EPİdural morfin uygulamasini takiben epidural hasta kontrollü bupivakaiN, levobupivakain ve ropivakaiNİn etkileri

4. BULGULAR 

 

 

      Çalışmaya alına 257 olgudan 240’ı çalışmayı tamamladı. Onyedi olgu epidural kateterin 

çıkması,  verilerin düzenli alınmaması ve tedaviyi reddetmeleri nedeniyle çalışmadan çıkarıldı 

ve bu olguların verileri istatistiksel olarak analiz edilmedi.  Demografik verilerin gruplar 

arasında benzer olduğu ve istatistiksel fark göstermediği belirlendi. Olguların gruplara göre 

yaş dağılımı arasında istatistiksel fark bulunmadı. Olguların gruplara göre yaş dağılımı Tablo 

7’de gösterildi. 

Tablo 7 : Olguların gruplara göre yaş dağılımı

 

 

 

Yaş 

Ort±SS 

 

Morfin dozu 

Bupivakain 

(Grup B) 

Levobupivakain  

(Grup L) 

Ropivakain  

(Grup R) 

3 mg  

27,6±3,8 29,5±6,8  29,6±7,2 

2 mg 

27,8±5,6 29,6±7,5  28,5±6,7 

1 mg 

29,9±8,2 29,7±6,9  29,2±8,2 

0 

28,6±7.5 27,0±6,5  30,9±6,7 

 p 

(Friedman Test)

 

0,792 0,506  0,656 

 

 

     Çalışma gruplarına göre toplam doz dağılımı incelendiğinde her üç grupta (B, L ve R 

grupları) morfin dozu arttıkça kullanılan lokal anestetik ajan dozunun azaldığı tespit edildi 

(p<0,001). Alt gruplar (B0, B1, B2 B3,  L0, L1, L2 L3, R0, R1, R2 ve R3) kullanılan salin 

veya morfin dozu açısından karşılaştırıldığında epidural salin sonrası hasta kontrollü epidural 

levobupivakain tüketiminin bupivakain ve ropivakain kullanılan gruplara göre istatistiksel 

olarak önemli derecede daha az olduğu belirlendi (p<0,05). Epidural 3 mg morfin kullanılan 

B, L ve R gruplarında epidural 1 ve 2 mg morfin veya epidural salin uygulanan gruplara göre 

kullanılan lokal anestetik dozunun ise bu gruplarda en az olduğu belirlendi. B, L ve R grupları 

arasında ise epidural 3 mg morfin sonrası hasta kontrollü epidural levobupivakain tüketiminin 

bupivakain ve ropivakain kullanılan gruplara göre istatistiksel olarak önemli derecede daha az 

 

39

olduğu belirlendi (p<0,05). Çalışma gruplarına göre toplam doz dağılımı Tablo 8’de 

gösterildi. 

Tablo 8: Çalışma gruplarına göre toplam doz dağılımı 

 

 

Total Doz 

Ort±SS 

Medyan (Range) 

 

 

Bupivakain 

(Grup B) 

Levobupivakain  

(Grup L) 

Ropivakain  

(Grup R) 

Morfin Dozu 

 

 

 

3 mg  

        55,0±35,5 

         46,0±32,5 

         73,5±51,0 

  

        60,0(100,0) 

50,0(100,0) 

90,0(150,0) 

2 mg 

       106,0±42,6 

101,0±50,9 

108,0±67,0 

  

       100,0(160,0) 

90,0(180,0) 

  120,0(240,0) 

1 mg 

       149,0±39,7 

120,0±31,1 

154,5±59,4 

  

       160,0(120,0) 

 120,0(120,0) 

  150,0(210,0) 

0 (verilmedi) 

       176,0±65,7 

         123,0±38,5 

172,5±46,6 

  

       170,0(240,0) 

 120,0(140,0) 

  180,0(210,0) 

p 

(Friedman Test)

 

0,0001 0,0001 0,0001 

 

 

 

 

        Grup  B,  L  ve  R’de  talep  edilen  doz  sayıları 2, 6, 12 ve 24. saatlerde 1. saate göre ve  

salin grubunda morfin gruplarına göre istatistiksel olarak  önemli derecede daha az olarak 

belirlendi (p<0,0001).   

