Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Psixoloji korreksiya
|
baş psixoloq v ə zif ə si f ə aliyy ət göstə rir, psixoloji xidm ət işi aparan xüsusi şöbə l ər ayrılır. Psixoloji xidm ətin ayrı - ayrı cə h ə tl ə ri il ə bağlı mə s ə l ə l ə r – onun kadr, proqram, metodik v ə hüquq i-normativ t əminatı bu bölmə v ə strukturlar t ə r ə find ən işlənib hazırlanır. Bir sıra xarici ölkə l ə rd ə dövlət tabeçiliyində olan idar ə etm ə orqanları psixoloji xidmə tin elmi-metodik m ə rk ə zi rolunu oymayır. Ölkə l ərin ayrı - ayrı vilayə tl ə rind ə, iri şə h ə rl ə rind ə yaradılan belə m ə rk ə zl ər müvafiq regionda tə hsilin idar ə olunması ilə m əşğul olan yerli idar ə v ə şöbə l ə rd ə psixoloji xidm ə tin h əyata keçirilmə sin ə elmi-metodik 23 r ə hb ə rliyi t ə min edirl ər. Onlar müvafiq regionda uşaqların inkişafı haqqında informasiyalar toplyır, yerlə rd ə praktik psixoloqların ixtisasın artırılması mə s ə l ə l ərini, o cümlə d ən onların zə ruri elmi-metodiki ə d ə biy- yatlarla t əminatını yerinə yetirirl ə r. Bel ə m ə tk ə zl ə r ə yüksək peşə -ixtisas hazırlığına malik universitet tə hsilli psixoloqlar v ə ya bu sah ə d ə elmi d ə r ə c əsi olan şə xsl ə r r ə hb ə rlik edir. Bu m ə rk ə zl ə rd ə çalışan psixoloq- mütə x ə ssisl ər uşaqlarla birbaşa iş aparmırlar. Onların işi yerlə rd ə praktik psixoloqlarla işin elmi-metodiki əsaslar üzə rind ə qurulmasını tə min etm ə kd ə n v ə onların fə aliyy ə tin ə n ə z ə r ə td ə n ibar ə tdir. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ətin aşağı struktur bölmə l ə ri is ə bilavasit ə uşaqlarla, tə hsil sistemin ə müə llim, t ə rbiy əçi, valideyin və s . simasında aidiyyatı olan yaşlılarla iş aparırlar. Bu istiqamə td ə f ə aliyy ət göstə r ə n qurumlar ə haliy ə praktik-psixoloji f ə aliyy ət göstə r ə n m ə rk ə zl ə rd ə n, psixoloji xidm ət üzrə qeyri- hökumət bölmə l ə rind ən, ştatlarda yerləşən aşağı müə ssis ə l ə rd ə işlə y ən ayrı - ayrı praktik psixoloqlardan ibarətdir. Bir sıra xarici ölkə l ə rd ə praktik psixoloji xidm ə t rayon v ə şə h ə r icra hakimiyy ə tl ə rind ə , t ə hsili idar ə etm ə orqanları nə zdind ə , habel ə müstəqil kommersiya strukturları– kooperativl ər, kiçik xüsusi müə ssis ə l ə rin tabeliyind ə d ə yaradılır. Bə zi ölkə l ə rd ə ali v ə orta m ə kt ə bl ə r, liseyl ə r, gimnaziya, kollec, m ə kt ə b ə q ə d ə r müə ssis ə l ə r v ə dig ə r t əhsil ocaqları öz təhsil ehtiyaclarına uyğun olaraq praktik psixoloji xidm ət üzrə strukturlarını formalaşdırırlar. Bir sıra ölkə l ə rd ə is ə praktik psixoloqlar tam s ə rb əst, heç bir yuxarı orqandan asılı olmayaraq özə l xidm ə t qurupu kimi d ə f ə aliyy ət göstə rirl ə r. H əmin ölkə l ə rd ə özə l qruplar istisna olmaqla, dig ə r psixoloji xidm ə t qrupla rı müə yy ən dövlə t hakimiyy əti orqanlarının tabeliyinə daxildir. Dövlət tabeçiliyində olan psixoloji xidm ət strukturları öz növbə sind ə özündən yuxarı struktura tabe olmaqla, onlar