmuşdu. Əli bəy adlı oğlu var.
Əli bəy 29  iyun  1938-ci ildə Bakı şəhərində doğulub.
Ağaəli  bəyin  böyük  qızı  Soltan  xanım  1900-cü  ildə  Şuşa 
şəhərində anadan olmuşdu.
Soltan xanım  1986-cı ildə vəfat edib.
Soltan xanım İsmayılovla ailə qurmuşdu.
Ağaəli bəyin  ikinci qızı  Suqra xanım  20 oktyabr  1908-ci  ildə 
Şuşa şəhərində anadan olmuşdu.
Suqra xanım 4 aprel  1998-ci ildə vəfat edib.
Suqra xanım Daşdəmirova ilə ailə qurmuşdu.
Məşədi  Məmmədsadıq  bəyin  üçüncü  oğlu  Məmmədəli  bəy 
1869-cu ildə Şuşa şəhərində anadan olmuşdu. Ticarətlə məşğul  idi.
***
Hacı  Əmir  bəyin  ikinci  oğlu  Həsən  bəy  1779-cu  ildə  ildə 
Şuşa şəhərində anadan olmuşdu.  Mədrəsə təhsili almışdı.  Ticarətlə 
məşğul  idi.  Pak  Xorasan  torpağını,  Məşhədi-müqəddəsi  ziyarət 
etmişdi.
Məşədi  Həsən  bəy  Pərzad  xanımla  yaşam  qurmuşdu.  Dadaş 
bəy,  Hüseyn  bəy,  Ələsgər  bəy  adlı  oğlanları,  Şərəfnisə  xanım  və 
Xeyrənnisə xanım adlı qızları vardı.
Dadaş  bəy  1819-cu  ildə  Şuşa  şəhərində  doğulmuşdu. 
Mədrəsə təhsili almışdı. Ticarətlə məşğul idi.
105

Dadaş  bəyin  Əbdürrəhim  bəy,  Məhərrəm  bəy  adlı  oğlanları
vardı.
Əbdürrəhim  bəy  1851-ci  ildə  Şuşa  şəhərində  dünyaya 
gəlmişdi. Ticarətlə məşğul idi.
Dadaş  bəyin  ikinci  oğlu  Məhərrəm  bəy  1865-ci  ildə  Şuşa 
şəhərində anadan olmuşdu. Ticarətlə məşğul idi.
Məşəli  Həsən  bəyin  ikinci  oğlu  Hüseyn  bəy  1823-cü  ildə 
Şuşa şəhərində anadan olmuşdu. Mədrəsə təhsili  almışdı. Ticarətlə 
məşğul idi. Müqəddəs Kərbəla torpağını ziyarət etmişdi.
Kərbəlayı  Hüseyn  bəyin  Həsən  bəy,  Cəfərqulu  bəy  adlı 
oğlanları vardı.
II  Həsən  bəy  1845-ci  ildə  Şuşa  şəhərində  doğulmuşdu. 
Mədrəsə təhsili almışdı. Ticarətlə məşğul idi.
Kərbəlayı  Hüseyn  bəyin  ikinci  oğlu  Cəfərqulu  bəy  1852-ci 
ildə Şuşa şəhərində anadan olmuşdu. Ticarətlə məşğul idi.
Məşədi  Həsən  bəyin  üçüncü  oğlu  Ələsgər  bəy  1827-ci  ildə 
Şuşa şəhərində anadan olmuşdu. Mədrəsə təhsili almışdı. Ticarətlə 
məşğul idi.
Ələsgər  bəyin  Abbas  bəy,  Salman  bəy,  Ramazan  bəy, 
Əbutalib bəy adlı oğlanları vardı.
Abbas  bəy  1852-ci  ildə  Şuşa  şəhərində  doğulmuşdu. 
Mədrəsə təhsili almışdı. Ticarətlə məşğul idi.
Ələsgər  bəyin  ikinci  oğlu  Salman  bəy  1858-ci  ildə  Şuşa 
şəhərində  anadan  olmuşdu.  Mədrəsə  təhsili  almışdı.  Ticarətlə 
məşğul idi.
Ələsgər  bəyin  üçüncü  oğlu  Ramazan  bəy  1866-cı  ildə  Şuşa 
şəhərində  anadan  olmuşdu.  Mədrəsə  təhsili  almışdı.  Ticarətlə 
məşğul idi.