      Aynı morfin dozlarının veya salinin kullanıldığı (örneğin B1, L1, R1 gibi) gruplar 

karşılaştırıldığında B3, L3, R3 ve B2, L2, R2 grupları arasında talep edilen doz açısından 

istatistiksel olarak fark tespit edilmedi. B1, L1, R1 grupları arasında talep edilen doz 

sayılarının 6, 12, 24. saatlerde (p<0,007, p<0,018 ve p<0,001)L1 ve R1 gruplarında B1 

grubuna göre istatistiksel olarak önemli derecede daha az olduğu tespit edildi. 

     B0,  L0,  R0  grupları arasında talep edilen doz sayılarının yalnızca 12 ve 24. saatlerde 

(p<0,029, p<0,009) L0 ve R0 gruplarında B0 grubuna göre istatistiksel olarak önemli 

derecede daha az olduğu belirlendi.  Zamana ve gruplara göre talep edilen doz dağılımı Tablo 

9’da gösterildi  

 

40

 

 

Tablo 9: Zamana ve gruplara göre talep edilen doz dağılımı 

 

 

Talep Edilen Doz 

Ort±SS 

Medyan (Range) 

p

#

 

(zaman 

karşılaştırması) 

Grup (MD) 

1. saat 

2. saat 

6.saat 

12.saat 

24.saat 

 

 

B (3 mg)  

0,0±0,0 0,1±0,3

***

0,7±0.9

***

1,1±1,3

***

3,0±1,8

***

 

 

  

0,0(0,0) 

0,0(1,0) 0,0(2.0) 0,5(4,0) 3,0(5,0) 

0,0001

 

L (3 mg)  

0,2±0,4 0,4±0,6  1,0±1.2

***

1,6±1,5

***

2,8±2,2

***

 

 

  

0,0(1,0) 

0,0(2,0) 1,0(4.0) 1,0(4,0) 2,5(8,0) 

0,0001

 

R (3 mg)  

0,0±0,0 0,3±0,6

**

 1,1±0.9

***

1,7±1,3

***

2,6±1,8

***

 

 

  

0,0(0,0) 

0,0(2,0) 1,0(3.0) 2,0(4,0) 3,0(5,0) 

0,0001

 

B (2 mg)  

0,1±0,3 0,8±1,2

*

 2,7±2,3

**

 4,0±2,7

***

6,4±3,1

***

 

 

  

0,0(1,0) 0,0(5,0)  2,0(9,0)  3,5(10,0)  6,5(12,0) 

0,0001

 

L (2 mg)  

0,2±0,4 

1,4±1,6 2,7±2,0 4,7±3,1 6,4±3,3 

 

  

0,0(1,0) 1,0(6,0)  2,0(8,0)  4,0(11,0)  7,0(13,0) 

0,0001

 

R (2 mg)  

0,2±0,4 0,7±1,1  2,0±1,8

**

 3,6±3,0

*

 4,7±3,4

*

 

 

  

0,0(1,0) 0,0(4,0)  1,5(7,0)  3,0(10,0)  4,5(12,0) 

0,0001

 

p 

(3 ilaç grubu)

 

ƒ

 

0,680 0,174  0,338  0,496  0,136 

 

B (1 mg)  

0,2±0,4 1,7±1,7 5,3±2,9  8,0±3,3  11,8±3,8 

 

  

0,0(1,0) 1,0(4,0) 5,0(10,0) 8,0(12,0) 12,5(14,0) 

0,0001

 

L (1 mg)  

0,3±0,6 1,3±1,4 2,9±1,2  5,3±2,2  7,4±2,5 

 

  

0,0(2,0) 1,0(4,0) 3,0(4,0)  5,0(7,0)  7,0(9,0) 

0,0001

 

R (1 mg)  

0,5±0,5 1,4±0,9 3,1±2,1  5,9±3,0  7,1±3,3 

 

  

0,0(1,0) 1,0(4,0) 2,0(7,0)  5,0(11,0) 7,0(12,0) 

0,0001

 

p 

(3 ilaç grubu)

 

ƒ

 

0,220 0,613  0,007  0,018  0,0001 

 

B (0)  

0,4±0,5 2,1±2,3 5,0±3,0  8,0±3,8  12,0±5,9 

 

  

0,0(1,0) 1,0(9,0) 5,0(11,0) 7,0(15,0) 11,0(20,0) 

