Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.1.4. Müasir təhsil konsepsiyasını n aktual m ə s ə l ə l ə ri
- Sovet t ə hsil sisteminin
- Birinci m ə rh ə l ə
- İkinci mə rh ə l ə d ə
|
ə hsil psixoloqlarının hazırlanmasının elmi cə h ə td ə n əsaslandırılmış praktik m ə zmununu v ə istiqam ə tl ərini müə yy ə nl əşdirmişdir. Tə hsild ə psixoloqun yerinin anlaşılmasına müasir dövrdə müxtəlif yanaşmalar olsa da, ə slind ə 28 onun peşə xarakteristikasının sə ciyy əvi xüsusiyyə tl əri aşağıdakılardan ibar ə tdir: - psixoloq si tuasiyanın diaqnostudur. O, uşağın inkişaf yolunun müə yy ə n edilm ə sind ə yardımçı, onun fərdi xüsiyyə tl ə rini n ə z ə r ə almaqla müvafiq proqramalrın seçilmə sind ə xeyirxah m ə sl ə h ətçidir; - psixoloq – konfiliktoloq v ə psixoterapevtdir; - psixoloq – uşağın inkişaf situasiyasının, bütövlükdə onun t ə hsill əndirici mühitinin layihəçisidir ; - psixoloq – müə ssis ə nin t ə hsill əndirici mühitində ə laq ə l ərin yaradılma - sında cavabdeh şə xsdir; - psixoloq uşaqların psixi sağlamlığının qorunub saxlanılması üçün cavabdeh şə xsdir; - psixoloq idar ə etm ə üzrə m ə sl ə h ətçi, mə kt ə bin t əhsil müə ssis ə si kimi inkişafı üçün mütə x ə ssisdir. 1.1.4. Müasir təhsil konsepsiyasını n aktual m ə s ə l ə l ə ri Sosial – m ə d ə ni fenomen olan t əhsil prosesi şagirdlə rin elmi bilikl ə r, bacarıq və v ərdişlə r sistemin ə yiy ə l ə nm əsi, şə xsiyy ə t ə m ə xsus keyfiyy ə tl ə ri, dünyagörüşünü mə nims ə m ə si prosesidir. T ə hsil milli s ə rv ət, şə xsiyy ə tin, mill ətin, ölkənin inkişafına qoyulmuş əsaslı kapitaldır. Tə hsil ə vv ə ki n ə sill ə rin qazandığı sosial ə h ə miyy ə tli t əcrübə nin daimi olaraq g ə nc n ə sl ə ötürülmə si üçün təşkil olunan və t ə nziml ə n ə n ictimai proses v ə onun n ə tic ə sidir. T ə hsil ə veril ə n t ə l ə bl ə r bu prosesd ə iştirak edə n t ə r ə fl ərin maraqlarını ə ks etdirir. H ər bir dövlətin coğrafi, iqtisa di m əkanı olduğu kimi, onun t ə hsil m əkanı da vardır. Bu mə kanda t əhsil müə ssis ə l ə ri vasit ə sil ə g ə nc n ə slin t ə hsill ə ndirilm əsi, onların ə m ə y ə v ə h əyata hazırlanması, müstəqil düşüncə li, humanist v ə yaradıcı insanın formalaşdıdrılması mə qs ə dl ə ri strateji m ə qs ə d olaraq qarşıya qoyulur. 29 Müasir şə raitd ə c ə miyy ə tin sosial-iqtisadi v ə elmi- texniki inkişafı istehsal f ə aliyy ə tinin m ə zmununun v ə onun subyektl əri arasında qarşılıqlı ə laq ə l ə rin sürə tl ə d əyişmə si il ə xarakteriz ə olunur. Bu proses öz növbə sind ə , ins anın müə yy ə n q ə d ə r bilik v ə bacarıqlar alması istiqamə tin ə yönəlmiş tə hsil növündən onun bir şə xsiyy ət kimi, yaradıcı fə aliyy ə tin v ə davranışının subyekti kimi inkişaf etmə sin ə imkan ver ə n t əhsil növünə keçmə sini t ə l ə b edir. Yalnız şə xsiyy ə t ə yönəlmiş təhsil insanın dinamik, dəyişə n ictimai, iqtisadi v ə m ə d ə ni h əyatın tə l ə bl ə rin ə cavab ver ən bir şə xsiyy ət kimi inkişaf etm ə sin ə imkan yarada bil ə r. T əhsil sisteminin qurulmasında tarixə n b əşə r c ə miyy ətinin inkişafının sosial -m ə d əni,o cümlə d ə n elmi-texniki meyarlar başlıca konseptual ustanovkalar kimi əsas götürülmüşdür. Sovet t ə hsil sisteminin t əşəkkül