qarşısında mə siliyy ət daşıyırlar. Müasir dövrdə dünya psixo loji xidm ə t sistemind ə praktik psixoloqun ixtisaslaşma və peşə hazırlığı baxımdan t ə tbiqi xarakterli, dörd ə sas 24 istiqam ət mövcuddur. Bunların sırasında psixodiaqnostika, psixoloji m ə sl ə h ə tl ə r, psixoprofilaktika v ə psixokorreksiya diqq ə ti c ə lb edir. Psixodiaqnostika adlanan birinci istiqam ə t uşağın psixoloji müayinə sind ə peşəkar metodların t ə tbiqini n ə z ə rd ə tutur. Bu metodlar sırasında standartlaşdırılmış test metodları və kliniki ekspert metodları iki ə sas qrup olaraq f ə rql ə ndirilir. B unlarla yanaşı, müasir psixodiaqnostika t əcrübə sind ə ə sas t ədqiqat metodları sırasında müşahidə, sorğu, eksperiment kimi metodların da tətbiqi geniş vüsət almişdır. Psixodiaqnostika üzrə ixtisaslaşmış praktik psixoloqun başlıca və zif ə si t ə hsil sistemind ə uşaqların və yaşlı adamların psixologiyası və davranışını etibarlı diaqnostik müayinə mütodları vasitə sil ə ölçüb qiymə tl ə ndirm ə kd ə n v ə buna əsaslanan ixtisaslı psixoloji xarakteristikalar və tövsiyə l ə r hazırlamaqdan ibarə tdir. Bu istiqam ət üzrə peşə kar praktik xidm ət göstə r ə n psixoloq t əcrübə d ə yalnız bu və ya dig ər psixodiaqnostok metodikaların t ətbiqi texnikasını bilmə kl ə kifay ə tl ə n ə bilm ə z. O, h ə m d ə psixodiaqnostika n ə z ə riyy ə sin ə d ə rind ə n b ə l əd olmalı və bilik sah ə sinin tarixi v ə müasir probleml ərini, onun inkişafı mə rh ə l ə l ə rini, t ə kmill əşmə si sah ə sind ə keçdiyi inkişaf yolunu bilməlidir. Psixodiaqnostika üzrə mütə x əssis öz praktik f ə aliyy ə tind ə elm v ə t əcrübə y ə b əlli olan metodların tə tbiqi il ə y anaşı, z əruri hallarda yeni metodikalar yaratmağı, onların elmi qiymə tl ə ndirilm ə si, etibarlılığı sahə sind ə yaradıcı iş aparmağı bacarmalı, mövcud metodikaların modifikasiyasını işləyib hazırlamaq sahə sind ə öz peşəkarlığını tə sdiq etm ə lidir. Praktik p sixodiaqnostika üzrə mütə x ə ssisd ən psixoloji müayinə vasit ə sil ə ə ld ə edil ə n n ə tic ə l ə ri elmi c ə h ə td ə n t ə hlil etm ək, onların korreksiya imkanlarını müə yy ə nl əşdirmək bacarığı, interpretasiya – n ə tic ə l ə ri standart normalarla müqayisə etm ə k qabiliyy ə ti t ə l ə b olunur. Praktik psixoloqun f ə aliyy ə tind ə xüsusi ixtisas hazırlığı tə l ə b ed ə n ikinci istiqam ə t psixoloji konsultasiyadır . Bu istiqam ət özündə aşağıdakı xüsusi iş formalarını ə ks etdirir : 25 1. Keçirilmiş psixodiaqnostik müayinə l ə rin n ə tic ə l ə rin ə ə sas ə n psixoloji- pedaqoji tövsiyə l ərin işlənib hazırlanması və d ə qiq formul ə edilm ə si; Bu tövsiyə l ər uşaqlar və yaşlılar üçün müvafiq formada , icrası baxımdan anlaşıqlı və asan olmalıdır. 2. Psixoloji m ə sl ə h ə tl ə r ə ehtiya cı olan şə xsl ə rl ə söhbə tl ərin keçirilmə si. Bu söhbə tl ər uşaq və ya yaşlının praktik psixoloqdan zə ruri tövsiyə l əri alması ilə başa çatmalıdır. 