0,0001

 

L (0)  

0,5±1,0 1,5±1,7 4,3±3,1  6,1±3,2  8,1±4,0 

 

  

0,0(4,0) 1,0(7,0) 3,5(11,0) 5,0(11,0) 7,0(15,0) 

0,0001

 

R (0)  

0,4±0,6 1,4±1,3 3,6±2,1  5,6±2,7  7,1±3,0 

 

  

0,0(2,0) 1,0(4,0) 3,0(7,0)  5,0(9,0)  6,0(11,0) 

0,0001

 

p

 (3 ilaç grubu)

ƒ

 

0,977 0,623  0,274  0,029  0,009 

 

p 

(Grup B, salin ve 3 MD 

karşılaştırması)

 

ƒ

 

0,021 0,0001  0,0001  0,0001  0,0001 

 

p 

(Grup L,  salin ve 3 MD 

karşılaştırması)

 

ƒ

 

0,621 0,026  0,0001 0,0001  0,0001 

 

p 

(Grup R,  salin ve 3 MD 

karşılaştırması)

 

ƒ

 

0,006 0,0001  0,0001  0,0001  0,0001 

 

MD: Morfin dozu 

* Mann Whitney U testi; *p<0.05 ** p<0.01 *** p<0.001 MD (0 mg) ile karşılaştırma  

ƒ Kruskal Wallis Test 

# Friedman Test 

 

 

 

     Grup B, L ve R’de verilen doz sayıları 2, 6, 12 ve 24. saatlerde 1. saate göre ve  salin 

grubunda morfin gruplarına göre istatistiksel olarak  önemli derecede daha az olarak 

belirlendi (p<0,0001).  Aynı morfin dozlarının veya salinin kullanıldığı (örneğin B1, L1, R1 

gibi) gruplar karşılaştırıldığında B3, L3, R3 ve  B2, L2, R2 grupları arasında verilen doz 

 

41

sayılarının istatistiksel olarak fark oluşturmadığı belirlendi. B1, L1, R1 grupları arasında 

verilen doz sayılarının 6, 12, 24. saatlerde (p<0,006, p<0,019 ve p<0,003) L1 ve R1 

gruplarında B1 grubuna göre istatistiksel olarak önemli derecede daha az olduğu tespit edildi. 

B0, L0, R0 grupları arasında verilen doz sayılarının yalnızca 12 ve 24. saatlerde (p<0,002, 

p<0,001) L0 ve R0 gruplarında B0 grubuna göre istatistiksel olarak önemli derecede daha az 

olduğu belirlendi. Zamana ve gruplara göre verilen doz dağılımı Tablo 10’da gösterildi. 

Tablo 10: Zamana ve gruplara göre verilen doz dağılımı 

 

Verilen doz 

Ort±SS 

Medyan (Range) 

p

#

 

(zaman 

karşılaştırması) 

Grup (MD) 

1. saat 

2. saat 

6.saat 

12.saat 

24.saat 

 

 

B (3 mg)  

0,0±0,0 0,1±0,3

***

0,7±0,9

***

 1,2±1.2

***

 2,8±1,8

***

 

 

  

0,0(0,0) 0,0(1,0) 

0,0(2,0) 1,0(4.0)  3,0(5,0) 

0,0001

 

L (3 mg)  

0,2±0,4 0,3±0,5

**

 0,8±0,9  1,4±1.1

***

 2,3±1,6

***

 

 

  

0,0(1,0) 0,0(1,0) 

1,0(3,0) 1,0(3.0)  2,5(5,0) 

0,0001

 

R (3 mg)  

0,0±0,0 0,2±0,4

**

 1,0±0,9

***

 1,6±1.2

***

 2,5±1,7

***

 

 

  

0,0(0,0) 0,0(1,0) 

1,0(3,0) 2,0(3.0)  3,0(5,0) 

0,0001

 

 p 

(3 ilaç grubu)

 

0,045 

0,293 

    0,420 

0,457 

0,720 

 

B (2 mg)  

0,1±0,3 0,7±0,9

*

 2,2±1,5

**

 3,4±1.8

***

 5,3±2,1

***

 

 

  

0,0(1,0) 0,0(3,0) 

2,0(7,0) 3,0(6.0)  5,0(8,0) 

0,0001

 

L (2 mg)  