tapdığı ötə n ə srin 20-30-cu ill ə rind ə insanın cə miyy ə td ə yeri v ə rolu, onun funksiya v ə öhdə likl ə ri, sosial orqanizm olan c ə miyy ə t ə qoşulma xarakteri, elm i v ə t ə bii-elmi bilikl ərin inkişaf s ə viyy ə si, elmi- texniki inqilabın naliyyə tl ə ri kimi amill ə r f ə rdi intelektual potensialının, biliklə rinin v ə əqli inkişafının başlıca mə nb ə yi kimi qiym ə tl əndirilirdi. Ötə n ə srin 20-ci ill ə rind ən başlayaraq Almaniya və Fr ansanın tə hsil sisteml ə ri əsasında Sovet tə hsil sisteminin modeli yaradılmış və o 70 il ə rzind ə Sovet İttifaqı adlanan geniş inzibati, siyasi və iqtisadi m ə kanda marksizm- leninizm ideologiyasının alə ti rolunu yerin ə yetirm ə kl ə yanaşı, öz dövrü üçün xeyli müsbət baza, kadr potensialı və ə n ə n ə l ər yaratmışdır. Vahid Sovet məkanında olduğu 70 il ə rzind ə Az ərbaycanda da bir neçə m ə rh ə l ə d ə t əhsil islahatları həyata keçirilmişdir. 1930/31-ci d ə rs ilind ə bütün respublikada ümumi icbari ibtidai tə hsilin, şə h ə r v ə q ə s ə b ə l ə rd ə is ə 7-illik t ə hsilin h əyata keçirilmə sin ə başlanılmış, 1958-ci ild ə ümumi icbari 8 -illik, 1972-ci ild ə is ə ümumi icbari orta tə hsilin h əyata keçirilmə sin ə start verilmişdir. Tam orta tə hsil ə keçid 70 -ci ill ə rin sonunda başa çatdırılmışdır. 1984- cü ildə ―Ümumtə hsil v ə peşə m ə kt ə bi islahatı‖ proqramı qəbul edilmiş, tə hsil sistemind ə struktur d əyişikliklə ri 30 aparılmaqla 6 yaşdan sistematik mə kt ə b t ə limin ə keçilmiş, bununla da on bir illik icbari orta t ə hsil ə keçid başlanılmışdır. 1984- cü il islahatı Sovet tə hsil sisteminin h əyata keçirdiyi son islahat kimi tarixə düşmüşdür. Ə n ə n ə vi t əhsil konsepsiyasında müə llim c ə miyy ətin etibar etdiyi şə xs, peşəkar hazırlanmış mütə x əssis, öz fə nnin ə aid bilikl əri şagirdlə r ə çatdıran ziyalı kimi, şagird i s ə elml ə rin ə əsaslarını mə nims ə m ə y ə borclu olan icraçı kimi s ə ciyy ə l ə ndirilirdi. Avtoritar Sovet c ə miyy ə tind ə t ə hsilin ə sas m ə zmunu şagirdlə rin elm v ə istehsalata yönə ldilm ə sin ə xidm ə t edirdi. Müasir dövrdə müstə qillik ə ld ə etmiş respublikalarda sovet t ə hsil sisteminin bazasında yeni tə hsil modell ə ri b ə rq ərar olmuşdur. Tə hsil sistemin ə kulturo loji yanaşma dünyanın inkişaf etmiş bir çox ölkə l ə rind ə strateji x ə tt kimi q əbul edilmişdir. Tə hsil t əcrübə sind ə humanistl əşdirmə v ə humanitarlaşdırma meyllə ri get-ged ə artır, tə hsil m ə d ə niyy ətyönümlü xarakter k ə sb etm ə y ə başlayır. Bu tengensiya tə hsild ə elmi bilikl ə rin rolu v ə ə h ə miyy ətini heç də azaltmır, ə ksin ə t ə hsilin elmi m ə zmununu daha da dolğunlaşdırır və z ə nginl əşdirir. M ə d ə niyy ət insanın həyatının fə ls əfi, hüquqi, elmi, estetik, mə n ə vi, dini v ə s. ictimai şüur formalarında ə ks olunur. T ə hsilin m ə d ə niyy ə tl ə uzlaşdırılması m ə kt ə bd ə şagirdin şə xsiyy ə t kimi m ö vqel ə rini m ə hk ə ml ə n- dirm ə y ə, ona şə xsiyy ət yönümdən yanaşmağa istiqamə tl əndirilmişdir . Bu mövqe şagi rdl ə rin maraq, meyl v ə qabiliyy ə tl ə rinin n ə z ə r ə alınması yolu ilə onlara öz şəxsi potensiallarını reallaşdırmaq imkanı yaradır. Hal - hazırda dünyanın bir sıra ölkə l ə rind ə, o cümlə