Ələsgər  bəyin  dördüncü  oğlu  Əbutalib  bəy  1869-cu  ildə 
şəhərində  anadan  olmuşdu.  Mədrəsə  təhsili  almışdı.  Ticarətlə 
məşğul idi.
106
Hacıəsgərlilər: Şəcərənin tədqiqi üçün materiallar
Şuşa  şəhərinin  tanınmış  soylarından  olan  Hacı  Əsgərli 
uruğunu  tədqiq  edərkən  bir  çox  materiallara  rast  gəldim.  1823-cü 
ildə  şəhərin Təbrizli məhəlləsində yaşayan Hacı Əsgər bir ailə  ilə 
qeydə  alınmışdır.  Həmin  siyahıda  daha  bir  Səfərəli  adlı 
Hacıəsgərli var ki, bu adam da Hacı Əsgərin qohumudur. Yəqin ki, 
ümumi babalarının adı Əsgər olub.
1842-ci  il  siyahısında  Hacı  Əsgərli  soyundan  Hacı  Kərim 
Hacı  Əsgər  oğlu  qardaşı  Şükür,  bacısı  Xeyrənsə,  anası  Gülbəslə 
qeyd  olunub.Hacı  Əsgərin  oğlu  Kərbəlayı  Allahverdi  arvadı 
Fatmanisə,  oğlu  Yusif,  qardaşı  Bağır,  onun  arvadı  Şərəf  anaları 
Səkinə ilə bərabər siyahıya alınıblar2.
1849-cu  ildə  bu  soydan  Kərbəlayı  Allahverdi  Hacı  Əsgər 
oğlu 
oğlanları 
Dadaş, 
Yusiflə, 
qardaşları 
Məmmədbağır, 
Məmmədhüseyn,  Qasım,  Əli  və  ölmüş  qardaşı  Allahverənin  oğlu 
Aslanla qeydə düşüblər.  Qohumu Hacı Kərim  Hacı  Əsgər oğlu isə 
qardaşları Şükür və Tağı ilə qeydə alınıb3.
Hacı Əsgərlilər Şuşa şəhərində sayılan, seçilən soylardan idi. 
Şəhərdə bir neçə dükanları,  ətraf kəndlərdə əkin sahələri,  bağlan, 
yataqlarda  sürü-sürü  heyvanlan,  naxır-naxır  mal-qaraları  vardı. 
Tarixçi  və  təzkirəçi  Mir  Möhsün  Nəwab  Hacı  Əsgərlilərin  var- 
dövlətlərinə  ermənilərin ziyan vurması haqqında yazır:  «Ermənilər 
isə  bunun  əvəzini  çıxmaq  üçün  Muxətər  kəndinə  gələrək  Hacı 
Əsgər  uşağının  burda  olan  bir  bağına  və  balaca  evinə  od  vurub 
yandırdılar».
Hacı  Əsgərli  soyunu  bütün  qol-qanadları  ilə  yazıya  almağı 
gərəkli bilirik.
2  ОКП.  составленное  в  1823  году,  по  распоряжению  главноуправляющего  в 
Грузии  Ермолова  действителным  статским  Советником  Могилевским  и 
полковником Ермоловым. Тифлис.  1866. Ст. 177).
3 MDTA, fond 24, siyahı  1.
107

Muxtarovlar və Əsgərovlar
Bu  soyun  ulu  babası  Muxtardır.  Muxtarın  Güney  Azərbay­
canın  Təbriz  şəhərinə  bağlı  Məməqan  qəsəbəsində  yaşadığını 
bilirik.
Muxtarın Əsgər adlı oğlu vardı.
Əsgər  Şuşa  şəhərində  anadan  olmuşdu.  Mədrəsə  təhsili  al­
mışdı.  İbrahimxəlil xan  Sarıcalı-Cavanşirə xidmət edir.  Sonra tica­
rətlə  məşğul  olmuşdu.  Müqəddəs  Məkkəyi-mükərrəmi  ziyarət 
etmişdi.
Hacı  Əsgər  Səkinə  ilə  ailə  qurmuşdu.  Allahverdi, 
Allahverən, Bağır, Məmmədhüseyn, Qasım adlı oğlanlan vardı.
Allahverdi  1806-cı  ildə  Şuşa  şəhərində  doğulmuşdu. 
Mədrəsə  təhsili  almışdı.  Ticarətlə  məşğul  idi.  Müqəddəs  Kərbəla 
torpağını ziyarət etmişdi.