3. Müə lliml ə r v ə valideynl ərin ixtisasının artırılması çərçivə sind ə psixoloji maarifl ə ndirm ə sah ə sind ə t ə dbirl ə rin h əyata keçirilmə si. Praktik psixoloqun f ə aliyy ə tind ə üçüncü istiqamə t x ə b ərdarlıq xarakterli v ə zif ə l ə rin yerin ə yetirilm ə sin ə yönəldilmiş psixoprofilaktik işlərdir. Onların m əzmununda uşağın inkişafında arzuedilmə z n ə tic ə l ə r ə g ətirib çıxara bil ə c ək halların qarşısının alınması: mə s ə l ən, inkişafda, tə lim v ə t ə rbiy ə d ə l ə ngim ə , gerid ə qalma, arzuedilm ə z v ərdişlə rin v ə xarakter ə lam ə tl ə rinin, axmaq ad ə tl ə r v ə meyll ə rin t əzahürü. Profilaktik istiqamə td ə iş aparan psixoloq inkişafda anomaliyaya sə b ə b olan amill əri müə yy ə nl əşdirmə yi, onları vaxtında görmə yi v ə aradan qaldırmağı bacarmalıdır. Praktik psoxoloq bu baxımdan müə lliml ə r, t ə rbiy əçilə r v ə valideyinl ər arasında iş aparır, uşağın inkişafına ə ng ə ll ə r yaradan,gerid ə qalmaya g ətirib çıxaran sə b ə bl ə ri vaxtında müşahidə etm ək, görə bilm ə k m ə qs ə dil ə onların xüsusi psixoloji hazırlığı sahə sind ə iş aparır. M ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə nin v ə m ə kt əb psixoloqunun peşəkarlıq s ə viyy əsi, qarşıda duran problemləri savadlı hə ll etm ə si, ə sas ə n psixoprifilaktik işlərin aparılmasından asılı olaraq qiymə tl əndirilir. Əgə r h ə r hansı bir yaş dövründə uşağın normal inkişaf şəraiti pozularsa, sonrakı m ə rh ə l ə d ə ə sas f ə aliyy ə ti v ə diqq əti, şübhəsiz ki, korreksiya üzə rin ə yönə ltm ə k v ə xüsusi inkişafetdirici iş aparmaq lazım gə lir. Praktik psixoloq psixoprofilaktik işlə r vasit ə sil ə müə lliml ə rd ə , uşaqlarda, valideyinl ə rd ə v ə ya onları ə v ə z ed ən şə xsl ə rd ə ümumi psixoloji m ə d ə niyy ə t 26 formalşdırır, psixoloji biliklə rd ən uşaqlarla iş zamanı istifadə olunmasını , h ər bir yaş mə rh ə l ə sind ə uşağın mükə mm əl inkişafı üçün şə raitin yaradılması gedişində yol veril ə n pozuntular haqqında vaxtında xə b ərdarlıq edilm ə sini n ə z ə rd ə tutur. Psixoloji korreksiya adlanan dördüncü istiqam ə t psixoloqun uşağa v ə yaşlıya mövcud qüsurların və çatışmazlıqların aradan qaldırılması m ə qs ə din ə xidm ə t ed ən birbaşa təsir göstə rm ə sini n ə z ə rd ə tutur. Bu istiqam ə td ə çalışan praktik psixoloq psixokorreksiyanın psixoterapiya, sosial- psixoloji trenniq, autotrenniq, birbaşa hip notik t əlqin texnikasını , müştə riy ə t ə lqinedici t əsir üsullarını peşəkarcasına mə nims əmiş olmalıdır. Praktik psixoloqun t ə hsil sistemind ə f ə aliyy ətinin mühüm istiqam ə tl ə rind ə n biri psixoloji maarifl ə ndirm ə dir. Psixoloji maarifl ə ndirm ə yaşlıların və uşaqların psixoloji biliklə r ə yiy ə l ə nm ə sini n ə z ə rd ə tutur. Psixoloqun maarifl ə ndirm ə istiqam ə tind ə f ə aliyy əti müxtə lif formalarda ( mühazirə, söhbə t, seminarlar, s ə rgil ə r, ə d əbiyyatın seçilmə si v ə s.) ola bil ə r. Maarifl ə ndirm ə işinin ə sas mahiyy əti insanın psixi inkişafı şə rtl ə ri v ə qanunauyğunluqları , psixologiya