0,2±0,4 1,0±0,8 

2,0±1,1

*

 3,6±2.1  5,1±2,5 

 

  

0,0(1,0) 1,0(2,0) 

2,0(4,0) 4,0(7.0)  4,5(9,0) 

0,0001

 

R (2 mg)  

0,2±0,4 0,6±0,8 

1,6±1,1

***

 2,8±2.0

**

 3,6±2,2

**

 

 

  

0,0(1,0) 0,0(2,0) 

1,5(4,0) 2,5(7.0)  4,0(8,0) 

0,0001

 

P 

(3 ilaç grubu)

 

0,680 0,327 0,382  0,449  0,069 

 

B (1 mg)  

0,2±0,4 1,2±1,1 

3,3±1,3 5,3±1.8  7,5±2,0 

 

  

0,0(1,0) 1,0(3,0) 

3,0(4,0) 5,5(7.0)  8,0(6,0) 

0,0001

 

L (1 mg)  

0,3±0,6 1,0±1,0 

2,5±0,8 4,3±1.6  6,0±1,6 

 

  

0,0(2,0) 1,0(3,0) 

3,0(3,0) 4,0(7.0)  6,0(6,0) 

0,0001

 

R (1 mg)  

0,5±0,5 1,2±0,6 

2,2±0,9 4,1±1.4  5,2±2,0 

 

  

0,0(1,0) 1,0(2,0) 

2,0(3,0) 4,0(6.0)  5,0(7,0) 

0,0001

 

P 

(3 ilaç grubu)

 

0,220 0,718 0,006  0,019  0,003 

 

L (0)  

0,4±0,7 1,2±1,1 

3,2±1,7 4,7±1.6  6,2±1,9 

 

  

0,0(2,0) 1,0(3,0) 

3,0(7,0) 4,0(6.0)  6,0(7,0) 

0,0001

 

B (0)  

0,4±0,5 1,6±1,4 

3,8±1,5 6,2±2.0  9,0±3,1 

 

  

0,0(1,0) 1,0(4,0) 

4,0(5,0) 5,5(7.0)  8,5(11,0) 

0,0001

 

R (0)  

0,4±0,6 1,2±1,0 

2,8±1,2 4,4±1.3  5,8±1,6 

 

  

0,0(2,0) 1,0(3,0) 

3,0(4,0) 4,0(6.0)  6,0(7,0) 

0,0001

 

P

 (3 ilaç grubu)

 

ƒ

 

0,978 0,719 0,139  0,002  0,001 

 

p 

(Grup B, salin ve 3 

MD  karşılaştırması)

 

ƒ

 

0,021 0,0001 0,0001  0,0001  0,0001 

 

p 

(Grup L, salin ve 3 

MD karşılaştırması)

 

ƒ

 

0,623 0,016 0,0001 0,0001  0,0001 

 

 

42

p 

(Grup R, salin ve 3 

MD karşılaştırması)

 

ƒ

 

0,006 0,0001 0,0001  0,0001  0,0001 

 

MD: Morfin dozu 

* Mann Whitney U testi; *p<0,05 ** p<0,01 *** p<0,001 MD (0 mg) ile karşılaştırma  

ƒ Kruskal Wallis Test 

# Friedman Test 

Grup B’de dinlenme sırasındaki VRS değerlerinin gruplar arasında 1, 6, 12 ve 24. saatlerde 

istatistiksel olarak  önemli derecede fark belirlendi (p<0,0012, p<0,015, p<0,004, p<0,004).   

Grup L’de dinlenme sırasındaki VRS değerlerinin gruplar arasında yalnızca 24. saatlerde 

istatistiksel olarak  önemli derecede fark belirlendi (p<0,0001).  Grup R’de dinlenme 

sırasındaki VRS değerlerinin gruplar arasında 1 ve 24. saatlerde istatistiksel olarak  önemli 

derecede fark belirlendi (p<0,029, p<0,017). 