Kərbəlayı Allahverdi bazarda dükan işlədirdi.  Şuşa qəza rəisi 
Konstantin Tarxan-Mouravov dəfələrlə onu hədələmişdi ki, dükanı 
bağlatdırıb,  özünü  də  sürgün  etdirəcəyəm.  Onu  qorxutmuşdu  ki, 
praporşik  Əli  bəy  Poladovun  üzünə  dursun.  Kərbəlayı  Allahverdi 
də  məhkəmədə  Əli  bəyin  əleyhinə  yalandan  iddia  qaldırdı  ki, 
guya,  ona xeyli borcu var.
Kərbəlayı  Allahverdi  qəza  idarəsinə  Əli  bəy  Poladovun 
əleyhinə  ərizə  yazdı.  Şahid  kimi  Ağa  Novruzu,  baqqal 
Hüseynəlini,  Kar Cəfəri nişan verdi.  Borcun miqdarını  1200 tümən 
göstərdi.  Qəza  rəisi  ərizənin  üstünü  yazıb,  şəriət  məhkəməsinə 
Qazı  Mirzə  Əbülqasım  Mirzə  Əli  bəy  oğlu  Haqverdiyevin  üstünə 
göndərdi.  Mirzə  Əbülqasım  Əli  bəy  Poladovun  hamamını  alıb, 
Kərbəlayı Allahverdi Muxtarova verdi.
Əli bəyin qaynatası Qasım bəy Zakir yazırdı:
Yox məzəmmət yeri bu babdə hərgiz Əli də,
Rindi-şəhr ola özü, əsli ola Məmqani...
Rzaqulu  bəy  Mirzə  Camal  oğlu  bu  barədə  yazır:  «Knyazın 
əmələcatı  müqəviri  divanlar  ki,  Əbdülkərim  bəy  və  Mirzə 
Əbdülqasım  qazı  olalar,  Şuşa  şəhərinin  sakini  Kərbəlayı
108
Allahverdi Hacı Əsgər oğlunu təhrik etdilər ki,  şikayət eyləsin.  Əli 
bəy  ona borcludur.  O  vaqtda ki,  xan məhrum onunla darəst edirdi. 
Guya,  Əli  bəy  ondan  min  iki  yüz  tümən  zici-şişə  nəqd  alıbdır. 
Halon  ki,  xani-mərhum  Kərbəlayı-məzkurdan  daddəstini  qət 
edəndən sonra neçə il bunun arasından keçmişdi.
Kərbəlayı-məzbur  şikayət  edib,  hökm  oldu  ki,  mütabiqi- 
şəriət  dəvaları  teyy  olsun.  Burda  Kərbəlaymın  iddiasınca  şahidlər 
qayırdılar.  Bu  qərar  ilə  Yıldınm  Cəfərqulu  xan,  Uzun  Hüseynəli 
baqqal,  Cəfər kar,  Novruzzadə  Şəkkərbanu  bəyi,  həm  öz mahali- 
Vərəndə əz cümlə qəryeyi-Horavari (Horovlu-Ə. Ç.) Əliallahi qazı 
hüzuruna gətirib,  şahidi-məqbul yerinə keçirdilər.  Dedilər hərçənd 
ki,  binəva  Əli  bəy  dad-fəryad  etdi  ki,  bu  şahidi-məqbul  deyil,  bir 
yerə çatmadı,  haman saat qazi  surəti-şəri  verib və hökm olundu  ki, 
Əli  bəyin  Şuşa  şəhərində  öz  evinin  yanında  olan  hamamını 
Kərbəlayı-məzburun təsərrüfünə versinlər»4.
'Kərbəlayı  Allahverdi  dəfələrlə  Mehdiqulu  xan  Cavanşirin 
əlindən tutmuş, borc vermiş, ticarət ilişkiləri olmuşdu.
Kərbəlayı Allahverdi  Fatmanisə ilə yaşam qurmuşdu.  Dadaş, 
Yusif,  Süleyman adlı oğlanları vardı.
Dadaş  1836-cı  ildə  Şuşa  şəhərində  dünyaya  gəlmişdi.  Molla 
yanında oxumuşdu. Ticarətlə məşğul idi.
Dadaş  əmisi  Bağırın  qızı  ilə  evlənmişdi.  Kazım  adlı  oğlu
vardı.