d ə n Az ə rbaycanda t ə hsilin şə xsiyy ə t v ə n ə tic ə yönümlülüyü strateji m ə qs ə d olaraq q əbul olunmuşdur ki, bu prosesd ə d ə müə llimin f əal rolu, formalaşdırıcı təsiri öz aktuallığını saxlayır. Müə llimin f ə aliyy ətinin münasibə tl ər potensialı (tə f əkkür tə rzi, əşya və hadis ə l ə r ə münasibə tl ər sistemi, emosional mühakimə l ərinin çalarları, dili v ə ünsiyyə t sistemi v ə s.) t ə lim-t ə rbiy ə prosesind ə t ə sirli v ə h ə lledici ə h ə miyy ə tli amil kimi qiym ə tl ə ndirilir. 31 T ə hsil sistemin ə kulturoloji yanaşma konsepsiyasında müə lliml ə şagird arasında tə rbiy ə m ə qs ə dl ə rin ə xidm ə t ed ə n dialoji ünsiyyə t imkanları gen işlənir. ―Müə llim- şagird‖ dialoqunda iştirakçılar qarşılıqlı olaraq bir -birini tamamlayır. Əgə r bel ə qarşılıqlı anlaşma yoxdursa, onda biz bu prosesi pedaqoji proses yox, s ə rt h ə rbi t əlim adlandıra bilə rik. Bu gün Azə rbaycanda totalitar v ə avtoritar sistem demokratik c ə miyy ə tl ə ə v əz olunmuş, təhsil sistemi inzibati buxovlardan azad olmuşdur. Yeni pedaqoji strategiya v ə taktika, konsepsual-strateji m ə qs ə dl ə r müə yy ə nl əşdirilmiş, beynə lxalq al ə m ə inteqrasiya prosesl əri güclənmişdir. T ə lim-t ə rbiy ə prosesind ə yeni mütə r ə qqi pedaqoji texnologiyalar , inkişaf və diaqnostika texnologiyaları bə rq ərar olmuşdur. Tə hsil sistemi yeni innovativ metod v ə vasit ə l ərin öyrə nilm əsi üçün eksperimental meydançaya çevrilmişdir. Tə hsil sisteminin demokratik d ə y ə rl ər üzə rind ə qurulması alternativ m ə kt ə bl ə rin, yeni tipli t ə lim-t ə rbiy ə müə ssis ə l ərin yaranmasına g ətirib çıxarmışdır. Hal - hazırda Azərbaycanda 109 min 925 uşağın cə lb olunduğu 1758 mə kt ə b ə q ə d ə r t ə rbiy ə müə ssis əsi, 1 mln. 600 min şagirddin t əhsil aldığı 4542 orta ümümtə hsil m ə kt ə bi f ə aliyy ət göstərir. 13 özə l ümumtə hsil m ə kt əbi yaradılmışdır. Respublikamızda 59 orta ixtisas mə kt ə bi vardır ki, onlardan da 4 - ü özəl statusa malikdir. Müstə qillik ill ə rind ə ali t ə hsil müə ssis ə l ərinin sayı tə xmin ə n 2 d ə f ə artaraq hal- hazırda 47-y ə çatmışdır. Onlardan 27- si dövlət tabeçiliyində dir. 15 ali m ə kt əb özə l, 5-i is ə xüsusi t ə yinat statusu il ə f ə aliyy ət göstə rir. İndi respublikada 110 texniki peşə liseyi vardır. Bu müə ssis ə l ə rd ə 22 min 532 n ə f ə r t ə l ə b ə t əhsil alır. Az ə rbaycan respubli kası müstaqillik ə ld ə etdikd ən sonra bir çox sah ə l ə rd ə olduğu kimi, tə hsil sah ə sind ə d ə köklü və sürə tli islahatlara başlamış, c ə miyy ə tin yeni cifarişlərinin, ehtiyacları və t əlabatlarının ödə nilm ə si m ə qs ə dil ə çoxlu sayda yeni tipli t əhsil müə ssis ə l ə ri-liseyl ə r, gimnaziyalar, kollecl ə r, seminariyalar, m ə rk ə zl ər, müasir tə hsil kompleksl ə ri v ə s. yaradılmışdır. 32 Az ə rbaycanda milli t ə hsilin son m ə qs ədi öz varlığında yüksə k praktik hazırlığı, mə d ə niyy əti, mütə r əqqi dünyagörüşünü birləşdirən, xalqının milli - m ə n ə vi d ə y ə rl ə rin ə d ə rind ə n yiy ə l ə n ən, soykökünə , milli ad ə t- ə n ə n ə l ə rin ə bağlı və t ə np ə rv ə r, m ə suliyy ə tli, ə m əkdaşlığa qabil, dövlət müstə qilliyin ə s ə daq ə tli v ə t ə np ə rv ər yurddaşların yetişdirlmə sind ə n ibar ə tdir. C ə miyy ə tin sürə tl ə informa siyalaşması, demokratikl əşmə si, t ə hsilin rolunun artması Avropa və dünya tə hsil m əkanına inteqrasiyası Azərbaycanın t ə hsil sistemind ə əsaslı islahatların aparılması zə rur ətini yaratmışdır. 