elminin müasir və ziyy ə ti il ə tanışlıqdan ibar ə tdir. Bu sah ə d ə iş aparan psixoloq uşqlarda və valideyinl ə rd ə psixoloji bilikl ə rin praktik ə h ə miyy əti, formalaşmaqda olan insana psixoloji yardımın faydası haqqında tə s əvvürlər formalaşdırır, pedaqoji prosesdə uşaqların yaş və f ərdi xüs usiyy ə tl ə rinin n ə z ə r ə alınmasının zə ruriliyini əsaslandırır. T əcrübi fə aliyy ə td ə psixoloq bir qayda olaraq psixoloji xidm ə tin adları qeyd olunan dörd istiqamə tin h ə r biri il ə m əşğul olur. Lakin bu istiqam ə tl ə rin h ə r biri konkret olaraq ayrı - ayrılıqda geniş və d ə rin, kifay ə t q ə d ər yüksək xüsusi hazırlıq, vaxt, ə h ə miyy ətli peşəkarlıq təcrübə si t ə l ə b edir. Bu sah ə d ə tanınmış alim İ.V.Dubrovinanın fikrincə , praktik psixoloq ə slind ə göstə ril ən dörd istiqamə tin ən çoxu ikisi üzrə xüsusi ixtisas hazırlığı almaqla konkret ixtisaslaşmaya malik olmalıdır ki, bu da g ə l ə c ə yin perspektividir. 27 Bel ə olarsa, g ə l ə c ə kd ə psixoloji xidm ə t sistemind ə dörd müxtə lif ixtisaslı mütə x ə ssisl ə r – psixodiaqnostlar, m ə sl ə h ətçilə r, psoxoprifilaktikl ə r v ə psixokorrektorlar birlikd ə iş aparmalı olacaqlar. Praktik psixoloji xidmə t sah ə sind ə çalışan psixoloqlarla bu sə ah ə d ə f ə aliyy ət göstə r ə n idar ə etm ə orqanlarının fə aliyy ə tind ə qarşılıqlı ə laq ə l ə rin yeni f ormalarının yaranması da g ə l ə c ə kd ə bir sistem şə klind ə qurulmalıdır. Yerlə rd ə, uşaq tə lim-t ə rbiy ə müə ssis ə l ə rind ə iş aparan psixoloqlar öz iş təcrübə l ə rini, ə ld ə etdikl ə ri n ə tic ə l əri ümumiləşdirir, sistemləşmiş şə kild ə tabe olduqları yuxarı idar ə etm ə orqanlarına tə qdim edirl ə r. Bu orqanlar is ə, öz növbə sind ə yerl ə rd ə iş aparan praktik psixoloqlara zə ruri t əşkilati və elmi-metodiki kömə klikl ər göstə rirl ə r. Praktik psixoloq ə sas ə n m ə rk ə zi v ə ya yuxarı psixoloji xidmə t orqanının təsdiq etdiyi proqramlar arasında öz işini qurmalıdır. Bu proqramlarda ad ə t ən praktik psixoloqun aparacağı işlərin növləri, onların m ə zmunu v ə h əcmi, icrasına ayrılan vaxtın müddə ti v ə s. öz ə ksini tapmalıdır. Peşə kar f ə aliyy ə t prosesind ə psixoloji xidm ə t sah əsinin işçilə ri il ə t ə hsil sisteminin dig ər yarımstrukturları arasında müə yy ən münasibə tl ə r formalaşmışdır. Bu münasibə tl ə r t əhsil sisteminin yüksək icra orqanları t ə r ə find ə n t əsdiq edilmiş ―Tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ət haqqında Əsasnamə‖ ilə t ə nziml ə nir. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə t pedaqoji psixologiya elminin inkişaf və formalaşma dövrünü keçirə n praktik sah ə l ə rd ə n biridir. Hal- hazırda pedaqoji psixologiya tə hsild ə psixoloji xidm ə t f ə aliyy ə tinin t ə tbiqini konseptual yanaşma baxımından elmi -n ə z ə ri əsaslarını müə yy ə nl əşdirmə kl ə yanaşı, onun s ə m ə r əli iş metodları il ə t ə min edilm ə sini, t Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|