Kazım  Şuşa  şəhərində  dünyaya  göz  açmışdı.  Şəhər  realm 
məktəbini  bitirmişdi.  Zaqafqaziya  (Qori)  Müəllimlər  Seminari­
yasına qəbul olunmuşdu. Dövlətdən bəy ünvanı almışdı.
Kərbəlayı  Allahverdinin  ikinci  oğlu  Yusif  1838-ci  ildə  Şuşa 
şəhərində  dünyaya  pənah  gətirmişdi.  Molla  yanında  oxumuşdu. 
Ticarətlə məşğul idi.
Yusifin Məmmədəli adlı oğlu vardı.
Məmmədəli  1867-ci ildə Şuşa şəhərində dünyanı tanımışdı.
Kərbəlayı  Allahverdinin  üçüncü oğlu  Süleyman  1857-ci  ildə 
Şuşa  şəhərində  dünyaya  boy  göstərmişdi.  Məktəb  təhsili  almışdı. 
Ticarətlə  məşğul  idi.  Əsasən,  fərş,  xalı-xalça  satırdı.  İranın  əksər
4 R.Vozirov.  Əsərləri, Bakı,  Şuşa, 2005.
109

şəhərləri  ilə  alveri  vardı.  1890-cı  ilə  aid  sənədlərdə  ikinci  gildiya 
tacir  kimi  qeyd  olunub.  Sonrakı  qeydlərdə  göstərilir  ki,  Süleyman 
Kərbəlayı  Allahverdi  oğlu  meyvə,  qurğuşun  ticarəti  ilə  də 
məşğuldur.  O,  pak Xorasan  torpağını,  Məşhədi-müqəddəsi  ziyarət 
etmişdi.
Məşədi  Süleyman  Əsgərov  “Difai”  təşkilatının  qolu  olan 
“Qarabağ  məclisi”nin  üzvü  idi.  “Qarabağ  məclisi”nin  Şuşa 
komitəsinə  doktor  Əbdülkərim  bəy  Mehmandarov  başçılıq  edirdi. 
Onun  köməkçisi  Cahangir  xan  Nurubəyov,  katibi  isə  Şuşa 
qarşılıqlı-kredit  bankının  direktoru  Xuduş  Quliyev  idi.  İcraiyyə 
idarəsinə və hərbi təşkilata Məşədi Şamil Hacıyev başçılıq edirdi.
Komitənin  üzvləri  Muxtar  bəy  Muradov,  İsmayıl  bəy 
Axundov  (bazar  darğası),  Süleyman  Əsgərov  (tacir),  Hacı  Sadıq 
Məmmədov,  Məşədi  Cəfər  oğlu  (İran  təbəəsi),  Məşədi  Əhməd 
Əzimov,  Hacı  Mirzə  Hüseyn  Kərim  oğlu  Münşizadə,  Əfrasiyab 
Əzimov, Kərbəlayı Yusif Mirsiyabov və başqaları-cəmi  18 nəfər.
Məşədi  Süleyman  Əsgərov  Qarabağın  ən  varlı  tacirlərindən 
biri  idi.
Məşədi  Süleyman  Əsgərov  9  iyul  1908-ci  ildə  Yelizavetpol 
(indiki  Gəncə)  Dairə  Məhkəməsinə  verdiyi  ərizədə  bildirirdi  ki, 
Naxçıvan  şəhər  sakini  Kərbəlayı  Cabbar  Ələsgərov  ona  7.955 
manat borcludur.
Məşədi  Süleyman  Əsgərov  6  oktyabr  1909-cu  ildə 
Yelizavetpol  (indiki  Gəncə)  Dairə  Məhkəməsinə  verdiyi  ərizədə 
bildirirdi  ki,  Səltənət  bikə  və  başqa  Usmiyevlər  ona  7.000  manat 
borcludurlar.
Məşədi  Süleyman Əsgərov 27  iyul  1913-cü ildə Yelizavetpol 
(indiki  Gəncə)  Dairə  Məhkəməsinə  verdiyi  ərizədə  bildirirdi  ki, 
Məşədi Abutalıb Əsgərov ona 3.000 manat borcludur.
Məşədi  Süleyman  əmisi  Məşədi  Əlinin  qızı  ilə  ailə 
qurmuşdu.
110
Hacı  Əsgərin  ikinci  oğlu  Allahverən  1808-ci  ildə  Şuşa 
şəhərində  anadan  olmuşdu.  Molla  yanında  oxumuşdu.  Ticarətlə 
məşğul idi.
Allahverənin Aslan adlı oğlu vardı.