1999-cu ild ə Az ərbaycanda ―Təhsil İslahatı haqqında Dövlət Proqramı‖ q əbul edilmişdir. XXI ə srin t əhsil sisteminin yaradilmasına xidmə t ed ə n bu strateji s ə n ə d yeni ə srd ə Az ə rbaycanda t əhsili üstün inkişaf etdirilə n f ə aliyy ə t sah əsi elan etmiş, perspektiv v ə zif ə l əri müə yy ən etmişdir. Bu mühüm dövlə t s ə n ə dind ə Az ə rbaycanda t əhsil islahatının üç mə rh ə l ə d ə h əyata keçirilmə si n ə z ə rd ə tutulmuşdur. Birinci m ə rh ə l ə hazırlıq mə rh ə l əsi adlanır və bu bir il müddə tind ə - 1999-cu ild ə Az ərbaycan Respublikası və t əndaşlarının Konstitusiyada müə yy ən olunmuş tə hsil alma hüququnu tə min ed ə n yeni t ə hsil sisteminin hüquqi - normativ bazasının yaradılmasını nə z ə rd ə tutur. İkinci mə rh ə l ə d ə (2000-2003- cü illə r) t ə hsil sah ə sinin sosial-iqtisadi sabitliyini t ə min ed ə n t ə xir əsalınmaz mə s ə l ə l ə rin h ə lli, h əmçinin islahatın aparılması üçün kadr, maliyyə , maddi-texniki t ə min atın, yeni idarə etm ə modelinin yaradılmasının tə min edilm ə si n ə z ə rd ə tutulmuşdur. Üçüncü mə rh ə l ə 2004- cü ildən sonrakı uzunmüddətli dövr ə rzind ə aparılacaq köklü islahat prosesini ə hat ə edir. İslahat P roqramında konkret olaraq 128 tə dbirin h əyata keçirilmə si n ə z ə rd ə tutulmuşdur. Ötə n ill ə r ə rzind ə İslahatın həyata keçirilmə sinin hüquqi - normativ bazası yaradılmış, 2004 - cü ildə n etibar ə n is ə köklü islahatlar m ə rh ə l əsi başlanmışdır. Ötən qısa müddə t ə rzind ə t ə hsilin m ə zmunuda əsaslı dəyişikliklə rin edilm ə si sah ə sind ə bir sıra uğurlu addımlar atılmış, 33 Az ə rbaycan t ə hsili tarixind ə ilk d ə f ə olaraq ümumi orta təhsilin Dövlə t Standartları müə yy ə nl əşdirilmiş, 2000 -ci ild ə n etibar ə n Bazis t ədris planlarının t ə tbiqin ə başlanılmışdır. Bazis t əhsil planlarına uyğun o laraq yeni t ədris proqramları hazırlanmış, orjinal d ə rslikl ərin yaradılması sahə sind ə uğurlu addımlar atılmış, orta ümumtə hsil m ə kt ə bl əri şagirdlə rinin pulsuz d ə rslikl ə rl ə t ə min edilm ə si sah ə sind ə Dövlət proqramı uğ urla yerin ə yetirilmişdir. T ə hsil sah ə sind ə islahat prosesinin m ə qs ə di m ə kt ə b ə q ə d ər, ümumi t əhsil, peşə -ixtisas t ə hsili, ali t ə hsild ən sonrakı tə hsil ə uyğun tə hsil pill ə l ə rind ə toplanmış potensialı saxlamaq və inkişaf etdirmə k, t ə hsil sistemini t ə nziml ə y ən müvafiq hüquqi - normativ bazanı yaratma qdan, Az ə rbaycan Respublikasının Konstitutsiyasında, Təhsil ―Qanunu‖nda təsbit olunmuş c ə miyy ə tin demokratikl əşmə sin ə əsaslanan dövlə t t ə hsil siyas ə tini h ə yata keçirmə kd ə n ibar ə tdir. İslahatın bütün mə rh ə l ə l əri şə xsiyy ə ti diqq ə t m ə rk ə zind ə saxlamaqla, onun yüksə k s ə viyy ə d ə t əhsil almasını tə min etm ə yi n ə z ə rd ə tutur. T ə hsil sistemini qeyd olunan t ə l ə bl ə r ə uyğun qurmaq üçün islahatın aşağıdakı ə sas prinsipl Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|