       Aynı morfin dozlarının veya salinin kullanıldığı (örneğin B1, L1, R1 gibi) gruplar 

karşılaştırıldığında B3, L3, R3 grupları arasında dinlenme sırasındaki VRS değerlerinin 12 ve 

24 . saatlerde L3 ve R3 gruplarında B3 grubuna göre istatistiksel olarak önemli derecede daha 

düşük (p<0,01, p<0,001). olduğu tespit edildi. B2, L2, R2 grupları arasında dinlenme 

sırasındaki VRS değerlerinin 6, 12 ve 24 . saatlerde L2 ve R2 gruplarında B2 grubuna göre 

istatistiksel olarak önemli derecede daha düşük (p<0,007, p<0,022, p<0,001). olduğu tespit 

edildi. 1. saate göre istatistiksel olarak önemli derecede yüksek olduğu belirlendi.  

      B1, L1, R1 grupları arasında dinlenme sırasındaki VRS değerlerinin 2, 6, 12, 24. saatlerde 

(p<0,004, p<0,001, p<0,001 ve p<0,001) L1 ve R1 gruplarında B1 grubuna göre istatistiksel 

olarak önemli derecede daha az olduğu tespit edildi.  B0, L0, R0 grupları arasında yalnızca 1, 

6, 12 ve 24. saatlerde (p<0,007, p<0,005, p<0,001, p<0,001) L0 ve R0 gruplarında B0 

grubuna göre dinlenme sırasındaki VRS değerlerinin istatistiksel olarak önemli derecede daha 

az olduğu belirlendi.  Zamana ve gruplara göre dinlenme sırasındaki VRS dağılımı Tablo 

11’de gösterildi. 

 

 

 

 

 

 

43

Tablo 11. Zamana ve gruplara göre dinlenme sırasındaki VRS dağılımı

 

 

Dinlenme Sırasındaki VRS 

Ort±SS 

Medyan (Range) 

p

#

 

(zaman 

karşılaştırması) 

Grup (MD) 

1. saat 

2. saat 

6.saat 

12.saat 

24.saat 

 

 

B (3 mg)  

0,2±0,4 0,7±1,0 

1,0±1,1

**

 1,4±0,7

**

 1,6±0,5

**

 

 

  

0,0(1,0) 

0,0(4,0) 1,0(4,0) 1,0(2,0) 2,0(1,0) 

0,0001

 

L (3 mg)  

0,2±0,4 0,5±0,8

*

 0,4±0,7  0,6±0,8  0,4±0,8

**

 

 

  

0,0(1,0) 

0,0(3,0) 0,0(2,0) 0,0(2,0) 0,0(2,0) 

0,0001

 

R (3 mg)  

0,2±0,6 0,7±1,0

*

 0,7±0,9  1,0±1,0  1,0±1,0 

 

  

0,0(2,0) 

0,0(3,0) 0,0(2,0) 1,0(3,0) 1,0(3,0) 

0,0001

 

 p 

(3 ilaç grubu)

 

0,772 

0,667 0,091 0,010 0,0001 

 

B (2 mg)  

0,6±0,8 

1,0±0,9 1,5±0,8 1,6±0,8

*

 1,6±0,8

**

 

 

  

0,0(2,0) 

1,0(3,0) 1,0(3,0) 2,0(4,0) 2,0(2,0) 

0,0001

 

L (2 mg)  

0,6±1,0 

0,6±0,9 0,9±1,0 1,1±1,0 1,2±0,9

**

 

 

  

0,0(4,0) 

0,0(3,0) 1,0(3,0) 1,0(3,0) 1,0(3,0) 

0,0001

 

R (2 mg)  

0,5±0,9 

0,7±1,1 0,7±0,9 0,8±0,9 0,4±0,8 

 

  

0,0(3,0) 

0,0(3,0) 0,0(3,0) 1,0(3,0) 0,0(2,0) 

0,0001

 

p 

(3 ilaç grubu)

 

0,695 

0,189 0,007 0,022 0,0001 

 

B (1 mg)  

0,7±1,2 1,4±1,3

**

 1,5±0,8

***

 1,9±0,5

***

 1,9±0,5

***

 

 

  

0,0(5,0) 

1,0(5,0) 1,0(3,0) 2,0(2,0) 2,0(2,0) 

0,0001

 

L (1 mg)  

0,9±1,3 

0,5±1,1 0,5±0,9 0,8±1,1 0,3±0,6 

 

  

0,0(3,0) 

0,0(3,0) 0,0(3,0) 0,5(3,0) 0,0(2,0) 

0,0001

 

R (1 mg)  

1,2±1,4 

0,8±1,2 0,7±0,9 0,8±0,8 0,9±1,0 

 