Aslan  1844-cü ildə Şuşada doğulmuşdu.
***
Hacı Əsgərin üçüncü oğlu Bağır  1823-cü ildə  Şuşa şəhərində 
anadan olmuşdu. Mədrəsə təhsili almışdı. Ticarətlə məşğul idi.
Bağırın Əbdürrəhim,  Əbdüləli,  Maqsud,  Rəsul adlı  oğlanları, 
qızları vardı.
Əbdürrəhim  1844-cü  ildə Şuşa şəhərində doğulmuşdu. Molla 
yanında oxumuşdu.  Ticarətlə məşğul idi.
Bağırın  ikinci  oğlu  Əbdüləli  1855-ci  ildə  Şuşa  şəhərində 
dünyaya  gəlmişdi.  İbtidai  təhsilini  molla  yanında  almışdı.  Sonra 
Şuşa  şəhər  məktəbində  oxumuşdu.  İmtahan  verib  müəllimlik 
şəhadətnaməsi  alandan  sonra  Qazax  qəzasının  Dağkəsəmən 
kəndinə  müəllim  təyin  edilmişdi.  Bir  müddət  burda  müəllim 
işləyəndən  sonra  Ağcabədi  kənd  məktəbinə  müdir  göndərilmişdi. 
Onun  Ağcabədiyə  gəlişi  ilə  bu  bölgədə  mədəniyyətin,  maarifin, 
səhiyyənin səviyyəsi artmışdı.
1889-cu  ildə  Ağcabədi  kənd  məktəbi  əl  işlərinin  sərgisinə 
görə gümüş medalla təltif edilmişdi.
Ağcabədi  kənd  məktəbinin  müdiri  Ə.  Muxtarov  yazırdı: 
«Ağcabədinin  şəhərdən  aralı  olmasına  və  digər  səbəblərə  görə 
burda  xalq  maarifi  çoxdandır  ki,  ləng  inkişaf  edirdi.  Kəndli  öz 
oğlunu heç olmasa ana dilini öyrənmək üçün kənddə və ya kənarda 
məktəbə  qoymağa  çox  nadir  halda  imkan  tapırdı.  Lakin  burda 
məktəb  açılması  ilə  get-gedə  kəndlilər bu məktəbin  faydasını  dərk 
etməyə  başlamışlar.  Yeni  məktəbin  açılması  ilə  köhnə  təhsilin 
xarakteri  dəyişir.  Köhnə  qayda  və  üsul  yenisi  ilə  əvəz  edilir,  yeni 
qayda  təlimin  tezliklə  mənimsənilməsinə  səbəb  olur.  Kəndlilərin 
öz  uşaqlarının  tərbiyəsinə  cəhd  etmələri  də  ancaq  məktəbin  təsiri 
ilə  əlaqədardır» 1.  Əbdüləli  bəyin  marifçilik  təsirləri,  məruzələri, 
söhbətləri  öz  işini  gördü.  Əhali  get-gedə  məktəbdə  yeni  siniflər
111

açılmasını  tələb  edirdi.  Əhalinin  məktəbə  münasibətindən  və 
tələbindən  bəhs  edən  Ə.  Muxtarov  sözünə  davam  edərək  yazırdı 
ki,  indi  birsinifli  məktəbdə  verilən  təhsilin  məzmunu  kəndliləri 
təmin  etmir  və  onlar  məktəbi  heç  olmasa  ikisinifli  məktəbə 
çevirməyi  tələb  edirlər.  O  yazır  ki,  məktəbin  tam  kursunu 
bitirənlər  aldıqları  təhsil  ilə  kifayətlənmir.  Təhsillərini  davam 
etdirmək üçün digər məktəblərdə yer axtarırlar.
Ağcabədi  kənd  məktəbi  nəzdində  meteoloji  stansiya  təşkil 
edilmişdi.  1891-ci  ildə  məktəbin  müdiri  Ə.  Muxtarov  tərəfindən 
atmosfer  yağıntısı  üzərində  aparılan  aylıq  müşahidələr  dərc
edilmək  üçün Sankt-Peterburqa-Baş 
Fizika 
Rəsədxanasına
göndərilmişdi.
Əbdüləli  bəyin Ağcabədidə 
apardığı 
mədəni-maarif  işləri 
get-gedə  öz  bəhrəsini  verirdi. 
Əhali  arasında  savadlanma  artır­
dı.  O,  bəzən  həkimlik  vəzifəsini