  

0,0(4,0) 

0,0(3,0) 0,5(3,0) 1,0(3,0) 1,0(3,0) 

0,0001

 

p 

(3 ilaç grubu)

 

0,552 0,004 

 

0,0001 

0,0001  0,0001 

 

B (0)  

0,8±0,6 1,1±0,7 

1,9±1,0

**

 2,3±0,9

***

 2,3±0,7

***

 

 

  

1,0(2,0) 

1,0(2,0) 2,0(5,0) 2,0(3,0) 2,0(2,0) 

0,0001

 

L (0)  

0,2±0,6 

0,8±1,2 0,8±1,0 0,7±0,9 0,4±0,8 

 

  

0,0(2,0) 

0,0(3,0) 0,0(2,0) 0,0(2,0) 0,0(2,0) 

0,0001

 

R (0)  

0,9±1,0 

1,5±1,2 1,2±0,8 1,2±0,6 1,2±0,7 

 

  

0,0(2,0) 

2,0(3,0) 1,0(2,0) 1,0(2,0) 1,0(2,0) 

0,0001

 

p

 (3 ilaç grubu)

 

ƒ

 

0,007 

0,113 

0,005 

    0,0001 

0,0001 

 

p 

(Grup B, salin ve 3  

MD karşılaştırması)

 

ƒ

 

0,012 

0,132 0,015 0,004 0,004 

 

p 

(Grup L,  salin ve 3 

MD karşılaştırması)

 

ƒ

 

0,151 

0,519 0,187 0,424 0,0001 

 

p 

(Grup R,  salin ve 3 

MD karşılaştırması)

 

ƒ

 

0,029 

0,062 0,132 0,289 0,017 

 

MD: Morfin dozu 

* Mann Whitney U testi; *p<0,05 ** p<0,01 *** p<0,001 MD (0 mg) ile karşılaştırma  

ƒ Kruskal Wallis Test 

# Friedman Test 

 

 

 

Grup B’de hareket halindeki VRS değerlerinin gruplar arasında 1, 2, 6, 12 ve 24. saatlerde 

istatistiksel olarak  önemli derecede fark belirlendi (p<0,04, p<0,009, p<0,001, p<0,001, 

 

44

p<0,001).  Grup L’de hareket halindeki VRS değerlerinin gruplar 1, 6, 12 ve 24. saatlerde 

istatistiksel olarak  önemli derecede fark belirlendi (p<0,018, p<0,042, p<0,023, p<0,001).   

Grup R’de hareket halindeki VRS değerlerinin gruplar arasında 1 ve 24. saatlerde istatistiksel 

olarak  önemli derecede fark belirlendi (p<0,001, p<0,02). 

      Aynı morfin dozlarının veya salinin kullanıldığı (örneğin B1, L1, R1 gibi) gruplar 

karşılaştırıldığında B3, L3, R3 grupları arasında hareket halindeki VRS değerlerinin 6, 12 ve 

24 . saatlerde L3 ve R3 gruplarında B3 grubuna göre istatistiksel olarak önemli derecede daha 

düşük (p<0,026, p<0,015, p<0,001). olduğu tespit edildi. B2, L2, R2 grupları arasında hareket 

halindeki VRS değerlerinin 6, 12 ve 24 . saatlerde L2 ve R2 gruplarında B2 grubuna göre 

istatistiksel olarak önemli derecede daha düşük (p<0,013, p<0,001, p<0,001). olduğu tespit 

edildi. B1, L1, R1 grupları arasında hareket halindeki VRS değerlerinin 2, 6, 12, 24. saatlerde 

(p<0,001, p<0,001, p<0,001 ve p<0,001) L1 ve R1 gruplarında B1 grubuna göre istatistiksel 

olarak önemli derecede daha az olduğu tespit edildi.  B0, L0, R0 grupları arasında hareket 

halindeki  VRS değerlerinin 1, 6, 12 ve 24. saatlerde (p<0,009, p<0,001, p<0,001, p<0,001) 

L0 ve R0 gruplarında B0 grubuna göre istatistiksel olarak önemli derecede daha az olduğu 

belirlendi. Zamana ve gruplara göre hareket halindeki VRS dağılımı Tablo 12’de,  

ortalama VRS değerleri ise Şekil 3’de gösterildi. 

 

45